Of we het nu willen toegeven of niet: de personages in de films die we bekijken en de televisieseries die we tot ons nemen bepalen (alleszins voor een deel) hoe we over bepaalde mensen of bevolkingsgroepen denken. Anno 2015 is het de normaalste zaak van de wereld dat er holebi’s worden opgevoerd in films of series en nu lijken we stilaan klaar voor de volgende stap: de normalisering van de transgender in populaire cultuur. En idealiter dus ook in de maatschappij.
Soms lijkt het erop alsof alle scenaristen op hetzelfde moment hetzelfde idee krijgen. Noem het een aanvoelen van wat er een hot topic is in de maatschappij. Of kan worden.
De eerste belangrijke stap
Transgenderisme wordt gedefinieerd als het gedragspatroon van een persoon die door het leven gaat als iemand van het andere dan zijn of haar biologische geslacht. Minder saai gezegd: iemand die zich niet thuis voelt in het lichaam van het geslacht waarin hij of zij geboren is.Hoe een transgenderist daarmee omgaat, daar zijn verschillende opties voor. Ofwel blijft het bij het zich gedragen als iemand van een ander geslacht, ofwel wordt een gedeelte verandering bewerkstelligd door hormonengebruik ofwel wordt het geslacht operatief aangepast.
Toen Hilary Swank in 1999 een transgender speelde in Boys Don’t Cry was dat relatief ongezien in een filmproductie die zo veel aandacht genereerde. Goed, er was de travestiet in The Rocky Horror Picture Show maar een travestiet is niet noodzakelijk ook transgender. En hier ging het voor het eerst om een vrouw die een man wilde worden.
Boys Don’t Cry vertelde immers het echt gebeurde verhaal van de Amerikaanse Teena Renae Brandon. Hij werd geboren als vrouw, maar ging door het leven als man. Toen zijn vrienden erachter kwamen dat hij als vrouw geboren was, zette dit hen op 31 december 1993 aan hem te vermoorden. Dat Swank een Oscar kreeg voor die rol was dan ook een belangrijk statement van de Academy. Ze benadrukte ook in haar bedankingsspeech het belang van het maken van deze film.
We maken vooruitgang
Sindsdien, en zeker de laatste jaren, heeft het transgender personage aan belang gewonnen. Als het grote thema waaraan een verhaal wordt opgehangen én zijdelings, als nevenverhaal of nevenpersonage. Eindelijk, kunnen we zeggen, zo’n vijftien jaar na Boys Don’t Cry, hoewel het zelden mensen zijn die als vrouw geboren worden en man worden. Veel vaker komt het voor dat we verhalen over mannen die zich beter voelen in vrouwenkledij of een vrouwenlichaam. Maar goed, stap voor stap. En de eerste stappen zijn hoopgevend.
Een (onvolledig) overzicht waarin we ons beperken tot de meest in het zicht lopende rollen.
In film
1. Dallas Buyers Club (2013)
In film valt het op dat er gefocust wordt op de grote waargebeurde verhalen, zie ook het tragische Boys Don’t Cry en The Danish Girl hieronder. Zo ook speelt Leto een echt bestaand persoon in Dallas Buyers Club.
We moeten toegeven, het zag er met momenten zelfs sexy uit, Jared Leto als vrouw. Hij won een Oscar voor zijn rol als Rayon, de transvrouw die de aan aids lijdende Ron Woodroof bijstaat in zijn (illegale) verkoop van medicijnen aan andere aidspatiënten. Het zijn de donkere jaren 80, aids is nog een grote onbekende. Prince zou erover zingen in zijn Sign O’ The Times door het”a big disease with a little name” te noemen en ook Ron Woodroof, de stoere cowboy, ziet aids nog uitsluitend als een homoziekte. Dallas Buyers Club is dus evenveel een film over aids als over de vriendschap tussen de stoere cowboy die niets van homo’s moet hebben en een transvrouw.
Om er overtuigend uit te zien als vrouw viel Jared Leto 30 pond (zo’n 14 kg) af, scheerde zijn wenkbrauwen en liet zijn hele lichaam ontharen. Om zich goed te kunnen inleven in zijn rol ging hij praten met andere transvrouwen. Hij oefende weken op zijn stemgeluid en -gebruik en tijdens de opnames door bleef hij ook in zijn rol van Rayon. Regisseur Jean-Marc Vallée zei daarover: “Ik ken Jared Leto niet. Jared heeft me nooit Jared laten zien.”
