Half jaar regering De Croo: premier heeft ondertussen grijze haren, maar de crisis geeft wel kanseliersbonus

Hoe evalueren we een half jaar Vivaldi? De regering De Croo moet de moeilijkste crisis in decennia beheren. Daarbij valt op dat premier Alexander De Croo (Open Vld) niet de beloofde vrijheid kon brengen (net zoals in de rest van Europa), maar wel rust bracht in het crisismanagement, na de desastreuze periode onder zijn voorganger Sophie Wilmès. Alleen hangt de schaduw van Frank Vandenbroucke (Vooruit) wel zeer nadrukkelijk over de ploeg, terwijl aan Franstalige kant de voorzitters schoonmoeder spelen. De echte test komt zodra de pandemie plaats moet ruimen voor de sociaal-economische dossiers.

In het nieuws: Zes maanden Vivaldi.

De details: Na Wilmès II bracht De Croo I een zekere rust en stabiliteit.

Het valt op: premier Alexander De Croo (Open Vld) heeft een pak meer grijze haren dan een jaar geleden. Letterlijk. Het kan moeilijk anders: een crisis als corona, een pandemie zoals we er in een paar generaties in dit land niet meer hebben gekend, hakt fysiek in op de beheerders ervan. Niet voor niets eindigde Pedro Facon, de coronatsaar, na enkele maanden met een burn-out thuis.
De plotwending na de zomer van 2020, waarbij de twee grootste partijen van het land bijeen kwamen, was behoorlijk straf. De partij die als 7de in de Kamer eindigde na de verkiezingen van mei 2019, leverde plots de premier. Liberalen in een coalitie die behoorlijk naar links overhelt en tegen een blok van Vlaamse en rechtse oppositie in.
Open Vld en De Croo zelf namen daarbij een enorme gok: konden ze, los van de grote speler N-VA, in die nieuwe regering een eigen koers ontwikkelen? Daarbij zetten ze bovendien alles in op de figuur van De Croo en een kanseliersbonus: inhoudelijk zit er in het regeerakkoord bitter weinig voor Egbert Lachaert en zijn partij.
Maar die gok pakt voorlopig goed uit. Want De Croo surft een half jaar later op een ongeziene populariteit, waarbij hij met stip alle lijstjes van de peilingen aanvoert. Die populariteit is wel hoogst persoonlijk: een effect op zijn partij is niet of nauwelijks te zien.

De essentie: De crisisaanpak loont voor leiders.

De Croo beloofde van bij de start vooral optimisme en beterschap in z’n maidenspeech in het Europees Parlement.
- Hij had het over “de zwaarste crisis ooit in vredestijd die ons land verwerkt”.
- Maar tegelijk beloofde hij “dat mijn regering al het mogelijke zal doen om uitbraken snel en lokaal in te dijken”.
- Daarbij stelde hij meteen ook “klaar en duidelijk”: “Ons land, onze economie, onze bedrijven, zij kunnen geen nieuwe algemene lockdown aan.”
De Croo zou die nieuwe lockdown vermijden door “meer te testen, te investeren in beschermingsmateriaal, in de ontwikkeling van vaccins en een nauwe samenwerking met de deelstaten”. Dat laatste nam hij ter harte: meteen van bij de start schrapte hij de logge werking van de Nationale Veiligheidsraad en maakte hij het Overlegcomité het nieuwe kloppend hart van het crisisbeheer.
Die aanpak loonde: daarmee trok De Croo onrechtstreeks via de minister-presidenten Jan Jambon (N-VA) en Elio Di Rupo (PS) ook hun twee partijen N-VA en PS mee in bad, en kon zo de crisis beter beheerst worden. Het bracht vooral de N-VA bij momenten in een moeilijk parket: oppositie voeren in de Kamer en tegelijk volop in het Overlegcomité zetelen is geen evidente spagaat.
Bovendien werden coronamaatregelen ook veel langer aangehouden en bijzonder traag aangepast. Bewust koos De Croo vooral voor een stabiele, niet-impulsieve koers. Opnieuw had hij vanop de eerste rij in de regering Wilmès II gezien hoe het allemaal niet moest: “Keep calm and carry on“, werd de mantra die de premier steeds maar herhaalde tegen z’n entourage en omgeving.
Alle succes is uiteraard relatief, maar het leek toch te lonen: België scoorde relatief beter de afgelopen maanden ten opzichte van de buurlanden. En hoewel het opnieuw (tweemaal zelfs) tot een lockdown kwam, zijn de maatregelen op de meeste vlakken minder streng dan in de buurlanden. Maar dat neemt niet weg dat van de oorspronkelijke belofte dus weinig overblijft. Zeker doordat er tussentijds ook bijkomende uitspraken waren – “de kappers gaan open om nooit meer dicht te gaan” – is dat wel een vlekje op het kostuum van de premier.
Tegelijk blijft zo’n Overlegcomité een bijzonder tijdrovend en intensief orgaan: telkens moet iedereen “meegepakt” worden of het levert achteraf gekneusde zielen op. Na zes maanden zijn de eerste barsten in het concept duidelijk te zien: hoe langer hoe meer wordt het moeilijk om iedereen te vriend te houden.
Slotsom: door corona profiteert De Croo dus wel volop van zijn rol als leider, voorop in de crisis. Te meer omdat de negatieve dossiers telkens weer op iemand anders lijken af te stralen. De grote mate waarin vrijheid beperkt wordt: de kwaadheid daarover gaat eerder naar zijn partijvoorzitter Egbert Lachaert (Open Vld). Of de manier waarop regeltjes worden opgelegd: zijn minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) pakt veel frustratie.

