De digitale en onafhankelijke media in dit land bloeien. Maar het mediabeleid loopt hopeloos achterop. Meer zelfs, de overheid pompt nog steeds honderden miljoenen euro’s per jaar in een paar ‘oude’ mediagiganten, zonder voorwaarden. Dat is niet alleen oneerlijke concurrentie, maar vooral een heel slechte methode om een sterke, toekomstgerichte en kwalitatieve vierde macht te ontwikkelen.
Het gaat goed met de onafhankelijke en digitale journalistiek in dit land: kleine initiatieven worden groot en vertegenwoordigen een sterk groeiende en innovatieve sector. Newsmonkey.be, Express.be, Apache.be, DeWereldMorgen.be, Doorbraak.be, MO*/MO.be, rekto:verso.be, Zeronaut.be en StampMedia.be telden in 2014 zoveel unieke bezoekers dat ze zo goed als elke surfende Vlaming bereikt moeten hebben. Samen publiceerden ze meer dan 24.000 artikels, en daarbij zaten echt wel sterke primeurs en diepgravende journalistiek. Van ontzettend uitgebreide verkiezingsverslaggeving, over stevige inzichten in het scherpe sociale conflict, tot en met de straffe onthullingen van LuxLeaks en Swissleaks: u las het allemaal ook op deze sites.
Deze nieuwe, digitale media, verenigden we in de koepel Media.21. Samen hebben we een volwaardige plaats veroverd in het nationale medialandschap en zeker bij de burgers die zoeken naar nieuws, duiding en analyse. Na jaren van verschraling, van “synergiën” en van afdankingen in de journalistieke wereld, hebben wij banen gecreëerd. Vandaag werken voor de leden van Media.21 samen zo’n 60 mensen. Daarnaast geven we 250 freelance journalisten op heel regelmatige basis opdrachten, en schrijven honderden geëngageerde burgers bijdragen op onze platformen. Wij tonen de weg naar een nieuwe permanente maatschappelijke dialoog, naar een nieuwe vierde macht, rijk aan verscheidenheid en wars van gigantische concentratie van middelen en macht.
Asterix en Obelix
In schril contrast met die pluraliteit staan de paar bijzonder grote mediagroepen die Vlaanderen nog rijk is. Zowel Mediahuis als De Persgroep zijn in handen van steenrijke families (Leysen, Baert en Van Thillo). Met grote trom en glimmend van trots kondigden ze afgelopen jaar miljoenenovernames aan: Mediahuis nam NRC Handelsblad over voor 90 miljoen euro, De Persgroep betaalde zelfs 245 miljoen om de Mecom-groep over te nemen.
Telkens hoor je daarbij hetzelfde zeemzoete verhaaltje: Vlamingen zouden zo goed zijn in papieren kranten runnen, de drukinkt zit ons hier in het bloed, het zou zelfs, hou u vast, een dorp van Asterix en Obelix zijn. Eenzaam standhouden, en uiteindelijk zelfs zo goed zijn dat je gigantische buitenlandse overnames kan financieren, dat is de mantra die gretig opgetekend wordt in de kranten die ze zelf uitgeven.
Niets is minder waar. De grote winsten die nodig waren om de overnames te financieren zijn er niet enkel gekomen dankzij prachtige journalistiek, fantastische mediaproducten of investeringen in redacties en kwalitatief maatschappelijk werk. Die zijn er gekomen dankzij uw belastinggeld.
Blanco cheque van 400 miljoen
400 miljoen euro per jaar, dat is wat we jaarlijks met z’n allen ophoesten om de papieren pers in dit land te ‘ondersteunen’. Een enorm bedrag, dat voornamelijk via twee grote financiële steunmechanismes loopt: een staatssteun om kranten en tijdschriften aan een heftige korting te laten distribueren én een Btw-tarief dat hoogst uitzonderlijk op 0 procent staat voor elk papieren medium dat minstens 50 maal per jaar verschijnt. Geen enkel andere product kent zo’n gunstmaatregel, en er is maar een handvol bedrijven dat daar dus van profiteert. Om het even in context te plaatsen: de Vlaamse regering voorziet jaarlijks 300.000 euro voor het stimuleren van onderzoeksjournalistiek -in àlle media, inclusief digitale en audiovisuele.
Kan u zich in de huidige context van overheidsbesparingen en duur bevochten subsidies één sector voorstellen waar quasi zonder voorwaarden honderden miljoenen worden uitgedeeld aan een paar spelers? Want de enige parameter om de distributiesteun of BTW-steun te krijgen, is puur die oplage van het drukwerk zelf. Dag Allemaal, Het Nieuwsblad en Het Laatste Nieuws krijgen het meeste steun, want gaan in de grootste volumes over de toonbank en tot in de brievenbus. Waar is de koppeling met goede, inhoudelijke journalistiek, met kwalitatieve banen voor journalisten, met sterke regionale verslaggeving of mondiale journalistiek? Waar is de garantie dat uw belastinggeld besteed wordt aan iets maatschappelijk nuttig?
