Koninklijk opdrachthouder Egbert Lachaert (Open Vld) moet vandaag naar het Paleis. Verlengingen voor z’n opdracht zijn haast zeker. De keuze voor Vivaldi is nu officieel gemaakt, maar daarmee zit de zaak nog niet in een stroomversnelling. Integendeel, de PS en sp.a zijn niet van plan de lat te laten zakken, ten opzichte van paars-geel. En de sfeer zakt verder onder nul, na publieke kritiek van Lachaert aan hun adres. De N-VA gaat ondertussen in oorlogsmodus.

In het nieuws: “Met de groenen loopt het constructief, maar met de socialisten is het heel moeilijk om een deal te sluiten.” Dat statement, dat Lachaert maakte aan VTM Nieuws, zindert na.

De details: Die publieke verklaring, in combinatie met een bijzonder stroeve ontmoeting tussen de socialisten en Lachaert gisterenavond, doen Vivaldi verkrampen.

• Vandaag om 11 uur moet opdrachthouder Lachaert naar de koning. Daar kan hij alvast één zaak scherpstellen: hij gaat als eerste optie voor een Vivaldi-coalitie.
• Maar meer dan vermoedelijk moet hij meteen verlengingen vragen, wat niet het oorspronkelijke plan was. Eerder was het de bedoeling het stokje te kunnen doorgeven, en meteen richting een duo van formateurs te kunnen schuiven.
• Dat is vervelend, want zo blijft de hele constructie hangen in een preformatiefase. Dat gebeurde ondertussen al zo vaak in dit jaar van regeringsvorming, dat het een ongelofelijk déjà-vugevoel oplevert: “Het is altijd hetzelfde. Als je niet snel doorduwt, en het initiële enthousiasme omzet in politieke actie, blijft dat hangen, stokt het. En dan komt de gevaarlijke fase: na die eerste ‘verliefdheid’ zet de realiteit van de relatie zich in, te vroeg. Want je bent nog niet verloofd, zoals in een echte formatiefase”, zo vertelt een ervaren speler.
• Hoe langer dus die huidige fase blijft duren, hoe lastiger het wordt. De interne spanning neemt toe. Dat bleek gisteren manifest.

De essentie: Het zit voorlopig niet helemaal goed tussen de opdrachthouder en z’n belangrijkste sparringpartners, de socialisten.

