Een prijsstijging van 700 procent, dat is vandaag de realiteit voor elektriciteit en gas, ten opzichte van wat als ‘normaal’ beschouwd werd voor de Covid-crisis. Nadat gisteren vanuit Rusland even geen gas meer vloeide, schoot de prijs naar nieuwe records. Die prijsstijging dreigt grote schokken te veroorzaken. Families moeten tot 1.800 euro extra per jaar voor hun energiefactuur ophoesten. Bedrijven moeten naast een enorme stijging in energiekost straks via de index stijgende lonen betalen. Inflatie dreigt spaargeld te eroderen. De druk op de overheidsfinanciën wordt straks enorm, zeker als er maatregelen komen om die prijsschokken te dempen voor de middenklasse.

In het nieuws: Nieuwe dagrecords op de gasmarkt.

De details: Het totale plaatje oogt gruwelijk.

• Onwaarschijnlijke cijfers weer, op de gasmarkt gisteren: een stijging van 23 procent op één dag. De markt raakte weer oververhit, nadat bekend werd dat de import van Russisch aardgas naar Europa tot nul was gegaan. Plots piekte de gasprijs naar 180 euro per megawattuur, bijna 20 euro meer dan het vorige hoogterecord in oktober.
• Met die 180 euro per megawattuur zitten we aan een stijging van tussen de 650 à 800 procent, ervan uitgaande dat 20 tot 25 euro per megawattuur voor gas de gemiddelde prijs was de afgelopen jaren.
• De impact op de elektriciteitsprijzen in Europa is navenant. Nadat Frankrijk worstelde met haar nucleaire centrales de afgelopen weken, en Duitsland tegelijk haar nucleair park afbouwt, is die gasprijs een steeds grotere invloed gaan uitoefenen op de prijs van stroom. Daar zit men nu aan 400 euro per megawattuur, een prijsstijging van 700 procent, ten opzicht van de 50 euro die als ‘normaal’ werd beschouwd.
• Voor een gemiddeld gezin wordt het een financieel bloedbad. Cijfers van de CREG, de Belgische energieregulator, ogen vreselijk: een Vlaams huishouden met een variabel contract, kijkt aan tegen een gemiddelde jaarprijs van 2.800 euro. Dat is ondertussen 1.800 euro meer dan een jaar geleden.
• Voor wie graag even het historische perspectief meeneemt, en denkt dat dit wel al eerder gebeurde:
  • In 1973 maakte de wereld een eerste grote oliecrisis mee. De OPEC-landen beslisten om olie in te zetten in een Arabisch-Israëlisch conflict, en kwamen met een olie-embargo. De prijs van olie steeg toen met 300 percent, van 3 dollar naar 12 dollar per vat olie.
  • In 1979 kwam er een tweede oliecrisis. De prijs steeg na de val van het regime in Iran van ongeveer 20 dollar per vat naar 40 dollar, een stijging van 100 procent.
• Het grootste probleem met die prijzen: ze lijken te gaan blijven. Wat tot een aantal maanden en zelfs weken geleden nog werd afgedaan als een “plotse, tijdelijke opstoot”, lijkt door energiespecialisten en vooral de markten nu als een permanente stijging te worden beschouwd.

De effecten zijn niet min: Inflatie dreigt te ontsporen op die manier.

