Diesel zit op recordhoogte, de gasprijzen gaan naar ongeziene hoogtes: de energiekost voor gezinnen én bedrijven dreigt op korte tijd bijzonder stevig te groeien. Dat baart de beleidsmakers zorgen: de effecten in de portemonnee dreigen veel kiezers boos te maken. En minstens even erg, de inflatie tikt daardoor steeds meer aan. Net daarom valt het op dat de Vlaamse regering, die vandaag debatteert over de Septemberverklaring van Jan Jambon (N-VA) geen woord repte over de prijzen.

In het nieuws: De gasprijzen schieten op één dag met 10 procent omhoog.

De details: Er is sprake van lichte paniek op de energiemarkten.

• De prijs van TTF-Future op de Nederlandse gasmarkt schoot gisteren 10 procent hoger, naar een prijs van 85 euro per megawattuur. Het zegt u waarschijnlijk niet meteen iets, maar die markt in Rotterdam bepaalt de prijzen voor gas in heel Europa. En alle lichten stonden daar op rood.
• De prijs is een spel van vraag en aanbod, dat momenteel compleet eenzijdig loopt.
  • De vraag naar gas (en olie) is door de economische heropleving enorm, de winter staat voor de deur, en in Azië is de honger naar energie enorm. Met name China kampt men door een frisse herfst en tekorten in steenkoolvoorraden met grote vraag, en zelfs elektriciteitstekorten.
  • Aan aanbodskant valt op dat de lage voorraden nog steeds verder slinken: OPEC pompt te weinig op, waardoor de olie- en gaslanden netjes mee profiteren van de wereldwijde economische heropleving, de Noren hebben bevoorradingsproblemen, en de Russen lijken een cynisch machtsspel te spelen met hun gasvoorraad.
  • Nieuws van nieuwe problemen met een gaspijplijn van de Rusland naar Europa gisteren kan maar moeilijk los gezien worden van de druk die er is om Nord Stream 2 toch maar snel goed te keuren, de nieuwe pijplijn die Rusland met Duitsland moet verbinden. Het effect was meteen paniek op de markt en een prijsstijging van 10 procent.
• De stijging op één jaar is navenant: de prijzen voor elektriciteit gingen in augustus al omhoog, voor de paniek in september, ten opzichte van een jaar eerder, met 17,4 procent. Voor gas is die stijging op jaarbasis zelfs 49,4 procent. Dat tikt alleen maar aan deze maand.
• De effecten zijn niet min voor de consument, zowel op de gasrekening maar ook op de elektriciteitsrekening. Op basis van cijfers van de VREG, de Vlaamse regulator, blijkt waar de grootste kwetsbaarheid zit:
  • 36 procent van de Vlaamse gezinnen heeft een variabel gascontract en zal dus meteen de prijsstijgingen voelen.
  • 29 procent van de gezinnen heeft dan bovendien een variabel contract voor elektriciteit. Ook zij zullen fors hun rekening zien groeien.
  • Afhankelijk van hoe die energieprijzen verder lopen, worden vroeg of laat ook de vaste contracten uiteraard aangepast.

Waarom dat zorgen moet baren: De economische groei wordt zo voor een deel opgesoupeerd aan dure energie. En de inflatie tikt ondertussen wel bijzonder fors aan.

• “Dit jaar groeit de Vlaamse economie met liefst 5,7 procent en zal ze stilaan weer het niveau bereiken van voor corona. Dat is redelijk straf, als je bedenkt dat we vorig jaar nog een krimp van 6,1 procent noteerden. Volgend jaar zou de economie verder groeien met maar liefst 2,8 procent”, zo jubelde Jan Jambon (N-VA) maandag nog tijdens de Septemberverklaring.
• De vraag is of die straffe groeicijfers met dergelijke energieprijzen niet dreigen te verdampen, of minstens te eindigen met superwinsten voor de olie- en gaslanden, eerder dan de welvaart in West-Europa of Vlaanderen te verhogen.
• Erger nog is dat de stijgende energieprijzen mee de inflatie aanzwengelen. Die zit nog niet op het niveau van de Verenigde Staten, waar men boven ruim 5 procent piekt. Maar de groei is wel opvallend: van 1,63 procent in juni, naar 2,27 procent in juli en 2,73 procent in augustus, tot 2,86 procent in september.
• Die inflatie heeft effect op alle prijzen: de effecten volgen zonder twijfel binnen een paar maanden met stijgingen in de supermarkt. Algemeen wordt aangenomen dat vooral de economisch zwaksten daar proportioneel meer onder lijden.
• Bovendien is er in België specifiek de automatisch indexering van de lonen: anders dan de buurlanden stijgen lonen van werknemers mee met die inflatie. Dat maakt dat de competitiviteit van de economie ook onder druk komt en dat ook de kost van het overheidsapparaat verzwaart, via de loonmassa van de ambtenaren.

