De taliban hebben bekend gemaakt dat Mullah Hasan Akhund is benoemd tot interim-premier van Afghanistan. Het besluit komt meer dan twee weken nadat de militante islamistische groepering de controle over een groot deel van het land, inclusief de hoofdstad Kaboel, heeft overgenomen. Wie is Mullah Akhund? En wat betekent zijn benoeming voor Afghanistan te midden van bezorgdheid over de mensenrechten in het door oorlog geteisterde land? En wat vertelt zijn benoeming ons over de taliban zelf?
Wat de benoeming van de nieuwe Afghaanse premier ons leert over de verdeeldheid binnen de taliban
Waarom is dit belangrijk?
Akhund lijkt een compromiskandidaat te zijn. Zijn benoeming zou een aanwijzing kunnen zijn voor interne verdeeldheid binnen de taliban.Mullah Akhund is een fascinerende maar relatief raadselachtige figuur in de taliban. Hij is een invloedrijke man in Afghanistan sinds de oprichting van de militante groepering in de jaren negentig. Maar in tegenstelling tot andere taliban-leiders uit die periode was hij niet betrokken bij de Sovjet-Afghaanse oorlog van de jaren tachtig. Terwijl taliban-oprichter Mullah Mohammad Omar en zijn plaatsvervangers vochten met de moedjahedien – een los netwerk van anti-Sovjet-Afghaanse strijders – deed Akhund dat niet.
In plaats daarvan wordt hij veel meer gezien als iemand met een grote religieuze invloed binnen de taliban. Akhund was lid van de shura-raden van de taliban, het traditionele besluitvormingsorgaan dat bestaat uit religieuze geleerden en mullahs – een eretitel die wordt gegeven aan degenen die zijn opgeleid in islamitische theologie.
Akhund is waarschijnlijk het best bekend als een van de architecten van de vernietiging van de Boeddha’s van Bamiyan, de gigantische klifbeelden die in 2001 door de taliban werden vernietigd. Aanvankelijk was Mullah Mohammad Omar niet van plan de beelden te vernietigen. Maar de oprichter van de taliban was boos toen hij zag dat er geld beschikbaar werd gesteld voor het UNESCO-werelderfgoed, terwijl hij er niet in slaagde humanitaire hulp van de Verenigde Naties voor Afghanistan te verkrijgen. Dus zocht Omar het advies van zijn shura, en Akhund maakte deel uit van de raad die opdracht gaf tot de vernietiging van de wonderbaarlijke beelden uit de zesde eeuw.
Akhund bekleedde een politieke rol in de taliban-regering van de jaren negentig en was minister van Buitenlandse Zaken. Zijn belang ligt echter meer in de ontwikkeling van de religieuze identiteit van de groep. Hij was, net als Mullah Omar, geschoold in een streng islamistische ideologie, bekend als deobandisme.
Nadat de taliban in 2001 uit Afghanistan waren verdreven, bleef Akhund invloedrijk binnen de beweging, voornamelijk vanuit ballingschap in Pakistan. Van daaruit zou hij in de 20 jaar die volgden spirituele en religieuze leiding geven aan de taliban. In deze rol leverde hij de ideologische rechtvaardiging voor de aanhoudende opstand tegen de Verenigde Staten en de door de VS gesteunde Afghaanse regering.
Tegenwoordig zijn er grofweg twee facties in de taliban: een militaire vleugel die de dagelijkse campagnes uitvoert, en een conservatieve religieuze elite geworteld in deobandisme die fungeert als haar politieke vleugel. En Mullah Akhund sluit dus aan bij de religieuze factie van de taliban.
Wat vertelt zijn benoeming ons over wat er gebeurt binnen de taliban?
Er lijkt wel degelijk een machtsstrijd achter de benoeming van Akhund te zitten. Mullah Abdul Ghani Baradar, die in de beginjaren van de taliban als plaatsvervanger van Mullah Mohammad Omar diende voordat hij de positie van de facto leider op zich nam na de dood van Omar, werd door veel deskundigen op het gebied van Afghanistan gezien als een potentieel staatshoofd. Maar er zijn politieke spanningen tussen Baradar en het machtige Haqqani-netwerk – een uit de gelijknamige familie gegroeide splintergroep die de laatste jaren de facto diplomatieke tak van de taliban is geworden en erin is geslaagd steun voor de groep te verwerven onder andere lokale groeperingen.
De Haqqani’s behoren tot de meest militante facties van de taliban. En recente verzoenende taal van Baradar over kwesties als vrouwenrechten, samenwerking met de internationale gemeenschap en amnestie voor leden van de voormalige regering druist in tegen de ideologie van het Haqqani-netwerk.
Akhund lijkt dus een compromiskandidaat te zijn tussen aanhangers van Baradar en het Haqqani-netwerk. De vertraging bij zijn benoeming – de taliban stelden herhaaldelijk een aankondiging uit – zou een aanwijzing kunnen zijn voor interne verdeeldheid binnen de taliban. Toen de aankondiging kwam, ging die vergezeld van nieuws dat Baradar zijn plaatsvervanger zou zijn, terwijl twee leden van het Haqqani-netwerk ook in de Afghaanse regering zouden dienen.
Of deze regeling permanent of tijdelijk is, valt nog te bezien, maar het compromis zou een poging van de taliban kunnen zijn om te zien hoe effectief Akhund is als een verbindende figuur voor de groep.
Wat betekent de benoeming van Akhund voor de Afghanen?
Akhund is een conservatieve, religieuze geleerde wiens overtuigingen beperkingen van vrijheden voor vrouwen en de ontkenning van burgerrechten voor ethische en religieuze minderheden omvatten. Zijn edicten in de jaren negentig, aangenomen door de taliban, omvatten het verbieden van onderwijs voor vrouwen, het afdwingen van gendersegregatie en het aannemen van strikt religieuze kleding. Dit kan allemaal een indicatie zijn van wat komen zal. Ondanks de verzoenende taal van de taliban de jongste tijd, lijkt het er met de benoeming van Akhund op, dat we een terugkeer zullen zien naar enkele van de regels die van kracht waren toen de taliban eerder aan de macht waren, waaronder een verbod op onderwijs voor vrouwen.
De taliban hebben afgelopen weekend een order uitgevaardigd dat vrouwelijke universiteitsstudenten verplicht worden om een abaya te dragen. De abaya lijkt op een boerka, maar is minder extreem. De abaya bedekt het hele lichaam behalve het hoofd, de voeten en de handen. Hij kan worden gedragen in combinatie met de nikab, een gezichtssluier die alles behalve de ogen bedekt. De boerka bedekt het gehele lichaam; ook de ogen zijn niet zichtbaar.
De abaya is niet Afghaans, maar een kledingstijl die vaker voorkomt in de Golfstaten Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten en Qatar. Waarnemers zien in het bevel een signaal van de taliban: ze willen er kenbaar mee maken dat ze Afghanistan binnen een bredere islamitische beweging willen plaatsen. In de jaren negentig waren de taliban een insulaire, nationalistische groepering met als doel hun soort islamistische heerschappij naar Afghanistan te brengen. Nu lijkt Akhund de taliban naast internationale partners te willen positioneren – een ambitie die ook te zien is in de recente diplomatieke contacten van de taliban met de regeringen van Qatar, de Verenigde Arabische Emiraten en Pakistan.
(bzg)