Net op moment dat het weer heftig duwen en trekken is tussen PS en N-VA, barst bij Open Vld de interne strijd los om het voorzitterschap. Niet zonder betekenis.

Wat gebeurt er precies? De informateurs Joachim Coens (CD&V) en Georges-Louis Bouchez (MR) blijven naarstig verder contacten organiseren tussen N-VA en PS. Maar terwijl binnen een poging tot vergaderen over budgetten en begrotingen wordt ondernomen, klonken buiten de vergaderzaal de kanonschoten van een fors communicatie-offensief van de PS. Dat zinderde na.

De essentie: De PS wil niet weer tijd verliezen, wil niet weer het werk van de nota-Magnette verliezen, en niet weer de bijna-coalitie van paars-groen in duigen zien vallen. Hun boodschap was duidelijk bij de RTBF, en werd gretig opgepikt in een pak Vlaamse publicaties: het is paars-groen (al dan niet met CD&V er ook bij) of opnieuw verkiezingen. Meteen werd dat door sommigen als een fait accompli beschouwd. Maar zo simpel is het niet.

De details: Want zelfs Demotte zette bij de VRT de deur weer wat op. “Met wat nu voorligt, gaat paars-geel echt niet”, was daar eerder de boodschap, voor wie goed luisterde. Bij de PS is er grote vermoeidheid over de rol van de N-VA, die telkens maar weer terugkomen met voorstellen die in hun ogen “compleet onmogelijk, zelfs absurd zijn”. Vandaar ook dat de PS, na weken wachten, eindelijk de confidentiële eindnota van préformateurs Demotte en Geert Bourgeois (N-VA) toch op straat gooide. Het cruciale zinnetje daarin: “De inhoudelijke verschillen tussen de PS en de N-VA zijn zodanig dat het niet mogelijk is om een volgende fase te starten die rond deze twee partijen is gebouwd.”

Waarom de PS dit doet? Voor Paul Magnette (PS) is de speeltijd voorbij. Dat is vooral een boodschap naar Georges-Louis Bouchez, de jonge MR-voorzitter die quasi meteen ook informateur werd bij de start van z’n mandaat. Die wil duidelijk meester zijn van de situatie, en zelf de zetten bepalen. Dat hij onder meer niet met de nota-Magnette werkt, en budgettair lijkt mee te gaan met wat N-VA voorstelt, zet kwaad bloed. “Bouchez speelt na al weken spelletjes”, zo is bij een PS-bron te horen. “In het begin kan je daar mee lachen, laat je hem wat vrijheid. Maar nu is het gevaarlijk spel geworden. Je stoot op de limieten van wat kan, we spelen hier wel met de toekomst van het land, daarin moet je geen risico’s mee nemen.”

Wat doen de anderen? De Franstalige socialisten willen zo geen weken verder: het idee om gezapig voor kerst uiteen te gaan en in januari wel weer verder te zien, is onaanvaardbaar voor hen.

• “Nu staan we stil, zijn we ter plaatste aan het trappelen. Dat gaan wij echt geen weken doen.”
• De PS lijkt niet alleen te staan met die vaststelling dat de oefening met Bouchez (en in mindere mate Coens) tijdverlies is: Magnette toetste bij een aantal voorzitters z’n houding van ongeduld af, en vond gehoor. De PS verwacht dat andere partijen nog wel gaan reageren op hun ‘ultimatum’.
• Maar kunnen CD&V en Open Vld in deze fase dan toch de N-VA lossen? Communicatief alvast geen evidentie, na de forse omarming van Bart De Wever zondag, waarbij hij stelde “z’n Vlaamse coalitiepartners federaal altijd mee te nemen”.
• En zeker niet omdat diezelfde Bouchez (MR) ook nog steeds niet klaar is de N-VA te lossen. “De maskers zijn na 7 maanden afgevallen”, communiceerde hij over Demotte z’n uitspraken. Niemand die goed wist wat dat moest betekenen.
• Maar bij CD&V is alvast wel te horen dat de N-VA “nu maar eens kleur moet bekennen“. “Willen ze er nu in of niet? Het is tijd om een beetje duidelijkheid te scheppen.”

Tussen de regels: Wat is dan het ’tijdverlies’ waartoe N-VA en PS dan ‘verplicht’ worden door Bouchez en Coens? Waarover gaan die huidige vergaderingen dan?

• De gesprekken gaan over de essentie van elk regeerakkoord: de sociaal-economische maatregelen die elk wil, hun kostprijs en de impact op de begroting.
• De PS stelt dat zij voor 1 à 2 miljard extra uitgaven willen doen, geen 5 tot 8 miljard zoals de anderen beweren. Een gematigde stijging dus, met daarnaast opnieuw een effectentaks voor de “rijken” en een veel straffere strijd tegen fiscale fraude. Plus de maatregel om de vennootschapsbelasting te verlagen, wordt uitgesteld. Geen wilde of onhaalbare plannen, zo benadrukken ze.
• De N-VA kwam met een pakket maatregelen om de arbeidsmarkt te hervormen die de PS deed verslikken in de soep. De werkloosheidsuitkeringen worden in de tijd beperkt, en brugpensioen wordt afgeschaft, als het aan N-VA ligt. Daarbij rekende Bart De Wever voor dat geen nieuwe belastingen nodig zijn, dankzij die besparingen en vooral terugverdieneffecten.
• Beide voorstellen lijken wel een tikje voluntaristisch. Maar ze zetten vooral kwaad bloed aan de overkant.
  • Bij de PS: “De Zweedse recepten hebben een put van 11 miljard geslagen, en toch komen ze opnieuw af met terugverdieneffecten. Plus, zware besparingen, dat doet de consumptie ook krimpen, waardoor je jezelf in recessie duwt. Maar daar heeft de N-VA blijkbaar nog niet aan gedacht.”
  • Bij de N-VA: “Als iemand eens de waarheid zegt, en durft aan de PS te vertellen wat er echt moet gebeuren in dit land, dan zijn die mannen altijd in shock.”
• De PS heeft het gevoel dat ze telkens opnieuw op het dilemma stoten dat de N-VA “ofwel een communautaire ronde nodig heeft, ofwel een rechtse regering”. Op dit moment neigt het weer naar dat tweede, maar de PS wil geen van beide geven.