• Al maanden sust de Europese Centrale Bank (ECB), met voorzitter Christine Lagarde over het “tijdelijke fenomeen” van de inflatie in Europa, waarbij men expliciet wijst op de energieprijzen. De inflatie stijgt ondertussen boven de 5 procent uit. Dat sussen heeft een goede reden: Lagarde en de ECB voeren al sinds de coronacrisis een erg agressief monetair beleid. De rente wordt bijzonder laag gehouden, en tegelijk koopt de ECB massaal staatspapier op van de EU-lidstaten die in de eurozone zitten.
• Die politiek van ‘quantative easing‘, waarbij de Europese Centrale Bank de geldhoeveelheid vergroot in een poging de economie te stimuleren, paste men samen met de Amerikaanse centrale bank, de Federal Reserve, ook in 2008 toe, bij de bankencrisis. Dat werkte. En politiek was het bijzonder handig om de Zuid-Europese landen een levenslijn te gooien, en de eurozone netjes samen te houden.
• Deze keer dreigt echter een enorme kater. Want ook na de coronacrisis gooiden de ECB en de Fed zich op dezelfde oplossingen. Maar de inflatie dreigt bij lage rentes te ontsporen. De Fed kondigde in de VS al renteverhogingen aan, net om die tanker te keren. De ECB weigert nog steeds, en wees erop dat die stijgingen in de energieprijzen slechts tot een tijdelijke opstoot van de inflatie leidden. De vraag is hoe lang dat nog vol te houden is.
• Als de ECB straks wel van koers moet veranderen, en de rente moet verhogen, dreigt dat voor veel Europese landen, met name in de zogenaamde ‘Club Mediteranée’, de zwakste landen van de eurozone, tot een kater te leiden. Want dan moet voor hun torenhoge schulden plots veel meer rente betaald worden. België hoort, op basis van zowat alle cijfers, bij die club.
• De torenhoge inflatie heeft bovendien voor België nog een specifiek effect: samen met Malta en Luxemburg is ons land het enige dat een automatische indexering van de lonen toepast. Dat maakt dat voor 2022 de lonen voor ambtenaren en loontrekkenden meteen fors gaan stijgen, en ook daar het einde niet in zicht is.
• De werkgevers waarschuwen ook daar al maanden voor de meerkost, die richting 10 miljard euro kruipt, en vooral de daling in concurrentievermogen met andere Europese landen, waar de lonen niet automatisch stijgen.
• Politiek lijkt dat dossier een splinterbom: de PS heeft, bij monde van haar voorzitter Paul Magnette én vicepremier Pierre-Yves Dermagne nu al verschillende keren herhaald “dat niet aan de index kan geraakt worden“. Maar ook daar is de vraag hoe houdbaar dat standpunt is, als de inflatie niet gaat liggen.

De politieke effecten: Een enorme factuur dreigt. En één mantra komt terug: “Wat met de middenklasse?”