Opvallend: De Vlaamse regering raakte in haar Septemberverklaring het thema ‘energie’ gewoon niet aan.

• Het was kritiek die quasi meteen klonk bij de oppositie, onder meer bij Vooruit en PVDA: “Wat gaat men doen aan de hoge energiefactuur?”
• Het moet gezegd: in de speech die minister-president Jambon maandag bracht, komt het woord “energie” gewoon niet voor. Of het moet zijn in de passage “dat minister Ben Weyts (N-VA) met veel energie zal strijden voor de kwaliteit van ons onderwijs”.
• Tijdens de kritische vragen achteraf verwees grootste regeringspartij N-VA systematisch naar het federale dossier van de kerncentrales, om vragen af te wimpelen. Vraag is of ze er zo makkelijk vanaf komen.
• Wie puur kijkt naar de inkomsten die de overheid puurt uit taksen en heffingen op de verkoop van energie weet genoeg:
  • Het federale niveau haalt jaarlijks 6,1 miljard euro aan accijnzen op brandstoffen binnen.
  • Maar er is ook voor 1,4 miljard euro aan Vlaamse ‘openbare dienstverplichtingen’ op elektriciteit en aardgas.
• Die combinatie is er mee verantwoordelijk voor dat energiefacturen grotendeels door de overheid worden gestuurd:
  • Voor elektriciteit is slechts 32 procent de basiskost van producenten, de heffingen nemen 28 procent, de netkosten nog eens 23 procent en de btw neemt 17 procent.
  • Voor gas ligt de basiskost op 63 procent, de btw neemt 17 procent, de netkosten 16 procent en de heffingen nog eens 4 procent.
• Uiteraard maakt de overheid ‘beleid’ met die inkomsten: het is onder andere hier dat groene energie ‘gestuurd’ wordt, dat men de transitie weg van fossiele brandstoffen mee ondersteunt en subsidieert. Maar de energiefactuur lijkt zo wel steeds meer een verdoken belastingbrief.
• Toch valt op dat de Vlaamse regering het issue volledig lijkt te negeren. Wat daarbij zeker meespeelt: het deel van de bevolking dat vooral afhankelijk is van fossiele brandstoffen (die nu stijgen) om het huis te verwarmen, met gas of stookolie, zit proportioneel veel meer in Franstalig België. Het thema leeft veel meer daar.
• Federaal is er vandaag dus wel degelijk een fors debat bezig, over welke maatregelen moeten volgen om de prijzen te compenseren:
  • De btw zou kunnen worden verlaagd, opnieuw van 21 naar 6 procent. Dat voorstel wordt geopperd op links (PVDA onder meer) maar dat schoten zowat alle Vivaldi-partners al af.
  • Of er kan gesleuteld worden aan de accijnzen, die de prijzen zouden gaan ‘milderen’: CD&V schoof dat naar voor, MR lijkt dat ook genegen.
  • De groenen willen vooral inzetten op het sociaal tarief: daar zitten door de crisis nu bijna een miljoen mensen in, en dat wil Groen-minister van Energie Tinne Van der Straeten nog wel even zo houden.

The Big Picture: Heel het kernuitstapdossier moet federaal dit najaar worden beslist. En dat wordt extra moeilijk, met de huidige prijzen.

