Covid-19 houdt vreselijk huis in Brazilië: deskundigen vrezen dat een recordaantal van 100.000 Brazilianen deze maand alleen al om het leven kunnen komen als er niets wordt gedaan. Ondertussen groeit een beweging om president Bolsonaro verantwoordelijk te houden voor het bloedbad dat het coronavirus in zijn land aanricht. Maar de kans dat de überpopulist effectief het onderspit zal delven lijkt klein. Integendeel .

Het Braziliaanse hooggerechtshof heeft vorige week de Senaat bevolen een onderzoek in te stellen naar Bolsonaro’s grillige gedrag tijdens de pandemie. Vooraanstaande politici en columnisten hebben herhaaldelijk opgeroepen tot zijn verwijdering. Er zijn meer dan 110 afzettingsverzoeken tegen hem ingediend en hij is door het Internationaal Strafhof beschuldigd van misdaden tegen de menselijkheid. Maar weinigen zien een reële kans om Bolsonaro binnenkort te verwijderen.

Minder dan de helft van de bevolking steunt de afzettingsprocedures. Voorlopig blijft Bolsonaro, die door een groot aantal Brazilianen de schuld krijgt van de ergste humanitaire ramp in de nationale geschiedenis, buiten schot. Omdat hij beschermd wordt door conservatieve bondgenoten die meer macht hebben gekregen in het Nationale Congres, door de duurzame steun van 30 procent van de kiezers, en door een cocon van rechtse digitale media die hem in staat hebben gesteld aan de macht te komen en die nu essentieel zijn om die te behouden.

Covid-19 en polarisatie

Brazilië, dat meer slachtoffers van het coronavirus heeft begraven dan enig ander land buiten de Verenigde Staten, bevindt zich nu in de greep van een meer overdraagbare variant van het virus. Twee keer zoveel mensen stierven in maart aan Covid-19 dan in eender welke maand sinds de uitbraak. Het dagelijkse sterftecijfer kwam vorige week tweemaal boven de 4.000. De medische zorg in het hele land staat ​​op de rand van instorten. Patiënten sterven zonder adequate medische behandeling. En de uitrol van vaccins in het land is vastgelopen in vertragingen en tekorten.

De gepolariseerde politiek van Brazilië heeft het reactievermogen van het land helemaal ondermijnd. Net genoeg mensen steunen Bolsonaro en zijn tegendraadse coronavirus-posities om vrijwel elke poging tot ingrijpende maatregelen om het virus te stoppen ongedaan te maken.

Is Bolsonaro verantwoordelijk voor de verwoestende tol van het coronavirus in Brazilië? In een diep verdeeld land hangt het antwoord af van de politieke voorkeur én de mediavoorkeur. Uit peilingen blijkt dat 44 procent van de Brazilianen Bolsonaro de schuld geeft. Omdat hij de ernst van het virus voortdurend heeft afgezwakt, vrijwel elke poging heeft ondermijnd om Covid-19 in te dammen en te weinig empathie heeft getoond voor degenen die rouwen. Maar 24 procent van de Brazilianen zegt dat de echte boosdoeners lokale leiders zijn, van wie velen beperkende maatregelen hebben opgelegd die werknemers hun baan hebben gekost en een toch al trage economie nog hebben vertraagd.

De rol van de media

De polarisatie wordt versterkt door een gefragmenteerd medialandschap. In Brazilië, waar nu meer mensen naar YouTube kijken dan naar welk tv-kanaal dan ook, heeft de rechtse mediarevolutie bijna volledig online plaatsgevonden.

De sociale en politieke dominantie van de linkse politiek, die Brazilië regeerde van 2003 tot 2016, over traditionele media beroofde een beginnende libertaire beweging van een plaats in het publieke discours. Dus migreerde die beweging naar digitale media. Het heeft geleid tot wat nu een melkwegstelsel van YouTubers is – van wie sommigen miljoenen volgers hebben – en websites die uitsluitend gericht zijn op extreemrechtse politiek en Bolsonarisme.

Toen de pandemie toesloeg en Bolsonaro een richting insloeg die tegen de wetenschappelijke gemeenschap inging, gingen zijn aanhangers met hem mee. YouTubers veroordeelden beperkingen op commerciële activiteiten. Ze prezen onbewezen medische behandelingen. Ze gebruikten verschillende verduisteringsschandalen om de politieke klasse van Brazilië – de burgemeesters en gouverneurs – in grote lijnen te beschuldigen van het uitbuiten van de pandemie om publiek geld te stelen. En om te beweren dat de reguliere media dat verdoezelden.

Het nepnieuwslandschap zag er al snel ‘uniek’ uit, concludeerde een team van onderzoekers vorig jaar. Desinformatie tegen burgemeesters en gouverneurs verspreidde zich. Claims die betrekking hadden op onbewezen medicijnen zoals chloroquine, hydroxychloroquine en azithromycine, bleven aan kracht winnen in Brazilië lang nadat bijna elk ander land ze had ontmaskerd.

Bolsonaro weet hoe hij met zijn aanhang moet communiceren

In Brazilië wordt afzetting normaal gesproken voorafgegaan door verschillende gebeurtenissen. De straten vullen zich met demonstranten. De goedkeuringscijfers van de president kelderen. De publieke steun voor de afzetting van de president neemt toe. Het gebeurde voordat Fernando Collor de Mello in 1992 werd afgezet wegens beschuldigingen van corruptie. En opnieuw toen Dilma Rousseff in 2016 werd afgezet nadat ze werd beschuldigd van het manipuleren van federale begrotingscijfers om de financiële problemen van het land te verhullen.

Geen van deze voorwaarden is nu aanwezig. De president wordt nog steeds gesteund door ongeveer 30 procent van de bevolking, van wie velen zichzelf en hun gemeenschappen weerspiegeld zien in Bolsonaro. Bolsonaro weet hoe hij met deze mensen moet communiceren. Journalisten, intellectuelen, liberalen en gematigden vinden Bolsonaro bizar, maar een deel van Brazilië vindt dat niet.

Lees ook: Kan Lula Brazilië bevrijden uit de populistische greep van Bolsonaro in 2022?

Lees ook: Jongste jaar record aan Amazonewoud gekapt door ontbossingspolitiek Bolsonaro