Deze week gingen voor de derde donderdag op rij scholieren de straat op om aandacht te vragen voor een ambitieuzer klimaatbeleid. Ze vinden dat België en andere landen te weinig doen om de CO2-uitstoot terug te dringen. Zolang de scholieren geen toezeggingen krijgen van politici, zeggen ze, zullen ze de acties de komende weken herhalen. Bovendien gebeurt het allemaal in een ontspannen, geweldloze sfeer die volwassenen blijkbaar niet kunnen opbrengen als ze neerdalen in Brussel om hun grieven te uiten. Soit, hoe kan je hier in godsnaam tegen zijn? Ze hebben nu eenmaal gelijk. Dit is waarom:

1. Het is veel erger dan je wordt verteld

Vergeet een paar kaders waarin politici graag de klimaatdiscussie voeren. Zoals een maximale opwarming van anderhalve graad of twee graden opwarming. Die is sowieso onvermijdelijk. Zelfs als we stoppen met het uitstoten van broeikasgassen door het verbranden van fossiele brandstoffen tegen het midden van deze eeuw, gaan de temperaturen alsnog stijgen met gemiddeld 2,9 graden tegen het jaar 2150. En dat is het absolute best case-scenario.

Als we de doelstellingen zouden halen die de EU heeft vooropgesteld, dan zullen met een opwarming zitten van 3,4 graden. Die doelstellingen impliceren momenteel een reductie van broeikasgas tegen 2030 die ondertussen al onrealistisch is gebleken. Maar het belangrijkste en momenteel jammer genoeg meest realistische scenario, is waarin we blijven doen wat we nu doen. Met de huidige toename van het gebruik van fossiele brandstoffen en een te lage conversie naar duurzame energie, gaan we naar 4,9 graden op termijn.

2. Wat er komen gaat (tenzij er eindelijk iets gedaan wordt)

Laten we het op 4 graden houden, al was het maar omdat het bij die 4,9 graden sowieso game over is voor de mensheid. De implicatie blijft enorm. Vier graden lijkt niet veel, maar het is een desastreus vooruitzicht. In zo’n scenario zijn de grote steden langs ’s werelds kusten al onbewoonbaar geworden, wat zal resulteren in honderden miljoenen klimaatvluchtelingen.

Het is ook een scenario waarin al het ijs dat nu nog vastzit in gletsjers of op de polen erg snel begint te smelten. Dat zal uiteindelijk het zeeniveau met meer dan 50 meter doen stijgen. En het gaat dan echt snel gaan: reken op een meter elke 20 jaar.

Het aantal bosbranden zal spectaculair toenemen, ook in onze contreien, waar in zo’n scenario het klimaat erg zal lijken op het huidige in bijvoorbeeld Marrakech. Hittegolven met temperaturen van 45 graden zijn dan al het nieuwe normaal.

Bij een opwarming met vier graden worden landen zoals Spanje en Italië grotendeels onbewoonbaar, wat voor een nieuwe vluchtelingenstroom zal zorgen richting Scandinavië en de Baltische staten bijvoorbeeld.

Bij vier graden zijn we ook beland in wat een runaway climate scenario heet. ’s Werelds permafrost gaat meer dan 500 miljard ton CO2 in onze atmosfeer pompen. Dat is in het verleden al gebeurd en het heeft toen onze planeet compleet veranderd.

3. De lessen van 55 miljoen jaar geleden

Er zal geen ijs meer zijn aan de polen, regenwouden zijn afgebrand en in woestijn veranderd, de Alpen zullen eruitzien zoals het Atlasgebergte nu. We komen in een situatie terecht die de aarde 55 miljoen jaar geleden al eens meemaakte, tijdens het Eoceen.

De gemiddelde temperatuur steeg op hogere breedtegraden tot 7 °C in amper 20.000 jaar, een van de snelste en grootste klimaatveranderingen uit de geologische geschiedenis. De klimaatsverandering veroorzaakte een massa-extinctie – de naam daarvan, de Grande Coupure, zegt alles.