De weerhaak: Die relatie met schaduwpremier Frank Vandenbroucke (Vooruit).

De Croo was van bij de start bijzonder enthousiast over de terugkeer van Vandenbroucke op de cruciale post van Volksgezondheid. Die is alles wat De Croo niet is: direct, op het krasse af, confrontationeel als het moet en vooral bijzonder koppig in dossiers waarvan hij gelooft dat hij gelijk heeft.
Meteen maakte De Croo de cruciale beslissing om met Vandenbroucke een tandem te vormen en hem geen centimeter te lossen. Opnieuw golden de fouten uit het verleden als leidraad: de ruis op de lijn tussen voorganger Wilmès en haar minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld) was zo groot dat het een goede crisisaanpak in de weg stond.
Maar het zet zijn ploeg wel wat uit evenwicht, na maanden crisisbeheer. Een pak ministers en staatssecretarissen is nog maar nauwelijks aan bod gekomen en mag vanop de tribune toekijken hoe anderen de match van hun leven spelen: ze raken zelfs niet op de bank. En dat terwijl Vandenbroucke week na week man van de match mag worden, na gouden voorzetten van De Croo.
Zeker aan Franstalige kant is daarover frustratie: zowel bij MR als PS is men niet opgetogen met de allesoverheersende dominantie van het duo. En zoals gezegd: Vandenbroucke is er de man niet naar om bruggen te bouwen.
Een aantal partijen en figuren zit dus klaar om eindelijk straks ook op het veld te komen en te scoren. En daarbij zal Vandenbroucke dan wat opzij moeten. Maar of die bereid is dat te doen?
Met name voor de Franstalige liberalen is Vandenbroucke de gebeten hond. Dat de premier op het kernkabinet, vorige week donderdag, de vraag moest stellen “of de MR nog aan boord is van de coalitie”, zegt alvast bijzonder veel: dergelijke vragen worden best niet om de week gesteld.

The big picture: Ideologisch moet de strijd nog losbarsten.

De twee grote Franstalige partijen zijn altijd de grootste bedreiging geweest voor de stabiliteit van dit Vivaldi-project. Daarbij ligt dat bij de MR meer aan de figuur van de voorzitter, hyperprésident Georges-Louis Bouchez. Die heeft een enorme scoringsdrang, wat al meermaals ten koste gegaan is van de loyauteit ten opzichte van de regering. De jonge voorzitter wil koste wat kost zijn liberalen genoeg profiel laten houden, een blauwe premier (uit een andere partij) zal hem daarbij worst wezen.
Maar vanuit de PS is de dreiging misschien veel fundamenteler. Aan de Keizerslaan heeft men de analyse gemaakt dat enkel een stevig links beleid de radicale opgang van de PTB-PVDA kan stuiten: aantonen dat enkel via machtsdeelname (waar de communisten niet toe in staat zijn) het verschil wordt gemaakt.
De dossiers van de pensioenen, maar ook de loononderhandelingen of de fiscale hervormingen: het zijn allemaal ijzers die PS-voorzitter Paul Magnette in het vuur houdt. En de algemene verwachting is dat na de pandemie-aanpak, die deze zomer toch zou moeten aflopen, die sociale strijd volop begint.
De vraag is hoe de consensusgerichte premier daarin dan stand kan houden. Want de profetische woorden “dat een premier uit de zevende partij de dweil van de Wetstraat is”, kunnen dan in z’n gezicht terugkomen.

