Waarom iedereen zich zorgen moet maken over Pine Island

door Mick Van Loon
gepubliceerd op maandag 21 juni 2021 om 10:39 •
5 min lezen

De Pine Island-gletsjer, een 250 kilometer lange rivier van ijs, staat bekend als ‘de zwakke onderbuik’ van West-Antarctica. Pine Island draagt meer bij aan de zeespiegelstijging dan enige andere gletsjer op het continent en behoort ook tot de snelst smeltende gletsjers ter wereld. Als de gletsjer helemaal zou verdwijnen, stijgt het niveau van de oceanen met een halve meter. En nu brengt nieuw onderzoek verontrustend nieuws.

In tegenstelling tot andere Antarctische gletsjers, wordt Pine Island niet beschut tegen de opwarmende oceaan door een enorme uitgestrektheid van zee-ijs. Het enige dat verhindert dat het smeltwater rechtstreeks in de Amundsenzee stroomt, is een buffer van drijvend ijs die uit de rand van de gletsjer steekt. Deze buffer is als een kurk in een fles en drukt tegen de stabiele zijkanten van de baai om de enorme druk aan de achterkant op te vangen.

We wisten al dat die kurk het aan het begeven is. De ijsplaat aan de rand van de gletsjer heeft de afgelopen vijf jaar al een vijfde van zijn massa verloren, waardoor ijsbergen zo groot als steden zijn afgestoten. Er zijn ook scheuren ontstaan in het midden, wat mogelijk bijdraagt aan de instabiliteit.

Zorgelijk, en sinds vorige week problematisch. Want volgens onderzoek dat in het tijdschrift Science Advances is gepubliceerd, stroomt de gletsjer 12 procent sneller naar de oceaan dan begin 2017 – een gevolg van het onvermogen van de verzwakte ijsplaat om als kurk te fungeren.

Als deze desintegratie doorgaat, kan de hele ijsplaat in de komende jaren uit elkaar vallen, wat veel sneller is dan we hadden verwacht. Het verlies van de ijsplaat zou het verval van Pine Island nog verder versnellen. Hoe sneller de gletsjer stroomt, hoe meer ijs hij in de oceaan spuwt, waardoor de zeespiegel stijgt. De Pine Island-gletsjer voegt elk jaar al een zesde millimeter toe aan de zeespiegelstijging; maar het verliezen van de ijsplaat zou die snelheid kunnen verdubbelen of verdrievoudigen. Pine Island bevat ongeveer 180 biljoen ton ijs – genoeg om een halve meter zeespiegelstijging te veroorzaken.

Wat er nu gebeurt, is veel sneller en minder voorspelbaar

Eerder hadden wetenschappers zich gericht op het langzame maar gestage dunner worden van de ijsplaat terwijl het warme oceaanwater eronder sijpelde. Dit smelten maakt ijsplaten kwetsbaarder voor instorting tijdens de Antarctische zomer, wanneer hoge temperaturen dooi aan het oppervlak veroorzaakt. Maar aangezien de temperaturen in West-Antarctica zelden meer dan een paar graden boven het vriespunt liggen, werd verwacht dat dat proces eeuwen zou duren.

Wat er nu gebeurt, is veel sneller en minder voorspelbaar. Het lijkt erop dat de snelle verschuiving van de gletsjer breuken veroorzaakt in de ijsplaat, wat ertoe leidt dat er meer stukken afbreken of afkalven. Computersimulaties en wiskundige modellen ondersteunen het idee dat dit proces verantwoordelijk is voor de versnelling van de gletsjer.

De ijsplaat van Pine Island kalfde vroeger om de vier tot zes jaar ijsbergen af volgens NASA. Maar sinds 2017 zijn er elk jaar enorme brokken ijs verloren. Radarinstrumenten aan boord van de Sentinel-1-satellieten van de European Space Agency leggen elke zes dagen beelden van de gletsjer vast, zelfs te midden van de maandenlange duisternis van de Antarctische winter. Hierdoor kunnen wetenschappers de ijsplaat bijna in realtime zien breken.

NASA-wetenschappers vlogen in 2018 over een van de nieuw gevormde, afgekalfde ijsbergen van Pine Island. Die was maar liefst 200 vierkante kilometer groot. Slechts twee jaar later braken er meer opnieuw enorme stukken af.

Iets soortgelijks gebeurde in de jaren negentig en het begin van de jaren 2000 met gletsjers op het Antarctisch Schiereiland – het staartvormige deel van het continent dat zich uitstrekt naar Zuid-Amerika. Daar veroorzaakten warme temperaturen het catastrofale uiteenvallen van ijsplaten in de loop van slechts een paar jaar. Twee decennia later stromen de gletsjers van het schiereiland nog steeds twee of drie keer zo snel als voorheen de zee in, wat bijdraagt aan de zeespiegelstijging.

Pine Island en andere West-Antarctische gletsjers zijn veel groter dan de gletsjers die uit het Antarctische schiereiland stromen, waardoor de gevolgen veel extremer zijn. Catastrofaal en onomkeerbaar op honderdjarige tijdschalen. Als de versnelling van de gletsjer breuken blijft veroorzaken, kan dit leiden tot een feedbacklus die de ijsplaat in een spiraal van verval stuurt. Als dat gebeurt, kan de ijsplaat in amper tien jaar compleet verdwijnen.