2. The Danish Girl (2016)
Eentje die er nog zit aan te komen en nu al getipt wordt voor de Oscars: The Danish Girl. Een film die het verhaal vertelt van wie als eerste transvrouw wordt gezien. Het verhaal speelt zich af in het Kopenhagen van de jaren 20 en is gebaseerd op het leven van Einar Wegener, een rol van Eddie Redmayne. Zijn vrouw vraagt hem in te vallen als vrouwelijk model waardoor hij geobsedeerd raakt door het vrouwelijke lichaam en besluit om zijn leven verder te zetten als vrouw. Einar Wegener wordt Lili Elbe, de Danish girl waar in de titel naar gerefereerd wordt. Aanvankelijk leidt deze nieuwe start zelfs niet tot grote problemen, want Gerda en Lili blijven een koppel, maar gaandeweg beseft Gerda dat Lili niet alleen niet meer de man is waarmee ze destijds gehuwd is, maar een ander persoon geworden is.
Het hoeft niet gezegd te worden dat in die tijd de stap zetten naar transgenderisme nog veel minder evident was dan het vandaag is. Alleen intieme vrienden wisten dat Einar als Lili door het leven ging, aan anderen werd hij geïntroduceerd als de zus van Einar.
In 1930 vertrok Lili naar Duitsland voor een chirurgische ingreep tot geslachtsverandering. Vandaag een hele onderneming, in die tijd ronduit experimenteel. Elbe onderging een uitgebreid psychologisch onderzoek, vervolgens werden tijdens een eerste operatie de mannelijke genitaliën verwijderd en tijdens een tweede operatie de eierstokken getransplanteerd. Die werden echter tijdens de vierde operatie verwijderd omdat er zich ernstige complicaties hadden voorgedaan. Uiteindelijk zou Lili Elbe een jaar later overlijden, vermoedelijk ten gevolge van een longembolie haar vijfde operatie.
In oktober 1930 verklaarde koning Christiaan X van Denemarken het huwelijk van Lili en Gerda nietig. Ze kreeg een nieuw paspoort waarin haar nieuwe naam en nieuwe geslacht vermeld werden.
Extraatje hier: Matthias Schoenaerts is te zien in een bijrol. Op 27 november verschijnt de film in de VS, op 20 januari 2016 bij ons.
3. About Ray (2016)
En nog eentje die gepland staat voor begin volgend jaar is About Ray. Een interessante, want deze film focust nog eens op een meisje die de transitie naar jongen wil ondergaan.De actrice waarvan in deze veel verwacht wordt is Elle Fanning die de tiener speelt die zich realiseert dat ze in een verkeerd lichaam geboren is. In de film wordt zowel gefocust op de medische kant van de transitie en de veranderingen die het lichaam van Fanning ondergaat, maar ook op de twijfels bij de moeder, de acceptatie van sommigen en de weigering van anderen.
De eerste trailer van About Ray is zopas uitgekomen en de film heeft een releasedatum in de Nederlandse bioscoop op 11 februari 2016. Een concrete Belgische releasedatum is er voorlopig niet, maar ook wij mogen dus allicht About Ray rond die tijd in onze zalen verwachten.
Op televisie
1. Orange Is The New Black (2013-)
Een belangrijke serie voor de weergave van de vrouw in het algemeen en een reeks waarin de lesbienne veelvuldig opgevoerd wordt, maar nog veel belangrijker door de aanwezigheid van Sophia in de cast. Sophia is de transvrouw uit de reeks en wordt gespeeld door Laverne Cox.
Wat maakt Laverne Cox nu zoveel belangrijk dan alle andere personages? Wel, ze is de eerste transvrouw die niet neergezet wordt door een mannelijke acteur, maar door een actrice die ook in werkelijkheid een transvrouw is. Cox heeft een zelfmoordpoging achter de rug op haar 11e, maar toen zou het nog tien jaar duren voor haar transitie effectief zou worden ingezet. Het is een periode waar ze ook graag over praat zonder al te zwaar op de hand te zijn, gewoon omdat ze beseft dat dat belangrijk is.