Om rekening mee te houden: Het landschap verschuift.

Het is een gezoem, dat maar niet ophoudt in de Wetstraat: een hertekening van het partijlandschap moet eraan komen.
Met zeven partijen die vechten om de Vlaamse kiezer is het erg druk geworden, zeker in het centrum. Bovendien zitten vier van die partijen nog eens samen in één coalitie, die een wereldwijde crisis aanpakt. Dat maakt het extra lastig voor partijen en hun voorzitters om zich te profileren, en veel makkelijker voor individuen, ministers in de schijnwerpers, om eruit te springen.
Maar meteen zijn zo wel een paar “vrije elektronen” actief in de Wetstraat: toppolitici die minder en minder vastzitten aan het oorspronkelijke politieke project, maar die op zoek zijn naar een nieuw, wervend verhaal.
Die operatie kan zowel centrumrechts, waar de N-VA zich misschien moet heruitvinden in een hernieuwde samenwerking richting centrum, als richting centrumlinks, waar Open Vld maar ook CD&V naartoe kunnen.
In dat alles is de premier uiteraard de pion van goudwaarde, maar tegelijk kunnen dergelijke operaties ook flink de stabiliteit van de regering bedreigen. Om dus straks stevig in het achterhoofd te houden.

Om te volgen vandaag: Alweer hommeles tussen NMBS-baas Sophie Dutordoir en de regering.

Het lijkt wel een patroon te worden: een uitgestoken middenvinger van de grote baas van het spoor, Sophie Dutordoir, naar “haar” minister, de brave borst van Ecolo, Georges Gilkinet.
Na het Overlegcomité moest die minister ook maar vaststellen dat de topministers beslist hadden dat een ritje naar de zee enkel nog mag op een plekje aan het raam. Een erg controversiële beslissing, waarop al meermaals kritiek kwam. En waar van Gilkinet niet naliet te onderstrepen “dat hij ook maar het Overlegcomité volgde”.
Maar nu wordt die minister van Mobiliteit Gilkinet nog eens extra koud gepakt. Want Dutordoir laat in een harde brief aan de regering – die ondertussen gelekt is – weten dat ze de maatregel niet wil uitvoeren. Ze dreigt ermee doodleuk het treinverkeer naar de Kust stop te zetten als de regering echt van plan is haar personeel die maatregel te laten doorvoeren.
Dit kan leiden tot lange wachtrijen in de stations en spanningen op de treinen om de maatregel te laten handhaven.
De maatregel wordt normaal vanaf zaterdag van kracht. Die komt er na grote druk door de kustburgemeesters en de West-Vlaamse gouverneur, die blijkbaar systematisch erg bezorgd zijn over burgers die naar de zee zouden komen. Daarbij wordt uiteraard een essentieel recht om zich te verplaatsen weer verder ingeperkt, zeker voor de minder begoede mensen die geen wagen hebben.
Gilkinet zelf zat vanmorgen op de radio bij Bel RTL. En daar bond hij alvast niet in: “Dit is moeilijk voor iedereen, maar het moet uitgevoerd worden. De maatregelen gaan in vanaf zaterdag en het is aan de NMBS om dat te operationaliseren. Daarna zullen we de maatregelen evalueren.”
Het is maar de vraag of de regering deze nieuwe krachtmeting met Dutordoir kan winnen: de perceptie over de raampjes-maatregel zit in elk geval tegen. Ze werd al uitvoerig op de korrel genomen door de oppositie, met een heel felle Raoul Hedebouw (PVDA) vorige week in de Kamer. Die wees erop dat er bij De Lijn of de MIVB geen sprake is van dergelijke maatregelen en dat die ook met volgepakte bussen of metro’s rijden.