• De steen des aanstoots was een uitspraak die Lachaert aan VTM Nieuws bezorgde, waarbij hij dus de groenen aanhaalde, en hen “constructief” noemde, terwijl het “met de socialisten heel moeilijk is om een deal te sluiten“.
• Dat schoot behoorlijk in het verkeerde keelgat donderdag bij zowel sp.a als PS, die dat ook aan Lachaert lieten weten. Want zelf houden de socialisten, ook na de mislukking van paars-geel, zich behoorlijk scherp aan de vraag van de Open Vld-voorzitter om “discreet te blijven”.
• Dat neemt niet weg dat men bij de socialisten niet licht vergeten is hoe de vorige oefening, waarin zowel Paul Magnette (PS) als Conner Rousseau (sp.a) zich zo fors in engageerden, strandde door onder meer zeer forse en publieke communicatie van Lachaert en z’n collega Georges-Louis Bouchez (MR). En zelfs daarvoor al, in de periode van de ‘drie koningen’, werd er ook communicatief bijzonder veel druk gezet op Rousseau door Lachaert, om toch maar in een Arizona-coalitie mee te springen. Dat alles leidde tot een oprisping die diep zat, bij de socialisten.
• Wat dus achter de schermen gisteren broeide, verwoordde sp.a-luitenant Bruno Tobback in z’n gekende cassante stijl vanmorgen op Radio 1:
  • “Ik denk dat het hoog tijd is dat er ‘iets’ gebeurt. Maar als je als opdrachthouder van de koning punten begint te geven aan wie de ‘goeie’ en de ‘slechte’ zijn in onderhandelingen, dan gaat dat niet in de juiste richting.”
  • “Ik wist overigens niet dat de groenen ‘gemakkelijk’ zijn in onderhandelingen“, zo stelde Tobback cynisch. In de wandelgangen is immers te horen dat de groenen ook helemaal niet onder de indruk waren van de nota.
  • “Ik zeg het nu half schertsend, maar dit helpt de zaken niet vooruit. Zeker niet als je zelf tot discretie hebt opgeroepen. Ik zou hem toch willen vragen om hem daar aan te houden.”
• Overigens opvallend: de frustratie wordt dan wel door de sp.a geventileerd, maar ook bij de PS is men ‘not amused‘. Daar houdt men het heel droog op “discretie is blijkbaar een relatief begrip geworden, inclusief bij de opdrachthouder zelf”.
• Op de Melsensstraat erkent men de frictie. Maar daar focust men vooral op de inhoudelijke gesprekken. En dat leverde weinig positiefs op: een meeting gisteren bij Lachaert, met Rousseau, Magnette en hun entourages, verliep bepaald negatief. De nota van de Open Vld-voorzitter werd nauwelijks bekeken door de socialistische onderhandelaars, en de feedback was bijzonder kritisch: de houding van de sp.a-sherpa sprak naar verluidt boekdelen.
• Lachaert kwam ook met een begrotingstabel, naast z’n nota. “Die is onder paars-geel nooit gemaakt. Maar dat is wel nodig om een beetje realistisch te zijn over inkomsten en vooral uitgaven”, is te horen op de Melsensstraat. Miljarden investeringen in de gezondheidszorg klinken mooi, maar ze moeten uiteraard wel ooit door iemand betaald worden.
• Dat financieel plaatje, plus de weigering van de liberalen over zowel de vermogenswinstbelasting, als een nieuwe effectentaks, maakte dat de temperatuur onder nul zakte.
• De socialisten waren niet te spreken over die uitgangspunten in de nota: zij gaan eigenlijk voor niets meer of minder dan dat ze in hun onderhandelingen met de N-VA, in de paars-gele periode voor Lachaert z’n opdracht, al hadden uit de brand gesleept op vlak van investeringen in de sociale zekerheid: zowel in de gezondheidszorg als in de pensioenen. Daarnaast hebben ze ook absoluut een fiscale hervorming nodig, die meer bij de grote vermogens gaat halen.
• Voor de socialisten blijft het cruciaal om een nieuwe regering op poten te zetten die de manifeste breuk maakt met Michel I en Michel II: “Die vorige regering was zo neoliberaal dat er zelfs op mondmaskers bespaard werd. Wij kunnen niet nog eens voortgaan zoals we gedaan hebben”, stelde Tobback fel vanmorgen.

The big picture: Alles heeft te maken met wat voor soort regeerakkoord je wil maken.

• In regeringsonderhandelingen kan je grofweg twee zeer verschillende aanpakken kiezen, wanneer je onder toekomstige coalitiepartners een akkoord maakt:
  • Ofwel ga je voor een akkoord waarin je bereid bent elkaar veel te ‘gunnen’, en in ruil veel ’te krijgen’. Dat houdt in dat je ook op traditionele strijdpunten en symbolen veel afgeeft, jezelf in je been snijdt, om in ruil andere zaken te krijgen. De deal tussen N-VA en PS in de nota De Wever/Magnette zat zo ineen: de N-VA kreeg communautair veel, maar ook een forse lastenverlaging, de PS kreeg sociaal erg veel, én een vermogenstaks.
  • Ofwel ga je voor een veel voorzichtigere aanpak, waarbij je minder opgeeft, minder toegeeft, maar ook minder verkrijgt. Dit levert een veel minder radicaal regeerakkoord op, waarbij vooral de kerk in het midden wordt gehouden. “We gaan elkaar vooral geen pijn doen“, zo verklaarde Lachaert bij het begin van deze Vivaldi-periode al aan de socialisten.
• Maar die compleet andere aanpak, na paars-geel, botst wat met de Vivaldi-aanpak nu: want de socialisten hunkeren naar hun “oude” grote deal, en verklaarden ook al heel helder dat ze “voor niets minder gaan dan wat ze van De Wever kregen”, terwijl de liberalen toch niet willen dat pijnpunten voor hen, zoals nieuwe taksen op vermogens, erdoor raken.
• “Ze moeten toch zelf een beetje opletten met wat ze aankondigen. Niemand is tegen hogere pensioenen en een goede gezondheidszorg, maar je moet het achteraf wel gedaan krijgen in de begroting. Ze zullen elkaar daar toch in moeten vinden, in een redelijke oplossing, in gelijk welke coalitie”, klinkt het sussend bij de Open Vld-top.
• Maar in het socialistische kamp blijft men niet te spreken over de liberale kritiek, on en off the record, op hun houding: “Wij zijn de meest constructieven van heel de hoop, wij wilden over allerlei zaken nog technische werkgroepen doen. Maar op deze manier maak je het moeilijker, en duw je bovendien de christendemocraten ook verder weg van een akkoord“, zo stelt een hoge rode bron.
• “Ze moeten wel weten wat ze willen, het was Magnette die absoluut Vivaldi wilde. Als het nu misloopt, mag hij weer gaan babbelen met Bart, hé”, zo is bij een blauwe topman te horen. “Net om die redenen wil Lachaert niet formeel pistes sluiten.”