De meest aanvaarde uitleg van hoe dat kon gebeuren, is deze: door de geleidelijke opwarming tijdens het Laat-Paleoceen steeg de temperatuur van het zeewater boven een bepaalde kritieke waarde, waardoor gashydraten op de oceaanbodem massaal oplosten, waarbij grote hoeveelheden methaan in de atmosfeer vrijkwamen.

Methaan is een zeer sterk broeikasgas (twintig maal zo effectief als kooldioxide) en dat zou de opwarming van het klimaat plotseling versneld hebben. Hier is nog een interessant feit: die geleidelijke opwarming die daartoe leidde in het Laat-Paleoceen ging 30 keer trager dan wat we nu doormaken.

In de meeste modellen voor de huidige opwarming van de aarde wordt geen rekening gehouden met het vrijkomen van gashydraten als versterkende factor. Maar, één ding is zeker: als het gebeurt, zal de aarde voor de mens tout court onleefbaar worden.

4. Is er dan geen enkele reden voor optimisme?

Als we nu maar goed investeren in rendabele oplossingen dan vinden we vanzelf wel iets uit was oplossing biedt, niet? Mensen zijn van nature heerlijk optimistische wezens. Dat komt omdat we het zo makkelijker vinden om de realiteit onder ogen te zien. Het is natuurlijk logisch dat we ons tot op zekere hoogte in ons blinde optimisme voelen aangetrokken tot het betere verhaal. Als 9 artsen zouden vaststellen dat ik ongeneeslijk ziek ben zou ik ook tegen beter weten in de 10de achterna rennen die het tegendeel beweert. Dat maakt mijn optimisme niet minder irrationeel en de waarschijnlijke waarheid dat ik terminaal ben er niet minder op. En in dit geval liegt de prognose van de arts er niet om: onze voedselzekerheid wordt aangetast, risicogebieden voor droogte, overstromingen, extreem weer en bosbranden nemen wereldwijd toe en wetenschappers spreken van een Mass Extinction Event waarin talloze diersoorten jaarlijks verdwijnen.

5. Maar we werken er toch aan? Minister Schauvliege heeft het gezegd

Vlaams minister van Natuur en Omgeving Joke Schauvliege (CD&V) is de jongeren die op straat komen voor het klimaat “enorm dankbaar omdat ze het draagvlak helpen vergroten”. Dat zei ze gisteren in “De ochtend” op Radio 1. “Ik voel mij gesterkt en gesteund in het verdere beleid dat we moeten voeren.” De minister wil benadrukken dat de Vlaamse regering wel degelijk heel wat maatregelen heeft genomen, en dat ze op schema zit om de Europese doelstellingen te halen.

Schauvliege, pardon our French, is full of shit. We zitten helemaal niet op koers maar zijn nog een heel eind verwijderd van de klimaatdoelstellingen die in het kader van de Europa 2020-strategie waren vooropgesteld. De uitstoot van de broeikasgassen werd volgens de meest recente cijfers in ons land nauwelijks met 7,2% teruggedrongen, ten opzichte van het referentiejaar 1990. Amper de helft van wat over nu minder dan twee jaar nodig is, voor een Europese doelstelling te halen die sowieso tot een opwarming van quasi drie graden gaat leiden.

Ook het aandeel van hernieuwbare energie komt niet in de buurt van de beoogde 13%. Hoewel dat aandeel tussen 2008 en 2016 meer dan verdubbelde, blijft België steken op 8,7 procent. Op het vlak van energie-efficiëntie is zelfs nauwelijks vooruitgang geboekt. Op maandag 4 februari zullen we alle hernieuwbare energie die we in ons land in een jaar produceren al hebben opgebruikt. Vanaf 4 februari moeten we dus noodgedwongen verder met “grijze” energie uit kerncentrales, gas, steenkool of olie.

