Hoe bang moeten we nu echt zijn van de coronavirusvarianten?

Hoewel het bij ons de goede richting uitgaat, zowel met besmettingen als met vaccineren, neemt dat niet weg dat de Covid-19-pandemie wereldwijd momenteel op zijn ergst is, met dagelijks meer dan 800.000 gevallen wereldwijd in de afgelopen week. Wat de situatie compliceert, is de opkomst van nieuwe varianten van SARS-CoV-2, het virus dat Covid-19 veroorzaakt. Hoe zit dat juist met die varianten? En hoe bang moeten we ervoor zijn?

In de afgelopen twee weken zijn er meer nieuwe gevallen gemeld dan in de eerste zes maanden van de crisis. Meer dan een op de drie van deze nieuwe gevallen werd gemeld in India, het op een na meest bevolkte land ter wereld en nu het epicentrum van Covid-19. De toenemende infecties, sterfgevallen en het onder druk staande gezondheidssysteem hebben een humanitaire crisis veroorzaakt, een die misschien nog maanden gaat duren. Andere delen van de wereld die nog maar net begonnen zijn met het vaccineren van mensen, kunnen binnenkort hun eigen pieken in Covid-19 zien.

Wat de situatie compliceert, is de opkomst van nieuwe varianten van SARS-CoV-2, het virus dat Covid-19 veroorzaakt. Verschillende van deze varianten bevatten mutaties die eerdere immuniteit minder effectief kunnen maken, waardoor het virus zich gemakkelijker kan verspreiden en in sommige gevallen meer doden kan veroorzaken. En hoe meer de ziekte zich verspreidt, hoe meer varianten er kunnen ontstaan.

De SARS-CoV-2-variant die vorig jaar voor het eerst in India werd geïdentificeerd, B.1.617 genaamd, is in sommige delen van het land al de dominante versie van het virus geworden en zou onder andere een aanjager kunnen zijn van de huidige uitbraak. En het is een van de redenen waarom landen nu reisbeperkingen opleggen voor vluchten vanuit India. Andere varianten zijn al zelfstandig in verschillende delen van de wereld ontstaan ​​en hebben ook snel terrein gewonnen. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) volgt nu 10 SARS-CoV-2-varianten internationaal.

De uitdaging is nu om mensen te vaccineren om de verspreiding van het virus tegen te gaan, niet alleen bij ons maar over de hele wereld. Zolang het virus zich overal verspreidt, kan het op bedreigende manieren muteren.

Wat is dat nu juist, een variant?

Virussen muteren voortdurend en maken fouten bij het kopiëren van hun genetische code terwijl ze zich vermenigvuldigen. De meeste van deze fouten hebben geen effect. Maar in zeldzame gevallen kan er een verandering in de genetische code optreden die een voordeel oplevert voor de ziekteverwekker, de werking ervan verandert of het moeilijker maakt om deze tegen te gaan.

De term “variant” verwijst naar een virusstam met een aparte groep mutaties. Soms bevatten deze varianten tientallen individuele mutaties in vergelijking met de oorspronkelijke stam van een virus. De combinatie van mutaties in deze varianten werkt mogelijk zelfs samen, waardoor de varianten gevaarlijker zijn dan versies van het virus met individuele mutaties.

Varianten van SARS-CoV-2 zijn op verschillende momenten tijdens de pandemie voorgekomen, maar wat zorgwekkend is aan de varianten die nu opduiken, is dat ze zich beter lijken te kunnen verspreiden. Sommige lijken ook te leiden tot ernstigere gevolgen van Covid-19. En verschillende varianten lijken beter in staat te zijn om het immuunsysteem te ontwijken bij mensen die al besmet waren of bij mensen die gevaccineerd zijn. Varianten kunnen dus de kans vergroten dat een Covid-19-overlevende opnieuw wordt geïnfecteerd of de kans vergroten op een doorbraakinfectie bij iemand die een vaccin heeft gekregen.

Waarom ineens zoveel varianten?

Er zijn verschillende redenen waarom er zoveel SARS-CoV-2-varianten zijn ontstaan. Een daarvan is simpelweg dat het virus zich naar meer mensen in meer landen heeft verspreid. Met meer infecties zijn er meer mutaties, waardoor de kans groter wordt dat een zeldzame combinatie van die mutaties samenkomt op een manier die een bedreiging vormt.

Ook de selectiedruk speelt een rol. Naarmate meer mensen immuniteit krijgen door infectie of vaccinatie, blijven de varianten die aan die immuniteit kunnen ontsnappen bestaan en kunnen ze circuleren.

Het is ook geen toeval dat deze varianten voor het eerst voorkwamen in gebieden met een reputatie van slechte implementatie van maatregelen. Plaatsen als het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld, zagen eerder in de pandemie grote pieken in Covid-19 en hadden moeite om lockdowns op te leggen, waardoor er volop kansen ontstonden voor mutaties en de uiteindelijke B.1.1.7-variant die daar voor het eerst werd ontdekt.

