China’s plan om de invloed van Peking in de wereld te vergroten met z’n genereuze vaccindiplomatie begint in duigen te vallen zo lijkt het. China kan z’n belofte om miljoenen vaccindoses te leveren aan tientallen landen die moeite hadden met het verkrijgen van westerse vaccins immers niet waarmaken. En het heeft ook steeds geen wetenschappelijk gecontroleerde data vrijgegeven over z’n vaccins.

Het was nochtans goed begonnen. Neem Turkije. Dankzij vaccins van Chinese makelij heeft dat land een van de snelste vaccinatiecampagnes tegen het coronavirus ter wereld opgezet, waarbij volgens het Turkse ministerie van Volksgezondheid ten minste één dosis is toegediend aan bijna 18 miljoen mensen, meer dan een vijfde van de bevolking.

Maar die snelle start is de jongste tijd ongedaan gemaakt door toenemende in de leveringen van het Chinese farmaceutische bedrijf Sinovac. Daardoor kwamen vorige week delen van het robuuste vaccinatienetwerk van Turkije vrijwel tot stilstand. En het was niet de eerste keer dat mensen moesten worden weggestuurd vanwege een gebrek aan doses.

Het is de meest recente illustratie van de grote invloed die China heeft op het lot van landen die tegen de pandemie strijden. China’s export van miljoenen vaccindoses heeft een reddingslijn verschaft aan tientallen ontwikkelingslanden die moeite hebben gehad met het verkrijgen van westerse vaccins. Maar China’s vrijgevigheid stuit nu op obstakels. In sommige van de landen die het vaccins aanlevert, rijzen vragen over de werkzaamheid van de vaccins. En er zijn problemen met de productiecapaciteit. Die kan sowieso geen gelijke tred houden met een steeds groter wordende lijst van buitenlandse klanten – bovendien zijn er honderden miljoenen vaccins nodig voor de massale vaccinatiecampagne thuis – die overigens niet van een leien dakje loopt.

Volgens verklaringen van Egyptische regeringsfunctionarissen heeft dat land slechts een klein percentage van zijn vaccinbestelling uit China ontvangen. Chili heeft daarentegen miljoenen Chinese doses ontvangen, waardoor het een wereldleider is op het gebied van vaccinaties. Gezondheidsfunctionarissen in Brazilië, dat elke dag nu records breekt qua sterftecijfer en het op een na hoogste aantal bevestigde Covid-19-doden ter wereld heeft, hebben China gesmeekt om meer vaccindoses te sturen. En Turkije zegt dat het gewoon wil wat het is beloofd.

Gefrustreerde Erdogan haalt uit

De regering van de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan heeft afgelopen herfst 20 miljoen doses van het Chinese Sinovac-vaccin besteld. Dat was een flinke gok, want dat vaccin zat toen nog in experimentele fase. Uiteindelijk voerde het de bestelling zelfs op tot 100 miljoen doses. Maar vertraagde verzendingen hebben de regering gedwongen haar vaccinatieschema herhaaldelijk te herzien in een tijd waarin de infecties tot recordhoogtes zijn gestegen.

Tijdens een bezoek aan Turkije eind vorige maand door de Chinese minister van Buitenlandse Zaken, nam Erdoğan de ongebruikelijke stap om de frustraties van zijn regering openbaar te maken. Hij verweet Peking, een belangrijke handelspartner, dat het zelfs de eerste beloofde tranche van de vaccinorder, 50 miljoen doses, niet had geleverd.

Turkije heeft de afgelopen jaren een delicaat evenwicht met China gehandhaafd en zelfs de kritiek op het harde optreden van Peking tegen de Oeigoeren (moslims van Turkse origine) afgezwakt. Ankara deed dat omdat het Chinese investeringen wil voor de sputterende Turkse economie – en meer recentelijk, omdat het vaccins nodig had.

China heeft 60 procent van zijn productie van het Sinovac- en Sinopharm-vaccin als humanitaire hulp naar 53 landen gestuurd en als betaalde export naar 27 andere. Chili is bijvoorbeeld in staat geweest om zijn succesvolle vaccinatieprogramma ten dele uit te voeren als gevolg van de vroege acquisitie van het Chinese Sinopharm-vaccin. De afgelopen weken heeft China ook honderdduizenden vaccindoses geleverd aan Iran en de Palestijnse Autoriteit.