Wie onder de indruk leeft dat we vooruitgang boeken en dat, dankzij de evoluerende technologie, we evolueren naar een toekomst met schone energie, zit er ferm naast. De realiteit is dat we net het omgekeerde aan het doen zijn. Ondanks een wetenschappelijke consensus dat die koers wellicht de mensheid naar de verdoemenis helpt, ondanks praatjes van politici.

6. Dat is nu toch overdreven, niet?

Wel, hier zijn de feiten. De productie van olie is enkele maanden geleden voor het eerst in de geschiedenis boven de honderd miljoen vaten per dag gegaan. Een verdubbeling tegen wat 50 jaar geleden werd bovengehaald. Uit de projectie van Opec blijkt dat tegen 2040 nog steeds 112 miljoen vaten olie per dag zullen worden bovengehaald. Meer dus en niet minder.

Het Internationaal Energieagentschap (IEA) kwam ongeveer gelijktijdig met een nog meer onthutsende prognose: het ziet geen enkele reden waarom die toename zou stoppen de volgende 20 jaar en voorspelt zelfs dat in 2050 dagelijks nog steeds 125 miljoen vaten olie zullen worden opgepompt.

Met steenkool gaat het dezelfde kant op. Hoewel in de OESO-landen (de 31 meest welvarende landen) het gebruik van steenkool met een derde gaat afnemen tegen 2040, gaat het in de rest van de wereld stijgen met 20%. Op dat moment zal in de opkomende economieën vijf keer meer steenkool gebruikt worden dan in het Westen. Of: netto gaan we wereldwijd meer en niet minder steenkool opbranden.

De jongste, en erg optimistische prognoses voor de omscholing naar elektrische auto’s en vrachtwagens, ziet in 2040 720 miljoen elektrische voertuigen op ’s werelds wegen rijden. Maar weet dit: in dat scenario tellen we wereldwijd 2,4 miljard actieve voertuigen – een toename met 1,3 miljard ten opzichte van nu. Bovendien zien meer realistische scenario’s “slechts” 320 miljoen elektrische wagens tegen dan. Of: er komt sowieso een netto toename van CO2-uitstotende wagens van minstens 600 miljoen en misschien zelfs een miljard.

We gaan ook niet minder vliegen en het beste scenario daar ziet een toename van 2,2% gemiddeld per jaar van het kerosinegebruik door de luchtvaart. De investeringen in oliewinning uit de Canadese teerzanden, ’s werelds meest verontreinigende vorm van oliewinning, zijn het jongste jaar verdubbeld. Vooral Amerikaanse banken zijn massaal geld aan het pompen in fossiele brandstoffen sinds Trump aankondigde uit het Klimaatakkoord van Parijs te stappen. JPMorgan Chase bijvoorbeeld verviervoudigde z’n stake in oliewinning uit teerzanden en investeerde in één klap zelfs 5 miljard euro in die sector. Dezelfde bank heeft z’n financiering van steenkoolwinning spectaculair opgedreven in die periode: met een factor van 21.

Wereldwijd hebben banken hun investeringen in steenkool met 6% opgeschroefd het jongste jaar, hoewel, wereldwijd is niet de juiste term, want de grootste Chinese banken en de meeste grote Europese zijn die juist aan het afbouwen.

Het aandeel van schone, duurzame energie ligt in 2040 volgens het best case scenario op 20%. Het aandeel hernieuwbare energie in de EU bedraagt momenteel “al” ongeveer 17%. In ons land is dat niet eens de helft. O ja en dan is er nog deze, de kers op de taart zo je wil. Niet zonnepanelen of windmolens maar wel hout- en pelletkachels zijn de grootste bronnen van hernieuwbare energie in Vlaanderen. In 2016 kwam iets meer dan 22 procent van de hernieuwbare energie uit houtverbranding, maar dat is eigenlijk het meest vervuilend van allemaal.