Een andere factor is dat veel delen van de wereld meer genetische surveillance van Covid-19 uitvoeren. In plaats van alleen de aanwezigheid van het virus te detecteren, omvat dit werk het sequencen van het genoom van het virus. Het kan onthullen welke specifieke variant in omloop is in een bepaald gebied en kan nieuwe mutaties detecteren wanneer deze zich voordoen. Maar in veel delen van de wereld is dat toezicht onvoldoende of bestaat niet, wat betekent dat andere varianten zich onopgemerkt kunnen verspreiden.

De drie soorten varianten

SARS-CoV-2-varianten zijn gegroepeerd in drie categorieën. Een interessante variant is er een die mutaties bevat waarvan bekend is dat ze de manier beïnvloeden waarop het SARS-CoV-2-virus bindt aan menselijke cellen. Dat zou de werkzaamheid van Covid-19-behandelingen kunnen verminderen of eerdere immuniteit minder krachtig kunnen maken.

Een zorgwekkende variant is er een die heeft aangetoond dat die ernstigere symptomen of grotere overdraagbaarheid veroorzaakt, of leidt tot een aanzienlijke vermindering van de bescherming tegen Covid-19 als gevolg van eerdere infecties of vaccinaties. En als bestaande tegenmaatregelen van Covid-19, zoals testen of vaccins, aanzienlijk zwakker zijn tegen een variant, wordt deze als een variant met hoge consequenties bestempeld.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) meldde op 3 mei dat ze nu zeven interessante varianten en drie zorgwekkende varianten op haar lijst heeft staan. De varianten hebben allemaal onhandige namen en wetenschappers proberen over het algemeen te voorkomen dat ze worden geïdentificeerd op basis van waar ze voor het eerst werden gedetecteerd, hoewel dit toch vaak gebeurt. De WHO ontmoedigt het identificeren van ziekten en varianten op locatie, omdat dit zowel stigmatiserend als misleidend kan zijn, aangezien de plaats waar een ziekte voor het eerst wordt ontdekt, niet noodzakelijk de oorsprong is.

Zorgenkind E484K

Een van de belangrijkste zorgwekkende varianten voor de WHO staat bekend als B.1.1.7. Die werd vorig jaar voor het eerst ontdekt in het Verenigd Koninkrijk en heeft zich sindsdien over de hele wereld verspreid en is nu ook bij ons de dominante variant. Hij zou meer overdraagbaar te zijn en lijkt te leiden tot meer ziekenhuisopnames en dodelijke slachtoffers.

De B.1.351-variant, voor het eerst geïdentificeerd in Zuid-Afrika, lijkt ook beter overdraagbaar te zijn. Evenzo zal de P.1-variant die aanvankelijk in Brazilië werd gemeld, zich waarschijnlijk gemakkelijker onder mensen verspreiden. Covid-19-behandelingen zoals met monoklonale antilichamen lijken er ook minder effectief tegen te zijn.

Maar plaatsen als de VS en Israël zien een afname van het aantal nieuwe Covid-19-gevallen, ziekenhuisopnames en sterfgevallen ondanks de aanwezigheid van varianten. Dat is grotendeels te danken aan hun succes bij het toedienen van Covid-19-vaccins, hoewel factoren zoals warmer weer op dit moment ook de mogelijkheden voor overdracht kunnen verminderen. Het laat zien dat zelfs als een variant meer overdraagbaar is, deze kan worden ingeperkt door wijdverbreide immunisatie en volksgezondheidspraktijken.

Wat deze varianten met elkaar verbindt, is dat ze mutaties bevatten in het spijkereiwit van SARS-CoV-2, het deel van het virus waarmee het menselijke cellen kan infecteren. Een van de meest zorgwekkende mutaties staat bekend als E484K, waar het aminozuur glutamaat is vervangen door het aminozuur lysine op positie 484 in het spike-eiwit. Het is in verschillende varianten aangetroffen, waaronder B.1.525, P.1, B.1.351 en enkele stammen van B.1.1.7. Het is ook bekend dat het een ontsnappingsmutatie is, omdat het het virus kan helpen de afweer van het immuunsysteem te omzeilen. Dat betekent dat varianten met deze mutatie meer kans hebben om mensen opnieuw te infecteren die al Covid-19 hebben gehad.

Er zijn ook mutaties die de algehele vorm van het spike-eiwit kunnen veranderen op een manier die het efficiënter maakt om cellen binnen te vallen of het een moeilijker doelwit voor het immuunsysteem maakt. Wetenschappers zijn echter nog steeds bezig om te bevestigen hoe deze varianten precies werken en hoe deze mutaties mogelijk samenwerken.

Zullen bestaande vaccins nog steeds beschermen tegen de varianten of hebben we boosters nodig?

Zullen bestaande vaccins nog steeds beschermen tegen de varianten? Het is waar dat er minder werkzaamheid is tegen deze nieuwe varianten, maar het betekent niet dat er geen volledige bescherming is. Voorlopig blijven de belangrijkste Covid-19-vaccins van AstraZeneca, Moderna, Johnson & Johnson en Pfizer zeer effectief in het voorkomen van ziekte, ziekenhuisopnames en sterfgevallen, zelfs van de nieuwe varianten die tot nu toe zijn gerapporteerd.

