Het coronavirus heeft de volgende maanden nog wat verrassingen voor ons in petto

Het afgelopen jaar heeft één veronderstelling bijna al ons denken over de pandemie gedomineerd: op een gegeven moment zal het voorbij zijn. We rekenen momenteel in maanden daarvoor. Dit uitgangspunt is echter vrijwel zeker onjuist. SARS-CoV-2 kan onze permanente vijand worden, net als de griep, maar erger. En hoewel vaccinatie de juiste weg vooruit is en niet ter discussie mag staan, wordt het misschien ook tijd om ons voor te bereiden op een aantal setbacks waarmee we de volgende maanden zullen worden geconfronteerd.

De meeste epidemieën verdwijnen zodra populaties kudde-immuniteit bereiken en de ziekteverwekker te weinig kwetsbare lichamen ter beschikking heeft als gastheer voor zijn zelfvermeerdering. Deze bescherming van de kudde komt tot stand door de combinatie van natuurlijke immuniteit bij mensen die hersteld zijn van infectie en vaccinatie van de resterende populatie.

In het geval van SARS-CoV-2 suggereren recente ontwikkelingen echter dat we wellicht nooit kudde-immuniteit zullen bereiken. Zelfs de VS, die de meeste andere landen op het gebied van vaccinaties leidt en al grote uitbraken heeft gehad, zal daar niet geraken. Dat suggereert althans van een analyse door Peter Piot van de London School of Hygiene and Tropical Medicine en Christopher Murray van de Universiteit van Washington. )

B.1.617 en andere varianten

De belangrijkste reden is de aanhoudende opkomst van nieuwe varianten die zich bijna als nieuwe virussen gedragen. Een klinische vaccinatieproef in Zuid-Afrika toonde aan dat mensen in de placebogroep die eerder waren geïnfecteerd met één stam, geen immuniteit hadden tegen de gemuteerde afstammeling en opnieuw geïnfecteerd raakten. Er zijn vergelijkbare berichten uit delen van Brazilië die massale uitbraken hebben gekend en vervolgens opnieuw met epidemieën te kampen hebben gehad. De motor van een nieuwe golf die India momenteel keihard treft – zou een nieuwe variant zijn (bekend als B.1.617) die vooral jongeren lijkt te treffen en de immuniteit kan omzeilen.

Dat laat alleen vaccinatie over als een pad naar blijvende immuniteit van de kudde. En toegegeven, sommige van de vaccins die vandaag beschikbaar zijn, zijn nog steeds effectief tegen sommige van de nieuwe varianten. Maar na verloop van tijd zullen ze machteloos worden tegen de komende mutaties.

Vaccinproducenten zijn natuurlijk al koortsachtig bezig met het maken van nieuwe prikken. Met name inentingen op basis van de revolutionaire mRNA-technologie, kunnen sneller worden aangepast dan welk vaccin in de geschiedenis dan ook. Maar zelfs dan moet het nog worden gemaakt, verzonden, gedistribueerd en geprikt. En dat proces kan niet snel genoeg plaatsvinden, noch de planeet breed genoeg bestrijken.

Te veel vaccins in veel te weinig landen

Dat laatste is momenteel een groot probleem. De VS hebben genoeg vaccins aangeschaft voor driemaal de bevolking. De EU heeft 1,6 miljard doses besteld voor zijn volwassen bevolking van ongeveer 375 miljoen. Het VK heeft 219 miljoen volledige vaccinaties besteld voor zijn 54 miljoen volwassenen (een overschot van 165 miljoen), terwijl Canada 188 miljoen volledige vaccinaties heeft besteld voor zijn 32 miljoen volwassenen (een overschot van van 156 miljoen). Maar in de meeste landen van de wereld zal het behelpen blijven en leven van vaccin-aalmoezen tot een stuk in 2023. 75 procent van alle coronavirusvaccins die gezet zijn tot nu in de wereld, zijn momenteel toegediend in de EU en 19 andere landen in de wereld.

Terwijl we in het Westen misschien een regionale ronde of twee tegen het virus winnen door een groots stuk van de populatie te vaccineren, is de realiteit dat we op een planeet leven waar het de evolutie niet uitmaakt waar ze haar werk doet, en het virus repliceert overal waar het ongevaccineerde lichamen vindt met cellen die het zijn RNA laten reproduceren. Terwijl het zichzelf kopieert, maakt het af en toe coderingsfouten. En sommige van die toevallige fouten veranderen in nog meer mutaties.

Hoewel we het niet zien of willen zien: we moeten aannemen dat het virus al snel muteert in de vele arme landen die tot nu toe helemaal geen prikken hebben gekregen, zelfs als hun jeugdige bevolking de mortaliteit beheersbaar houdt en zo de ernst van lokale uitbraken maskeert.