De grote vraag? Gaat de MR, en vooral de Vlaamse coalitiepartners van N-VA, overstag? Is er bereidheid bij MR, CD&V en Open Vld om mee te stappen in een regering zonder N-VA, gebaseerd op de nota-Magnette? Of pikken ze mee in op de hardere sociaal-economische lijn van N-VA rond activering en onder meer een forsere hervorming van de arbeidsmarkt?

• Bij CD&V kijkt men dus naar N-VA, dat “kleur moet bekennen”. Maar tegelijk is het opvallend hoe de PS gecharmeerd is door Joachim Coens. De nieuwe voorzitter, met roots in het ACW, is een man waar alvast mee nagedacht kan worden, die open staat voor verschillende scenario’s en denkpistes, zo valt bij insiders te horen, die paars-groen of een regenboog genegen zijn. “Alleen is het duidelijk dat Coens nog niet meteen z’n vicepremier Koen Geens kan lossen”, zo stellen de bronnen.
• Bij de MR kijken ze naar CD&V: zonder hen wordt het sowieso niets. Maar de jonge Bouchez wil wel meer, hij is zeker sociaal-economisch gecharmeerd door de N-VA. Die geven hem op dit moment ook een handige hefboom in de onderhandelingen met de PS. Alleen, een avontuur zoals onder Charles Michel (MR), waarbij de Franstalige liberalen de PS lossen, dat wil zelfs Bouchez niet.
• En wat met de verscheurde Vlaamse liberalen? In die zin kan de Open Vld-voorzittersrace wel een game changer zijn.

Om fors rekening mee te houden? Hoe zit straks Open Vld in heel de formatie? Want die rol kan beslissend zijn:

• De huidige verhoudingen zijn duidelijk: tussen Gwendolyn Rutten (Open Vld) en Bart De Wever (N-VA) is er iets gebroken. Rutten ging ver mee op de paars-groene trein, het beeld van een bijna-formateur van zo’n coalitie, tot en met de bijhorende krantenkoppen die strategisch ingefluisterd waren, blijft nazinderen.
• Maar de periode-Rutten loopt nu wel op haar eind: in maart loopt haar mandaat af. Het verklaart mee een hernieuwd offensief van Magnette en de PS: als het moet gebeuren, moet het echt wel nu. “Time isn’t on her side, om de Rolling Stones te parafraseren”, wordt schamper in andere hoofdkwartieren opgemerkt. Afwachten dus of er nog een communicatie van Rutten komt.
• Bart Tommelein (Open Vld) doorkruiste gisteren hoe dan ook elke boodschap van zijn voorzitter: hij besliste zich gisteren in de race te gooien. De quote “dat er geen volk komt naar een café waar gevochten wordt”, zindert overal na, maar is wel tekenend. Tommelen wil intern ‘paars-groen’ en ‘paars-geel’ verzoenen. Maar insiders binnen Open Vld wijzen erop dat hij bij het paars-groene kamp mag gerekend worden, hoewel hijzelf dat angstvallig ontkent.
• De zet van Tommelein ondermijnt hoe dan ook Rutten. Heel expliciet stelt de Oostendenaar dat een derde termijn voor de huidige voorzitter “niet gezond zou zijn”.
• Maar dé vraag blijft of Egbert Lachaert (Open Vld), de fractieleider en het gezicht van een anti-paars-groen kamp, zich ook lanceert. Gebeurt dat, en wint Lachaert, dan vervelt Open Vld van een D66 tot een VVD, van lichtblauw naar donkerblauw. En dan liggen de kaarten federaal helemaal anders.

Waarom dit van tel is: De interne verkiezingen bij Open Vld dreigen zo wel de federale situatie weer pakweg drie maanden te bevriezen. Vandaar dat de spanning ook stijgt: komt er nog een gaatje, waar paars-groen door kan kruipen, of lijkt dat onmogelijk?

Goed om weten: ‘Vervroegde verkiezingen’ is een argument dat maar opduikt, een beetje een dreigement waar ook de PS lijkt op te spelen. Maar zelfs aan de Keizerslaan, het hoofdkantoor van de PS, zijn ze niet gek: ook daar kunnen ze peilingen lezen. En hebben ze geen enkele zin om straks over het einde van België te moeten gaan praten met een N-VA en Vlaams Belang die samen een meerderheid kunnen halen. Plus: er is de ijzeren logica van rekenkunde. De Kamer ontbinden en verkiezingen uitlokken vereist een meerderheid in dat halfrond. “Die is er vandaag niet en zal er ook niet snel zijn. Dat weten we ook”, zo is bij de PS te horen.