De boycot van Qatar door vier Arabische landen heeft een oud fenomeen teruggebracht naar Arabië: de aanwezigheid van Turkse militairen. De Saoedi’s zijn daar niet mee opgezet en zien de Turken als kolonisten. Turks president Erdogan, die een verdrag met Qatar heeft, weigert zijn troepen terug te trekken en zal het aantal wellicht nog opvoeren. Ook wil Iran meer samenwerking met Qatar. De VS roept de vier Arabische staten op om milder te zijn voor Qatar.

Met de geschillen tussen de Arabische staten en het kleine Qatar is een oud fenomeen naar de Arabische wereld teruggekeerd: Turkse, militaire aanwezigheid op het Arabisch Schiereiland. Honderd jaar nadat de Turken uit de regio verdreven zijn, haalt Qatar hen terug binnen. En daar moeten de andere Arabische landen duidelijk niets van weten.

Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein en Egypte hebben op 5 juni hun diplomatieke en economische betrekkingen met Qatar beëindigd. De golfstaat wordt vandaag op de dag dus al drie weken geboycot. Reden: de Arabische landen beschuldigen het regime in Doha ervan extremisten te steunen en de regio te willen destabiliseren. Qatar ontkent die verwijten en zegt dat de blokkade niets te maken heeft met de strijd tegen terrorisme, maar dat de andere Arabische landen de soevereiniteit van Qatar willen beperken en zijn buitenlandse politiek willen ondermijnen.

Steun van Turkije

In 2014 tekende Ankara een militair samenwerkingsakkoord met Doha. Eén van de dertien eisen die de Golfstaten opleggen als voorwaarde om de boycot van Qatar op te heffen, is net een stopzetting van dat militair verdrag. Momenteel zijn een honderdtal Turkse militairen gestationeerd op een legerbasis in Qatar. Nog geen Ottomaans legioen dus. Maar volgens het akkoord dat het Turkse parlement enkele dagen geleden doorvoerde, zou dat aantal opgedreven kunnen worden tot duizend, of misschien zelfs drieduizend militairen.

Nu weigert de Turkse president Recep Tayyip Erdogan zijn manschappen uit Qatar terug te trekken. Hij heeft er de voorbije dagen zelfs meer gestuurd. Ook bevoorraadt Turkije, net als Iran, Qatar met voedsel en drinkwater, allemaal zaken die weggevallen zijn nu de andere Arabische landen de grenzen met Qatar gesloten hebben. Erdogan noemt het aandringen van de Saoedi’s op een terugkeer uit Qatar “respectloos gedrag tegenover ons.” “We hebben van niemand toestemming nodig om militaire basissen in te richten bij onze partners”, aldus Erdogan. “We steunen en waarderen de houding van Qatar tegenover de dertien eisen. Dit is een heel erg lelijke benadering om ons verdrag met Qatar proberen te verbreken.”

Iran als controversiële partner

De samenwerking tussen Turkije en Qatar is niet van gisteren. Beide landen steunen dezelfde rebellengroepen in Syrië en gedogen het extremistische, terroristische Moslimbroederschap dat in Saoedi-Arabië en Egypte vervolgd wordt. Daarmee staan Turkije en Qatar dus loodrecht tegenover Iran, waarmee ze toch belangrijke economische betrekkingen hebben.

Ook Iran is gekant tegen de boycot van Qatar. Dat heeft Iraans president Hassan Rouhani zelf gezegd tijdens een telefoontje met de emir van Qatar. “Teheran staat aan de zijde van het volk en de regering van Qatar”, aldus Rouhani. “We menen dat de druk, de bedreiging en de sancties geen goede oplossing zijn om problemen op te lossen tussen landen in de regio.” Rouhani verzekert ook dat het grondgebied en luchtruim van Iran open zullen blijven voor Qatar en dat Iran private samenwerkingen wil opzetten met Qatar.

VS roept op tot matiging eisen

Amerikaans minister van Buitenlandse Zaken Rex Tillerson roept de vier Golfstaten die Qatar blokkeren nu op om hun voorwaarden om de boycot van Qatar op te heffen, te matigen. De eisen dat Qatar de nieuwszender Al-Jazeera ontbindt, de Turkse legerbasis sluit en zijn banden met Iran vermindert, worden door Qatar als “onredelijk” gezien. Nu lijkt Doha voorzichtige steun van Tillerson te krijgen. Het is trouwens in het belang van de Amerikanen dat er op het Arabisch schiereiland geen conflict uitbreekt. Zo heeft de VS zelf een militaire basis in Qatar, die onder meer gebruikt wordt om luchtaanvallen op IS uit te voeren.

“Zelfs als Qatar het moeilijk zou hebben om aan bepaalde voorwaarden te voldoen, zijn er genoeg zaken die de basis van een dialoog kunnen vormen om tot een oplossing te komen”, zegt Tillerson. “De eisen aan Qatar verzachten kan de regionale spanning ook verminderen.”

Evenwichtspolitiek van Qatar en Turkije

Toch nemen Qatar en Turkije, zoals het sjitische Iran dat wel doet, geen resoluut vijandige houding tegenover Saoedi-Arabië aan. Er wordt aan een soort evenwichtspolitiek gedaan. Zo onderhandelt Turkije met de Saoedi’s over de verkoop van oorlogsschepen. Erdogan is vastberaden die deal te laten doorgaan, het zou het grootste wapencontract ooit worden voor de Turkse industrie.

Toch mag niet vergeten worden dat de Arabieren met een eeuwenoud wantrouwen zitten tegenover ‘de Turkse kolonisten’. En dat terwijl Erdogan, als eerste Turkse leider, zo expliciet het oude Ottomaanse verleden verheerlijkt.