Het antwoord is bijzonder bitter, getuige de vele honderden journalisten die de afgelopen jaren hun job verloren ‘dankzij’ de synergieën die de families Van Thillo en Leysen zo nodig moesten creëren. Maar met dank aan uw belastinggeld bouwden ze wel elk een imperium uit, met gedurfde buitenlandse overnames. Om daarover goed en kritisch geïnformeerd te worden, zal u zich toch tot de digitale en onafhankelijke media van land moeten wenden, want de kanalen van de conglomeraten dienen daar blijkbaar niet voor…
VRT onder vuur, aandeelhouders tevreden
De komende maanden dient zich een discussie over de VRT aan: de publieke omroep is toe aan een nieuwe beheersovereenkomst. En daarbij spelen diezelfde grote mediagroepen een bijzonder cynische rol. Al maanden valt in kranten te lezen “dat de VRT onder vuur ligt”, “het moeilijk heeft”, “zich moet beperken in haar digitale rol”. De topmensen van die Vlaamse mediabedrijven schuwen de grote woorden niet, ze spreken van “marktverstorende en oneerlijke concurrentie” door de openbare omroep. Even pro memorie: de VRT zal in 2015 exact 277 miljoen euro belastinggeld ontvangen.
Het debat over de rol en de financiering van de VRT moet volgens ons dan ook onvermijdelijk samengaan met een even diepgaand debat over de overheidssteun aan de bredere mediasector. Want wat krijgen we in ruil voor de (federale) 400 miljoen plus de 15,2 miljoen van het Vlaamse mediabeleid. Een wissel op de toekomst van de journalistiek? Een duurzame investering in banen of in een minder milieubelastende media? Een blijvend kwalitatief aanbod dat we anders niet zouden krijgen? Het antwoord is bijzonder bedroevend: niets van dat alles. Integendeel. We pompen 400 miljoen in een verouderde en vervuilende technologie per jaar, via een blanco cheque. Daar worden zelfs de mediaconcerns niet beter van, alleen de aandeelhouders wat rijker.
Laat de VRT-discussie een mooie leidraad vormen om het mediadebat en de mediasteun in het algemeen open te breken. Want wie over de 277 miljoen van de VRT wil praten, mag niet langer zwijgen over die 400 miljoen.
Broedplaats of Jurassic Park?
Dit land zou dit land niet zijn, als er uiteraard ook een communautair kantje aanzit. De 400 miljoen voor de kranten wordt nog steeds federaal uitgedeeld, terwijl de VRT en de rest van het mediabeleid een Vlaamse bevoegdheid is. Een harmonisatie dringt zich op. Maar vooral een eerlijke uitzuivering van het debat, en een radicale keuze voor journalistieke investering en media-innovatie.
Wil ons land, onze maatschappij, de publieke en journalistieke ontmoetingsplaatsen van de 21ste eeuw bouwen, met ruimte voor kwaliteit, voor diepgang, voor lokale én mondiale journalistiek ook, dan moet het compleet anders.
Wij stellen de creatie van een nieuw ecosysteem in de Vlaamse mediasector voor. Een systeem dat, tegen de schaalvergroting in, inzet op productie dichtbij: kwalitatief, voor het grote publiek of gericht op interessante deelpublieken. De Vlaamse overheid moet impulsen geven om de reeds aanwezige rijkdom te bestendigen en de ingezette versnelling een extra impuls te geven.
Want ook de huidige hefbomen van het Vlaams media-beleid blijven gericht op de ‘oude’ mastodonten, diezelfde bedrijven. ‘Kranten in de Klas’ en de technologische ondersteuning via Mix-projecten zijn niet effectief. Wij pleiten met Media.21 voor een aantal veel directere manieren van projectwerking dan de huidige Mix-aanpak. Kleinschalige projectwerking en een focus op media-innovatie via veel kleine stappen en processen in plaats van een focus op het technologische. Niet elk mediabedrijf moet een nieuwe Barco worden. Wij pleiten ook voor een écht investeringsbeleid in kwalitatieve journalistiek door het budget voor het Fonds Pascal Decroos voor bijzondere journalistiek op te trekken tot een miljoen euro per jaar. Dat komt de hele sector en vooral het publiek ten goede.
De toekomst is al bezig
Vandaag zijn we binnen Media21.be al bezig met een pak innovatieve projecten: digital storytelling, community-building, digitale data-onderzoeksjournalistiek, crowdsourcing, de uitbouw van media-wijsheid en lespakketten in digitale omgeving…
Het is nu aan onze beleidsmakers om het roer radicaal om te gooien, en te kiezen voor duurzame, digitale vernieuwing. Wij claimen zelfbewust onze plaats in het nieuwe landschap, maar staan vooral met een uitgestoken hand om de journalistiek opnieuw te laten bloeien de komende decennia. Dat zal hoe dan ook gebeuren, met of zonder de overheid. Maar een minimum aan rechtvaardigheid én innovatie in ons mediabeleid is een absolute must.
In naam van hun voltallige redacties, tekenen:
Wouter Verschelden, Newsmonkey.be
Dominique Dewitte, Express.be
Karl Van den Broeck, Apache.be
Bieke Purnelle, DeWereldMorgen.be
Pieter Bauwens, Doorbraak.be Fried Aernouts, StampMedia.be
Gie Goris, MO*/MO.be
Wouter Hillaert, rekto:verso.be
Floris Van Cauwelaert, Zeronaut.be