Aangezien de meeste Covid-19-vaccins sterk blijven tegen varianten, is het nog niet duidelijk of we boosterdoses voor vaccins nodig zullen hebben of dat vaccins opnieuw moeten worden geformuleerd. Zo blijkt uit een recent onderzoek dat het Pfizer-vaccin nog steeds effectief is tegen de varianten B.1.1.7 en B.1.351, zij het met een verminderde werkzaamheid.

Dat zou kunnen veranderen als er meer varianten ontstaan ​​of als blijkt dat de immuniteit tegen Covid-19 sneller afneemt dan de snelheid van het virus in omloop. En de aanpak kan verschillen, afhankelijk van of iemand een vaccin heeft gekregen of immuniteit heeft verworven tegen een eerdere infectie.

De meeste experts zijn van oordeel dat herhaalde blootstelling aan het antigeen potentieel voordelig zou kunnen zijn, of met andere woorden, geloven wel in het nut van booster-shots.

Groepsimmuniteit: niet in beton gegoten

Een deel van de uitdaging is dat Covid-19 nog maar iets meer dan een jaar bestaat, dus wetenschappers hebben geen goed idee hoe lang de immuniteit zal duren van een vaccin of van een eerdere infectie. Ervaringen met coronavirussen uit het verleden laten zien dat immuniteit meerdere jaren kan duren. Als de Covid-19-pandemie voldoende onder controle is voordat de immuniteit verdwijnt, zijn boosters misschien niet nodig.

Een voordeel van verschillende van de Covid-19-vaccins is dat ze gemakkelijk en snel kunnen worden aangepast. Het Moderna-vaccin, het Pfizer-vaccin en het vaccin van CureVac (op komst) zijn gebaseerd op een molecuul dat mRNA wordt genoemd. Het bevat instructies voor het maken van het spike-eiwit van SARS-CoV-2. Het Johnson & Johnson-vaccin en het AstraZeneca-vaccin gebruiken een gemodificeerd adenovirus om DNA te dragen dat codeert voor het SARS-CoV-2-spike-eiwit.

Menselijke cellen lezen die DNA- of mRNA-genetische informatie en maken het spike-eiwit. Het immuunsysteem detecteert vervolgens het spike-eiwit en begint een reactie op te bouwen. Om deze vaccins te wijzigen, hoeft men dus alleen de genetische instructies te wijzigen, wat binnen enkele dagen kan worden gedaan.

Vaccinfabrikanten bestuderen momenteel boosterdoses – een extra dosis van hetzelfde vaccin – evenals geherformuleerde vaccins om zich op specifieke varianten te richten.

Gaan varianten onze pogingen om het normale leven te hervatten in de weg staan?

Rest nog één belangrijke vraag: zullen varianten onze pogingen om het normale leven te hervatten in de weg staan? Het antwoord: alleen als we dat toelaten. Vaccinatie blijft de krachtigste manier om Covid-19 te bestrijden, maar het is slechts één onderdeel van een reeks tactieken om het virus in te perken momenteel. Totdat de overgrote meerderheid van de mensen gevaccinneerd en immuun is, zal het dragen van gezichtsmaskers, goede ventilatie en sociale afstandelijkheid ook nodig blijven.

Het doel is om genoeg van de bevolking immuun te maken voor Covid-19, zodat het virus zich niet gemakkelijk kan verspreiden. Die drempel staat bekend als kudde-immuniteit, en voor Covid-19 zal tussen 70 en 80 procent van de bevolking immuun moeten worden om die te bereiken. En vaccinatie helpt ervoor te zorgen dat als zich gevallen voordoen, deze mild blijven en dat er voldoende capaciteit is in het gezondheidssysteem om ze aan te pakken.

Kudde-immuniteit is echter niet in beton gegoten. Ze kan veranderen afhankelijk van de specifieke variant in omloop en de gevoeligheid van de bevolking. En ze kan van plaats tot plaats veranderen, afhankelijk van het niveau van immuniteit in een bepaalde regio. Maar hoe meer mensen zich laten vaccineren, hoe sneller we ze zullen bereiken. En dat zit momenteel wel snor, tenminste in onze contreien. (HIER LINK NAAR HET LIJKT ER STEEDS MEER OP DAT EUROPA VACCINRACE GAAT WINNEN)

De grootste bedreiging blijft echter de voortdurende en ongecontroleerde verspreiding van Covid-19 over vele delen van de wereld. En het huidige vaccinatietempo ligt buiten de rijkste landen schrikbarend laag. Schattingen tonen aan dat het tot 2023 zal duren om sommige landen te vaccineren tegen Covid-19. Tot dan blijft de hele wereld in gevaar. Nu economieën heropenen en het internationale reizen weer aantrekt, zal het beheersen van de verspreiding van Covid-19 in andere landen nog belangrijker worden omdat de kans op verspreiding van een andere variant toeneemt. Daarom vereist het beëindigen van de crisis zoals we die kennen een wereldwijde aanpak, met een gecoördineerde internationale inspanning om de wereld te vaccineren en de meest kwetsbaren te bereiken.

(jvdh)

Meer
Lees meer...