• In de Wetstraat is men wakker aan het worden in die nachtmerrie. De prijsstijgingen zorgden op het begrotingsconclaaf van Vivaldi in oktober voor veel discussie en uiteindelijk de beslissing om in te grijpen in de sociale tarieven. Die werden uitgebreid tot ongeveer 1 miljoen gezinnen, een maatregel die toch enkele honderden miljoenen kostte. Maar de ingrepen blijven beperkt tot de allerarmsten.
• De Vlaamse regering greep ook in, met een algemene maatregel, waar dus iedereen in Vlaanderen van kon profiteren. Maar die besparingen op de energiefactuur, door wat verlagingen van de vele taksen op de facturen van gas en elektriciteit, leveren een ‘winst’ van zo’n 50 à 100 euro op. Dat valt straks in het niets ten opzichte van de gigantische meerkost van de totale factuur.
• Daarover heerst onrust. Onder meer CD&V-vicepremier Vincent Van Peteghem loopt al langer rond met zijn bezorgdheid over de ‘middenklasse’, een discours dat nu overal terugkomt. Want die middenklasse, de kiezers van CD&V, maar evengoed Open Vld, MR en ook delen van de groenen en zelfs de socialisten, is de inzet van een felle politieke strijd.
• Gisteren in de Kamer, tijdens de besprekingen van de begroting voor 2022, kwam de energiediscussie stevig aan bod. Daarbij dook ook eerste minister Alexander De Croo (Open Vld) in het debat met de oppositie.
• Vanuit de N-VA en Vlaams Belang klonk immers het verwijt dat de Vivaldi-ploeg geen extra middelen inzet om de middenklasse te helpen bij die energiecrisis.
  • Bert Wollants (N-VA) vroeg zich af “wat deze regering dan volgend jaar inzet om de energiefactuur te verlagen”. “Ik lees in de tabellen welgeteld 26 miljoen euro. Maar wat is de meerkost voor gezinnen? Volgens de Nationale Bank bedraagt die 1,8 miljard per maand. Als men die 26 miljoen verdeelt over de gezinnen, krijgt een gezin 5,2 euro. Volgens de CREG bedraagt de meerkost per gezin 2600 euro.”
  • Wouter Vermeersch (Vlaams Belang) viseerde vooral de extra inkomsten die de overheid boekt, door de hoge energieprijzen. “Er worden op dit ogenblik honderden miljoen euro’s aan extra inkomsten binnengerijfd op basis van de energiefacturen. Al die inkomsten zouden worden teruggegeven aan de bevolking. Vandaag doet men inspanningen voor een fractie van die vele honderden miljoenen euro’s die extra worden binnengehaald.”
  • Voor PVDA herhaalde Raoul Hedebouw nog eens het pleidooi om gewoon de btw op de energiefactuur te verlagen: “Om die mensen te helpen is een btw-verlaging toch de oplossing”, zo richtte hij zich ook tot de N-VA. “Ik weet niet hoe u het vandaag nog kunt uitleggen aan de middenklasse, zeggende dat al die prijsverhogingen een schande zijn terwijl u drie à vier jaar geleden die btw-verhoging enthousiast hebt goedgekeurd. Ik krijg dat niet uitgelegd op de markt.”
• Het viel op dat premier De Croo bijzonder scherp reageerde op de N-VA en hun energiespecialist Wollants.
  • “U komt hier gewoon complete nonsens vertellen en negeren welke zeer doortastende maatregelen de regering neemt om mensen die het moeilijk hebben, door een moeilijke periode te helpen.”
  • “De voortzetting van het sociaal tarief in de eerste drie maanden van volgend jaar kost 208 miljoen euro. Dat zorgt voor een verlaging van de factuur met 650 euro voor 20 procent van de bevolking, voor de groep die het zwakst staat.”
  • “Zou het een verantwoord budgettair beleid zijn als we voor de hele bevolking iets kleins doen en niet op een logische manier bekijken bij wie de hogere energieprijzen voor de meeste problemen zorgen en welk probleem we zullen oplossen?”
  • “U komt hier eigenlijk praatjes vertellen, want de 16 miljoen euro waarover u spreekt, is ter uitvoering van de keuze die we hebben gemaakt om daarnaast nog eens een bepaalde groep te steunen die geen sociaal tarief geniet, maar om andere redenen wel problemen zou hebben.”
• Een discours van de premier dus om het huidige beleid te verdedigen, dat focust op die 20 procent armsten. Maar in de wandelgangen van Vivaldi beseft men ondertussen wel dat ook voor de rest, proportioneel vooral de Vlaamse kiezers, ondertussen wel een financiële strop dreigt.

Wat opviel: Ook over de kleine taxshift van Vivaldi is discussie, voor de middenklasse of niet?

• Tijdens het debat schermde onder meer Dieter Van Besien (Groen) met het argument dat Vivaldi wel degelijk voor de middenklasse opkomt, met name in de taxshift die er zit aan te komen. Het gaat over het uitdoven van de bijzonder bijdrage op de sociale zekerheid, de zogenaamde BBSZ, op de loonbrief. Het gaat om 225 miljoen euro, of zo’n 50 tot 150 euro op de loonbrief.
• Maar ook hier komt dezelfde vraag terug: wie profiteert straks het meest van die lastenverlaging? Diegenen die het meest verdienen, en dus proportioneel ook het meest bijdragen, of net diegenen die het minst verdienen, waarbij men dus een forse sociale correctie doorvoert.
• Een klassieke discussie tussen links en rechts, alweer binnen Vivaldi. Men raakte er alvast op de kern niet meer uit gisteren, zo bericht De Tijd. De klok tikt nochtans, want in april zou de lastenverlaging al een feit moeten zijn op de loonbrief.