• Een bijkomend effect van de torenhoge prijzen: het maakt het debat over de kernuitstap extra verhit. Want oppositiepartijen N-VA en Vlaams Belang wijzen erop dat de sluiting van die laatste twee centrales de prijzen nog meer zal opdrijven. Zij willen absoluut dat nog één centrale in Doel en één in Tihange open blijft. Ook binnen de huidige regering is de MR daar eigenlijk openlijk voorstander van. En ‘prijs’ is een groot argument: volgens hen leveren die ‘jongste’ kerncentrales veel goedkoper stroom dan de gascentrales.
• Maar het regeerakkoord zegt iets anders: daar is de facto overeen gekomen om alle kerncentrales te sluiten. De groenen laten niet na om erop te wijzen dat die laatste twee centrales ook eigenlijk maar een achterhoedegevecht zijn: de sluiting komt er hoe dan ook, zeggen ze.
• Maar de huidige prijzen maken dat ook voor Groen het een gevaarlijk dossier kan worden: de link tussen de kernuitstap en de factuur van de gezinnen willen zij uiteraard niet gemaakt zien. “Iedereen is daarover zenuwachtig, en onze minister van Energie, Tinne Van der Straeten heeft geen leuke zomer achter de rug. Ze heeft de hele tijd de volle lading moeten krijgen, terwijl alles perfect op schema zit, zoals het afgesproken is, zoals het onderhandeld is, zoals het al lang uitgerekend is”, zo stelt een hoge bron bij Groen.
• Groen wil vooral in alle rust de veiling afwachten, die de overheid organiseert om de nodige gascentrales te laten bouwen. “Wij zijn er vrij zeker van dat die capaciteit zal komen, maar je moet wel investeerders de investeringszekerheid bieden”, zo stelt een groene minister.
• Aan de andere kant van de oppositie is er dan weer PVDA, die wijst op de superwinsten die Engie, de eigenaar van de kerncentrales nu boekt door de hoge prijzen. Zij willen die winsten afromen, en zo de energiefactuur verlagen. Ze wijzen naar Spanje, waar de socialistische premier Pedro Sanchez een soortgelijk vergaand plan op tafel legde. Uiteraard maakt dat de PS bijzonder wakker over dit dossier.
• Niet toevallig lanceerden de Franstalige socialisten dit weekend een congres over ‘ecosocialisme’, om zowel naar PVDA-PTB toe, als naar Ecolo, wat tegengas te geven. Hun grootste voorstel was dat van het gratis openbaar vervoer, maar ook over de energieprijzen maken ze zich zorgen. Want ecologie is belangrijk, maar niet enkel zo dat de meest gegoeden er beter van worden, is de mantra.

Verwacht: Vandaag debat in het Vlaams Parlement.

• Maandag toonde Jan Jambon (N-VA) zich als vanouds, met veel pomp and circumstance werden hyperbolen uitgesproken over waar Vlaanderen naartoe moet, in de Septemberverklaring.
• Het is de lijn die de N-VA-kopman vandaag ook ongetwijfeld neemt: het gaat “goed met Vlaanderen, zeer goed”. Daarbij toonde de minister-president in het verleden zich niet altijd even subtiel in het spel met de oppositie. Vraag is of hij daar postcorona van toon of stijl veranderd is.
• Minstens even interessant: welk profiel meten de andere regeringspartners zich aan? Open Vld claimde al heel duidelijk de jobbonus, die er “dankzij hen” doorkwam. Dat zelfstandigen er niet van zullen kunnen gebruikmaken, mag de pret niet bederven: zij hebben zichzelf zo toch al wat kleur gegeven.
• Voor CD&V ligt dat moeilijker: fractieleider Peter Van Rompuy (CD&V) maakte maandag op Villa Politica niet meteen duidelijk wat nu precies de inbreng van de christendemocraten was. Mogelijks wordt vandaag duidelijker wat CD&V dan precies ‘claimt’.
• Voor de oppositie zijn er tal van thema’s, naast het hierboven vermelde energiedossier, die aangeraakt kunnen worden. Want veel van de dure verklaringen van Jambon worden door Vooruit, Groen, PVDA en Vlaams Belang gezien als ‘opgewarmde oude kost’: zij zullen dus het enthousiasme van Jambon van maandag maar al te graag proberen te doorprikken vanmiddag.

Voor wie het even niet volgde: Paul Magnette (PS) droomt van een coalitie zonder de liberalen.