Huh?!? Jep. Door twee uur lang de open haard te branden stoot je evenveel CO2 uit als een vrachtwagen die van Brussel naar Parijs rijdt. En voor de uitstoot van een pelletkachel die dertig uur lang brandt, ben je met je auto ergens tegen de Spaanse grens. Maar Europa beschouwt ze als een bron van hernieuwbare energie. Overheden mogen ze dus opnemen in hun groene energiedoelstellingen. Wees je ervan bewust dat een houtkachel bij mensen thuis relatief gezien drie keer meer fijn stof uitstoot dan een steenkoolcentrale, een open haard zelfs 30 keer meer.

7. Go North: waar een wil is, is een weg

Een beetje politieke moed gekoppeld aan langetermijndenken, daarmee kom je al een heel eind. In Zweden heffen ze ondertussen al 28 jaar een CO2-taks. Daarmee is onder meer de bouw van 34 biomassa-centrales gefinancierd. Afval levert zo warmte aan meer dan 1 miljoen huishoudens. Ook het rioolwater wordt op steeds meer plaatsen in Zweden hergebruikt. Het biogas waarop ze koken komt uit de eigen riolering. Toen de CO2-taks werd ingevoerd stonden tegenstanders te roepen dat die economische groei zou doen stoppen in Zweden. Niks is minder waar: in de periode sinds de invoering bedraagt die groei 80%. Bovendien zijn de bedrijven achter de biomassacentrales een enorm succes: de Zweden bouwen ze ondertussen over de hele wereld. Het kan dus perfect en het is geen experiment meer: het combineren van economische groei en welvaart én een verlaging van de uitstoot.

8. Maar waarom doen politici dan niks of amper iets?

We kunnen het allemaal een beetje omfloersen, maar in feite zijn daar vier redenen voor. Om te beginnen hebben de meeste politici geen benul van de ernst van de klimaatsituatie, laat staan dat ze de moeite doen om het wetenschappelijk onderzoek naar de klimaatverandering op de voet te volgen.

Ten tweede zijn politici niet echt gebaat met langetermijndenken – daar win je geen herverkiezing mee, zeker als ze pijnlijke maatregelen inhouden. Ons democratisch stelsel zit zo in elkaar dat het politici die ingrijpende zaken willen veranderen afstraft.

Een derde reden hangt daar mee samen, het gaat ook om het niet willen riskeren om stemmen te verliezen. Ons kiespubliek wordt steeds ouder en dat vertaalt zich steeds meer in politieke en economische impasse. Hoe ouder hoe minder mensen snappen van klimaatverandering, hoe minder ze erom geven en hoe meer ze geneigd zijn om die te ontkennen. Dat is een constante in studies daarover. Hoe ouder mensen zijn, hoe minder ze ook bereid zijn om materialistisch zaken op te offeren of hun gewoontes te veranderen.

Of: “The old have the money and they have the numbers. Which makes them a formidable power”. Dat is redelijk dramatisch aan het worden; het leidde onder meer tot de brexit en tot de verkiezing van Trump. Maar het is ook waarom er zonder al te veel problemen beleidsbeslissingen worden genomen die jonge mensen treffen, zoals het inperken van sociale voorzieningen en werkloosheidsuitkeringen voor afgestudeerden en het afschaffen van de aftrekbaarheid van hypotheekleningen voor mensen die willen bouwen.

Een laatste reden is dat ons klimaat alleen via een globale aanpak kan worden gered, en het alleen zal lukken als we afstappen van de ieder-land-voor-zich-mentaliteit. Momenteel scoort nationalisme en lokalisme in de politiek: het is wat de rechtse partijen steeds nadrukkelijker prediken en het levert stemmen op. Rechtse nationalisten zijn trouwens het vaakst klimaatontkenner blijkt uit studies, zoals deze. En het Centre for Studies of Climate Change Denialism (Ceforced) heeft ook al kunnen achterhalen dat de groei van rechts-nationalisme in Europa heeft bijgedragen aan een toename van het aantal mensen dat ontkent dat er sprake is van klimaatverandering. Er is wel degelijk een verband tussen conservatisme, xenofobie en ontkenning van de klimaatverandering.