Nog altijd aan de gang: CD&V maakt geen keuze. Natuurlijk niet.

• Bij de christendemocraten verandert er voorlopig weinig. Het ‘cruciale puzzelstuk’ voor Vivaldi is voorlopig niet zo ‘cruciaal‘, nu de socialisten steigeren en allerminst happen voor de nota: meerdere grote stukken ontbreken.
• De druk op de christendemocraten neemt zo in elk geval af. De mantra die, zeker in de Franstalige pers, al overvloedig klonk, dat het “altijd CD&V is die het land gijzelt“, gaat voorlopig echt niet op.
• Inhoudelijk lekt er weinig vanuit de christendemocraten over de nota van Lachaert, die voorzitter Joachim Coens woensdag al kon inzien. Maar één zaak is en blijft wel glashelder: zonder een regeling voor de ethische dossiers, zet de CD&V-voorzitter geen voet, zelfs geen teen, richting Vivaldi. En volgens bronnen is van dergelijke regeling nog geen sprake.
• “Tja, CD&V, die weten wel hoe ze moeten onderhandelen. Elke dag dat deze fase langer duurt, gaat hun prijs de hoogte in. Dus die houden zich héél, héél rustig”, zo stelt een toponderhandelaar.
• Overigens blijven de kampen intern dezelfde: de federale fractie is eerder voor Vivaldi, de Vlaamse eerder tegen, de top blijft een enigma. De jongere parlementsleden zoals Orry Van de Wauwer, zijn dan weer uitgesproken voor een Vivaldi-coalitie: gisteren tweette die fel over de N-VA en uitspraken van Ben Weyts (N-VA).

Aan de kant: De N-VA staat geparkeerd. Voorlopig.

• Bart De Wever (N-VA) zette gisteren een eerste stap in z’n publiekelijk verzet tegen Vivaldi. Dat kon, nadat die coalitie als project wat “geformaliseerd” was door Lachaert, in een gesprek met De Wever afgelopen woensdag. Daar verklaarde de opdrachthouder aan de N-VA-voorzitter immers “dat Vivaldi z’n eerste keuze was nu”: een statement dat beide kanten bevestigden.
• Een enkele tweet volstaat blijkbaar voorlopig, om dat ‘verzet’ wat vorm te geven. “Vlaanderen stemde nog nooit zo Vlaams en rechts, de komende federale regering wordt mogelijk nog nooit zo Franstalig en links. Het verdriet van Vlaanderen.” Relatief ingehouden communicatie dus, geen radio of televisie in deze fase: ook bij de N-VA beseft men dat er straks nog veel kan bewegen.
• Uiteraard oogstte de tweet reacties. Niet in het minst van MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez die meteen in het Nederlands terugschoot: “Daar had je vroeger aan kunnen denken, hé? Alvorens de stekker uit Arizona te trekken, potentiële rechtse partners aan te vallen en in te stemmen met de meest linkse nota …”
• Dat leidde tot een paar felle bedenkingen over het historisch ‘revisionisme’ van de MR-voorzitter: “Hij is blijkbaar toch vergeten dat hij zelf uitgebreid aan de PS is gaan zeggen dat die Arizona-coalitie er nooit zou komen. En hij heeft z’n eigen aanval op CD&V over abortus ook uit het collectief geheugen gewist?”, zo was bij een collega-voorzitter te horen.
• Bouchez wil vooral de deur naar N-VA stevig dichthouden: de Franstalige liberalen volgen met argusogen hoe Open Vld de afgelopen dagen de banden weer herstelde met De Wever en co. In de Kamer bijvoorbeeld blijft de MR gas geven over de zaak Jambon. Fractieleider Benoît Piedboeuf (MR) stelt in La libre vandaag “dat het een zeer ernstige situatie is”, en dat “als Jan Jambon (N-VA) zou gelogen hebben, hij zeker ontslag moet nemen”.
• Opvallend: een fractieleider van een Franstalige partij in de Kamer, die een Vlaamse minister-president tot ontslag wil dwingen. Politiek gezien is dat pure fictie: het zijn enkel de coalitiepartners Open Vld en CD&V, en interne druk bij N-VA zelf, die Jambon kunnen doen wankelen. Maar het zegt wel iets over hoe de MR erin zit: zo veel mogelijk vijandigheid met de N-VA in deze fase komt handig uit. Bouchez wil voorlopig echt Vivaldi.
• Ook genoteerd: een soortgelijke reactie bij Groen, van Kristof Calvo: “Niemand kan dé stem van dé Vlaming opeisen. Sommigen dromen ervan, maar N-VA en Vlaams Belang haalden geen meerderheid. Een eventueel alternatief is even legitiem. Wat wel zeker is: de Vlaming heeft niet gestemd voor een minister-president die onwaarheden vertelt en een overlijden als fait divers benadert.”