Het evolutionaire traject

De evolutie van een ziekteverwekker is an sich niet verrassend en ook niet automatisch zorgwekkend. Een veel voorkomend patroon is dat virussen na verloop van tijd besmettelijker maar minder virulent worden. Het niet té efficiënt doden van uw gastheer levert immers een voordeel op bij natuurlijke selectie. Als SARS-CoV-2 deze weg inslaat, wordt het uiteindelijk gewoon een verkoudheid.

Maar dat is een proces van erg lange duur, en het is niet wat het coronavirus de jongste tijd heeft gedaan. De varianten die we kennen, zijn besmettelijker geworden, maar daarom niet minder dodelijk. Vanuit epidemiologisch oogpunt is dat het slechtste nieuws. Er zijn immers twee evolutionaire paden die we momenteel niet zomaar aan de kant kunnen schuiven. Bij de ene wordt een virus ernstiger maar niet meer overdraagbaar. Dat zal meer ziekte en dood veroorzaken, maar de groei is lineair. Op het andere pad wordt een muterend virus niet meer of minder virulent maar besmettelijker. Ook dat zal een toename van ziekte en sterfte veroorzaken die eerder exponentieel dan lineair zijn.

Als dit het evolutionaire traject is van SARS-CoV-2, staan we voor schijnbaar eindeloze cycli van uitbraken en remissies, sociale beperkingen en versoepelingen, lockdowns en heropeningen. In rijke landen zullen we ons waarschijnlijk een paar keer per jaar laten vaccineren tegen de nieuwste variant die in omloop is, maar nooit snel of volledig genoeg om kudde-immuniteit te bereiken.

Prik gehad betekent dat ik geen Covid-19 meer kan krijgen?

Die vaststelling is geen defaitisme, maar een wake-up call om realistisch te zijn, wat een hoop ontgoocheling kan voorkomen. Als we ons bewust zijn van de mogelijkheid dat we zelfs na een succesvolle vaccinatiecampagne in onze contreien toch nog geconfronteerd kunnen worden met lockdowns, dan moeten we nu al nadenken en plannen maken om die zo te organiseren dat ze bijvoorbeeld minder schade aan de economie zullen toebrengen als de vorige.

Er staan ons nog mentale setbacks te wachten de komende maanden. En afgaande op de heisa die ontstaan is naar aanleiding van een echt wel erg klein aantal gevallen van bloedklonters, doen we er goed aan om dat nu al duidelijk te beginnen communiceren en de bevolking daar op voor te bereiden. Om te beginnen zal het feit dat de vaccins niet bij iedereen werken, zich gaan manifesteren. Op zich is de beschermingsgraad die ze bieden – en dat geldt voor alle goedgekeurde vaccins – opmerkelijk hoog. Maar geen enkel is 100 procent werkzaam.

En dat is de perceptie die bij de meerderheid van de bevolking leeft: prik gehad betekent dat ik geen Covid-19 meer kan krijgen. Zelfs bij de best scorende vaccins komt het erop neer dat 1 op 10 Belgen die de prik hebben gehad niet immuun zullen zijn. Als iedereen zich zou laten vaccineren gaat dat over meer dan een miljoen mensen. De nuance is dat de verspreiding ingedijkt zal worden hoe meer we ons laten vaccineren en dat dus de kans op besmetting van die groep kleiner wordt. Maar, zoals we hierboven hebben gezien, kan dat effect deels teniet gedaan worden door het ontstaan van nieuwe varianten zolang niet de hele wereld dezelfde vaccinatiegraad bereikt.

1 op 14.000 lijkt toch nog besmet te worden

We weten momenteel niet hoe vaak mensen die toch gevaccineerd zijn, alsnog ziek zullen worden. Er is wel een indicatie. Bij 77 miljoen Amerikanen die volledig gevaccineerd zijn, is er weet van 5.800 gevallen. 40 procent daarvan was bij mensen van ouder dan 60 jaar – hoewel het hier opletten is: zelfs in de VS behoort het merendeel van de gevaccineerden tot de oudere bevolkingsgroepen. Opvallend is wel dat 65 procent van de gevallen vrouwen zijn. Zeven procent van die 5.800 gevallen werd ziek genoeg om in het ziekenhuis te worden opgenomen. 74 van hen zijn overleden.

Voor virologen en immunologen zijn dat cijfers die eigenlijk gigantisch meevallen. Maar, zoals al aangehaald, het grote probleem is perceptie. Het aantal gevallen van zeldzame bloedklonters bij mensen die het Johnson & Johnson-vaccin of dat van AstraZeneca kregen, ligt ergens tussen 1 en 4 op een miljoen. We weten overigens nog steeds niet volledig zeker dat het de vaccins zijn die dat veroorzaakten. Desalniettemin leidde het tot een hoop paniek, en, wat erger is, blijvend tot grote scepsis bij veel mensen over die vaccins.

Voor besmettingen na vaccinatie ligt het getal dus momenteel op iets van 1 in de 14.000. Dat is zeker geen ramp, maar het is wel een signaal om mensen proactief te gaan informeren daarover, dat in een juist kader te zetten en een pak teleurstelling te vermijden.

Lees ook:

(jvdh)