Onvermijdelijk nu plots: Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert trapt Sihame El Kaouakibi uit de partij.

Maandagavond op Terzake was de liberale voorzitter Lachaert nog erg duidelijk: “Dit moet door een rechter worden beoordeeld, pas daarna kunnen wij de nodige consequenties trekken.” En meer zelfs: “Het stoort me dat dit proces in de media wordt gevoerd.”
Het was de lijn die alle Open Vld-toppers de afgelopen weken in de zaak El Kaouakibi hadden gevolgd. “Iemand is onschuldig tot het tegendeel bewezen is, in een rechtsstaat”, zo werd telkens herhaald als standaardzinnetje.
Maar gisteren gooide Lachaert die mantra helemaal overboord en kondigde hij in een persbericht aan de procedure op te starten om El Kaouakibi voor de statutaire commissie te slepen en uit de partij te laten verwijderen. Hij vraagt ook het parlementaire zitje van de Antwerpse terug.
Die spectaculaire bocht kwam er nadat de Open Vld-voorzitter met eigen ogen het rapport van de voorlopige bewindvoerder kon lezen en daarin de pijnlijke bewijsstukken te zien kreeg. Onder meer de vervalste facturen die El Kaouakibi en haar team zouden gemaakt hebben, waren daarin te zien.
Lachaert gaf nog de kans aan zijn parlementslid om zich te verdedigen. Haar advocaten beloofden ook een repliek, maar die kwam er niet. En zo besliste de Open Vld-voorzitter dus voor de korte pijn: een uitsluiting.
Anders dreigde de schade voor Open Vld nog veel groter te worden. Als liberale partij namen ze een “sociaal ondernemer” binnen en drukten ze El Kaouakibi tegen de borst, ook al wisten ze dat haar zakelijk model grotendeels op subsidies was gebaseerd. Dat zette destijds al wat kwaad bloed bij de donkerblauwe basis.
Maar nu blijkt dat de subsidies, bedoeld om kansarme jongeren vooruit te helpen, massaal werden afgeroomd en versluisd – bovendien op frauduleuze manier, zoals het rapport van de voorlopige bewindvoerder stelt – was de maat voor Open Vld meer dan vol.
Blijft de vraag waarom niet eerder alarmbellen afgingen. Los van de geruchten die bij een aantal analisten al jaren circuleerden, was er toch vooral de manier waarop El Kaouakibi haar toetreding tot de Open Vld onderhandelde, die bij de partijtop belletjes had moeten doen rinkelen. De Antwerpse eiste en kreeg een injectie van 50.000 euro via haar persoonlijke vennootschap.
Los van de uiteindelijke besteding van die som, op factuur bedoeld om campagne te voeren, blijft dat een hoogst ongebruikelijke en controversiële manier van werving van politiek personeel. De boze reacties van de basis van Open Vld toen dat nieuws bekend raakte, spraken boekdelen.
Bovendien was uit lekken in de pers al veel langer duidelijk dat er meer aan de hand was dan een akkefietje met een werknemer: een handelsrechtbank stelt niet zomaar een voorlopige bewindvoerder aan. Maar de Open Vld-partijleiding bleef erg lang op de “juridische lijn” zitten, ook nadat steeds meer pijnlijke details in de media verschenen.
Voor El Kaouakibi zelf eindigt een politieke carrière zo voor ze goed en wel begon. Haar eigen assertieve communicatiestijl legde haar geen windeieren: van bij de start viel ze op in het Vlaams Parlement en kreeg ze bovendien erg veel klassieke media-aandacht, onder meer in de weekendedities van de Vlaamse kranten.
Maar diezelfde assertieve aanpak betekende misschien ook wel haar spectaculaire ondergang: door zo fel in de tegenaanval te gaan op social media en een erg publiek verweer te organiseren op een massaal bekeken persconferentie, trok ze grote aandacht naar haar hele netwerk aan vennootschapjes. En sloegen tegenexperts uiteindelijk ook luid en duidelijk terug, in diezelfde media.
De kans is groot dat Open Vld nu één van haar zestien zitjes in het Vlaams Parlement verliest: het is niet de gewoonte van parlementsleden die uit hun partij gezet worden, dat ze hun zetel teruggeven. De meerderheid komt niet in gevaar, die zakt dan van 70 naar 69 zitjes op 124.