Om te volgen: De Vlaamse minister-president zit toch in vieze papieren.

• Wie geschoren wordt, moet stilzitten. Deze dagen houdt Jan Jambon (N-VA), de Vlaamse minister-president, zich best héél stil, tot hij dinsdag voor de Kamer verschijnt, om daar tekst en uitleg te geven.
• Immers, steeds meer komt er een stroom documenten, mails en verslagen op gang, die Jambon z’n initiële stelling “dat hij niets wist” van het overlijden van een Slovaakse man, na het politieoptreden in een cel, zwaar onderuithalen.
• Politiek gezien is een minister immers “één en ondeelbaar” met zijn kabinet: wat daar toekomt van info en door medewerkers wordt behandeld, wordt een minister geacht te kennen of te weten. Hij of zij is dan ‘politiek verantwoordelijk’: wat is anders het nut van een kabinet nog?
• Alleen dat begrip is de afgelopen jaren in de Wetstraat rekbaarder geworden: al meerdere ministers voor Jambon schoven fouten af op vergetelheden of onzorgvuldigheden van medewerkers, waardoor ze wel bij een incident konden blijven zitten.
• De gretigheid waarmee nu documenten bovenkomen, is geen toeval: de huidige regeringsploeg, met zeker MR daarin, heeft toegang tot wat Jambon z’n kabinet allemaal deed. Vandaar is het eenvoudig info door te spelen. En zo zal Jambon dus in detail moeten antwoorden op vragen of hij onder meer de contacten met de Slovaakse ambassadeur over de zaak zich dan niet herinnert. En of de huidige baas van de federale politie, Marc De Mesmaeker, dan niet destijds al signaleerde dat het dossier een “trigger voor vragen” in het Parlement zou kunnen zijn.
• Hoe dan ook lijkt de defensie van Jambon erop neer te komen, dat op geen enkel moment de draagwijdte van het incident rond het overlijden, wat op video duidelijk te zien was, hem bekend was. Maar dat houdt dan toch in dat zijn kabinet behoorlijk wat signalen negeerde.
• En zo raakt het imago van ‘goede bestuurder’ dat Jambon had, verder besmeurd. Maar daarmee is z’n positie politiek nog niet in gevaar. Want Jambon is federaal weg, en kan alleen sneuvelen als het dossier een zaak van de Vlaamse regering wordt.
• Met de druk die er wekenlang was in de coronacrisis op Vlaams minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V) en telkens de expliciete steun van Jambon en N-VA, lijkt het sterk dat de christendemocraten nu wel gaan doorduwen.
• En zelfs Open Vld wil in deze fase geen open oorlog met de N-VA. Kwestie van federaal ook opties open te houden. De kans is dus erg groot dat de zaak, die kranten hele pagina’s doet vullen, een stille dood sterft.
• Overigens roept politiebaas De Mesmaeker nu op de zaak van 2,5 jaar geleden “tot op het bot uit te spitten“. Daarbij komt dan onvermijdelijk ook de vraag aan bod waarom het gerechtelijk onderzoek dan niets opleverde.