The Big Picture: Het energiedebat, ook over de sluiting van de kerncentrales, wordt door de hoge prijzen bijzonder moeilijk.

• Al maanden ziet men het op zich afkomen, en toch lijkt het blijkbaar onvermijdelijk: de hele discussie rond de sluiting van de kerncentrales raakt verstrengeld in de spiraal van de energieprijzen. De beslissing om die kerncentrales door gascentrales te vervangen, wordt zo bijzonder moeilijk verkoopbaar: geopolitiek wijst alles erop dat Europa net minder afhankelijk moet worden van fossiele brandstoffen, zeker als die voornamelijk van bij Vladimir Poetin komen.
• Bij de coalitiepartners, niet in het minst bij Groen, beseft men dat die enorme prijsstijgingen de perceptie kunnen beïnvloeden en het beeld negatief kunnen kleuren. Vandaar ook de ambitie om het dossier nu eindelijk door te duwen en te beslissen.
• Want het feit dat binnen Vivaldi het dossier ondertussen eindeloos aansleept, weegt op de ploeg. Vicepremier Sophie Wilmès (MR) bezorgde op een kernkabinet deze week haar collega’s een onaangename verrassing, door net als haar voorzitter Georges-Louis Bouchez een hard standpunt in te nemen, en te eisen dat ook ‘plan B’, het openhouden van de kerncentrales, verder onderzocht wordt.
• Dat ze tegelijk die boodschap op de kern kwam brengen én ze gewoon en public in Le Soir liet verschijnen, werd niet geapprecieerd. Moeilijk werken op die manier. Erger werd het de volgende ochtend: Wilmès trok naar de RTBF-radio om ook daar haar harde standpunt nog eens kracht bij te zetten.
• Nochtans wil premier Alexander De Croo het dossier van tafel, voor het eind van het jaar. Hij schermde tot nu toe telkens met het argument dat er wel veel lawaai werd gemaakt door de Vivaldi-voorzitters, maar dat binnen zijn regering men bijzonder vlot samenwerkte. Dat beeld zal hij deze week moeten bevestigen, zodat CD&V voldoende garanties heeft voor de bevoorradingszekerheid.
• Maar daarvoor ligt de sleutel dus bij de MR-vicepremier. Als het aan Wilmès ligt, wordt er deze week niets meer beslist. De premier plant vandaag nieuw overleg.

Ook op de agenda: Het Overlegcomité.

• Een voordeel na vandaag: de doemberichten over Omikron zullen wat wegebben na het Overlegcomité. In de klassieke mediaopbouw naar het overlegmoment is er immers altijd een stroom van meer hijgerige berichtgeving, komende van bij de experten, die tevens adviseur zijn van de beleidsmakers.
• Meteen mogen de topministers vandaag aanschuiven voor alweer een sessie van het Overlegcomité, waarbij één zaak vast lijk te staan: een Nederlandse aanpak, met een erg strenge lockdown, komt er deze keer niet.
• Daarvoor is geen politiek en maatschappelijk draagvlak: kerst moet blijven wat het was. En tegelijk is er nog te veel onduidelijkheid wat die ‘vijfde golf’ van de Omikron-variant dan precies zal geven.
• Een klassieker in de Wetstraat: beperk de keuze tot een aantal opties, om zodanig de discussie te verengen. Coronacommissaris Pedro Facon komt immers in zijn advies met twee scenario’s: onmiddellijk verstrengen om erger te voorkomen of even afwachten, maar tegelijk wel een lockdownpakket voorbereiden voor als de cijfers van Omikron te slecht zouden worden.
• Wetende dat men niet wil raken aan dat eerste scenario, is de kans groot dat men op het tweede uitkomt. Al is en blijft de oefening bijzonder onvoorspelbaar, met Frank Vandenbroucke (Vooruit) als grote motor achter een strengere aanpak, en anderzijds de deelstaten die altijd wat huiverachtiger staan.