De aanpak van China staat in schril contrast met die van de Verenigde Staten, waar volgens de regering-Biden het vaccineren van Amerikanen de eerste prioriteit is. De enige export van de Amerikanen was een beloofde ‘lening’ van het voorradige AstraZeneca-vaccin – 2,5 miljoen doses naar Mexico en 1,5 miljoen naar Canada. Dat vaccin moet de Amerikaanse Food and Drug Administration sowieso nog goedkeuren voor gebruik in de VS, plus zoals het er nu uitziet met alle hetze, zal het wellicht helemaal niet gebruikt worden in de VS.

Flink wat argwaan

In sommige landen gaat de waardering voor de Chinese zendingen gepaard met flink wat argwaan. In Turkije hebben de tekorten geruchten aangewakkerd dat China de verzending van vaccins uitstelt om Ankara onder druk te zetten om Oeigoeren die in Turkije wonen uit te leveren aan China. In januari werd de Chinese ambassadeur in Brazilië gedwongen uit te leggen dat de vertraagde verzending van vaccins op dat moment te wijten was aan technische redenen en niet aan vergelding voor de anti-Chinese retoriek van president Jair Bolsonaro. Over de generositeit van China hangt sowieso een donkere wolk: de weigering van zijn farmaceutische bedrijven om gegevens over de werkzaamheid van hun vaccins vrij te geven.

De Chinese producenten van vaccins tegen het coronavirus Sinovac en Sinopharm behoorden tot de eersten ter wereld die vorig jaar met klinische proeven begonnen. Het blijft onduidelijk waarom ze de gegevens van de onderzoeken nog steeds niet hebben gepubliceerd, zelfs nadat tientallen regeringen groen licht hebben gegeven voor hun vaccins voor gebruik in noodgevallen.

Er zijn tekenen dat de Sinovac- en Sinopharm-vaccins minder effectief zijn dan gehoopt. In de Verenigde Arabische Emiraten worden nu al mensen uitgenodigd om een ​​derde dosis van het vaccin in te nemen na onvoldoende antilichaamrespons van de eerste twee doses.

Nauwelijks boven de drempel van 50 procent?

De farmaceutische gigant Sinopharm, die eigendom is van de staat, heeft zelf een werkzaamheidsgraad van 79 procent gerapporteerd. De werkzaamheid van de kleinere rivaal Sinovac varieerde in onderzoeken van 50,4 procent in Brazilië – nauwelijks boven de drempel van 50 procent die regeringen bruikbaar achten – tot meer dan 80 procent in Turkije.

Vaccinfabrikanten geven meestal details van hun fase 3 klinische onderzoeken vrij in peer-reviewed tijdschriften voordat de vaccins wettelijke goedkeuring krijgen. Pfizer-BioNTech en Moderna publiceerden die van hen in december in de New England Journal of Medicine. Sinopharm en Sinovac hebben zelf een aantal belangrijke resultaten gerapporteerd, maar ze hebben de onderliggende gegevens niet in een tijdschrift gepubliceerd, wat dan zou moeten worden doorgelicht door externe experts.

Chinese overheidsfunctionarissen en leidinggevenden uit de industrie hebben de vragen over wanneer ze de gegevens vrijgeven grotendeels ontweken. In een interview met het door de staat gerunde tabloid Global Times beweerde Shao Yiming, een vaccinexpert bij het Chinese Centrum voor ziektecontrole en Preventie, absurd genoeg dat niet China of de vaccinproducenten, maar de landen waar Sinovac en Sinopharm proeven hebben uitgevoerd – waaronder Brazilië en de Emiraten – degenen moeten zijn die de data moeten vrijgeven.

Wat ook al geen vertrouwen opwekt: de Chinese leider Xi Jinping moet nog publiekelijk een vaccin laten zetten. Zelfs Vladimir Poetin bezweek al onder de druk om dat te doen om de Russen te overtuigen van de veiligheid van het Spoetnik V-vaccin.

(jvdh)