Dat zware verleden ten spijt heeft haar carrière haar wel enkele primeurs opgeleverd waardoor ze een icoon wordt van niet te overschatten waarde: ze werd als eerste openlijke transgender genomineerd voor een Emmy Award en sinds 26 juni van dit jaar is ze ook de eerste openlijke transgender die kan zeggen dat er een wassen beeld van haarzelf staat in Madame Tussauds’ museum. In 2014 werd Laverne Cox uitgeroepen tot Woman Of The Year door Glamour Magazine.
Weetje: ook de tweelingsbroer van Laverne Cox speelt mee in Orange Is The New Black. Hij geeft gestalte aan Marcus, Sophia voor ze haar transitie doormaakte.
2. Transparent (2014)
Ook Amazon is met transgenderisme bezig. Ze lanceerden vorig jaar Transparent, een mooie drama/comedy-serie die meer drama in zich draagt dan comedy, maar toch een soort van lichte toon blijft behouden.
De serie gaat over een familie in Los Angeles waarvan de vader al heel erg lang transgender is, dat geheim houdt voor (bijna) iedereen, maar dan op late leeftijd de dappere beslissing neemt om zich te outen tegenover haar kinderen en ook in het openbaar gaat verschijnen als Maura.
In 2014 won Transparent op de Golden Globe Awards in de categorie beste musical of comedy terwijl hoofdrolspeler Jeffrey Tambor in die categorie won als beste acteur. De 71-jarige Tambor noemde de rol van Maura al de rol van zijn leven.
Een tweede seizoen van Transparent start in december 2015, een derde seizoen is al aangekondigd voor 2016.
3. Sense8 (2015)
Sense8 werd door producent Netflix en bedenkers Andy en Lana Wachowski aangekondigd als een reeks die thema’s zou behandelen als identiteit, seksualiteit, gender en angst. Opmerkelijk daarbij is dat Lana Wachowski zelf een transgender is. Lana heette vroeger nog Larry en had het gevoel in een mannenlichaam gevangen te zitten.
En ook hier zien we dat transactrices aan belang winnen in de wereld van actrices en modellen, want in Sense8 geeft actrice, model én transvrouw Jamie Clayton gestalte aan het personage Nomi Marks, een personage dat zonder al te veel weg te geven voor wie de serie nog niet gezien heeft een zéér belangrijke rol speelt in het geheel, een personage ook dat consequent door haar moeder nog met Michael wordt aangesproken, haar vroegere naam.
Overigens, ook Sense8 is goedgekeurd voor een tweede seizoen.
In eigen land
Thuis
Uiteraard, Franky. Als soap van de openbare omroep heeft Thuis een belangrijke functie. De soap wordt namelijk bekeken door een groot publiek dat zich bovendien uitstrekt over zowat alle lagen van de bevolking. Maatschappelijke thema’s bespreekbaar maken is dan ook iets waar een programma als Thuis zich goed tot leent en een taak die de scenaristen zeer ernstig nemen.
Net voor de seizoensfinale van dit seizoen was te zien hoe Franky, die in Amerika woonde samen met zijn echtgenoot Tibo, naar huis kwam voor het huwelijksjubileum van zijn ouders, Frank en Simonneke. Tibo en Franky zijn uit elkaar, Franky had in Amerika geleerd dat hij zich nooit goed had gevoeld als man en is hormoontherapie gestart om vrouw te worden.
Met deze verhaallijn zullen we meteen merken of Vlaanderen klaar is voor een verhaallijn over transgenderisme. Er is alleszins over gepraat en er zal nog over gepraat worden, wat al een aanzet is tot acceptatie en normalisering van transgenderisme.
Extraatje
En ook wie overdag naar de radiogolven luistert krijgt het thema van transgenderisme met enige regelmaat voorgeschoteld. En wie kan dat beter dan Christine & The Queens. Haar nieuwe single iT gaat precies over de overgang naar transman.
Een uitreksel uit de tekst:
I’m a man nowAnd there’s nothing you can doTo make me change my mindI’m a man now
She’s a man nowAnd there’s nothing we can doTo make her change her mindShe’s a man now