• De peilingen zijn niet goed, de overstromingen in Luik waren een communicatieve ramp voor boegbeeld Elio Di Rupo (PS) en de PTB-PVDA hijgt al maanden in hun nek: de PS loopt geprikkeld, zoveel is wel duidelijk.
• Komt daarbij nog de federale coalitie, waar men het gevoel heeft aan de Keizerlaan dat de liberalen constant op oorlogspad zijn, en de ene na de andere aanval gecounterd moet worden.
• Dit weekend in De Standaard sprak hij wel ferm tegen dat hij erop uit zou zijn om de Vivaldi-ploeg vroegtijdig te verlaten. “Niemand heeft meer gevochten om Vivaldi te maken dan ik. Dat heeft me een jaar van mijn leven gekost. Een hels jaar: geen sociaal leven, geen familie, niet slapen. Natuurlijk wil ik dus dat die ­regering het houdt.”
• Tegelijk waarschuwde hij wel de premier, Alexander De Croo (Open Vld), dat hij een andere aanpak wil: “Er zal wel wat meer ploeggeest nodig zijn. Dat is iets wat Guy Verhofstadt indertijd niet slecht deed, met een ministerraad aan zee of waarom eens niet in Durbuy?”
• Deze week is er dan weer een nieuw akkefietje. Want tijdens één van zijn live chats, die Magnette regelmatig houdt voor zijn achterban, sprak hij duidelijke taal over zijn frustratie met de liberalen: “Op een dag moeten we, hoop ik, regeringen zonder de liberalen kunnen maken. Want het zijn de liberalen die heel veel zaken tegenhouden, op vlak van de bescherming van huurders, op vlak van fiscaliteit, van milieu … Zolang ze helaas incontournable zijn, zijn wij verplicht om met hen te werken, maar ik hoop toch op een dag voorbij deze situatie te raken”.
• Een duidelijke sneer naar vooral de MR-baas, Georges-Louis Bouchez, met wie Magnette al langer op voet van oorlog leeft. Voor de Waalse regering kon de PS niet anders dan met de MR een deal doen, omdat het kleine cdH weigerde in de coalitie te gaan.
• Die kansen lijken de volgende keer gekeerd: ook binnen het cdH heeft men geen zin om nog jaren in oppositie te zitten. En niemand in Franstalig België bij de andere partijvoorzitters spreekt met enthousiasme over Bouchez.
• Meteen reageerde hij op de uitspraken van Magnette: “De PS moet koelbloedig blijven tegenover de PTB. Zulke verklaringen bewijzen dat de MR het enige alternatief voor links is en dat we onmisbaar in de regeringen zijn om een efficiënt beleid te blijven voeren.”
• Waarnemers gaan ervan uit dat het niet de laatste keer is dat beiden zullen botsen. Want net om de PTB af te houden, wil men bij de PS niet langer de confrontatie met de liberalen uit de weg gaan.
• Tegelijk mag ook PVDA-PTB zich aan een tegenoffensief verwachten: “Leugenaars en manipulators”, zo noemde Di Rupo onlangs nog Raoul Hedebouw (PVDA) en co.

Opvallend: CD&V kiest voor een “jong, stedelijk profiel” voor de Senaat, met Maud Vanwalleghem.

• Heeft CD&V in Brussel naast Bianca Debaets en Benjamin Dalle er nu een nieuw kopstuk bij? Het is opvallend wel, de Vlaamse christendemocraten, die hun politiek kapitaal nog steeds grotendeels op het Vlaamse platteland hebben, kiezen opnieuw voor een “jong, nieuw en stedelijk profiel”, zoals voorzitter Joachim Coens (CD&V) haar omschrijft.
• “Ze heeft een mooi palmares buiten de politiek. Haar loopbaan straalt een engagement en een ambitie uit die zeer welkom is in de politiek”, zo duidt Coens, die uiteindelijk de beslissing voor de opvolging van senator Sabine de Bethune voorlegde aan de algemene vergadering van de partij.
• De Brusselse de Bethune raakte als lijsttrekker van de BHV-lijst voor de Kamer in Brussel niet verkozen: dat is haast onmogelijk voor Vlaamse politici in Brussel. Meteen was er een informele afspraak in de partij dat de lijsttrekker vanuit Brussel daar dan gecoöpteerd wordt in de Senaat, om zo een mandaat te hebben.
• In dat quasi werkloze Parlement kan elke partij een aantal senatoren zelf aanduiden. Voormalige CD&V-voorzitter Wouter Beke stuurde onder die afspraak in het verleden ook Steven Van Ackere (CD&V) en Benjamin Dalle (CD&V) uit Brussel naar de Senaat.
• Deze keer gold die regel niet echt meer: een hele reeks kandidaten diende zich aan. Immers: in Brussel haal je als Vlaamse partij nu niet de grote hoop stemmen binnen, laat staan dat verkiezingen er voor CD&V gewonnen worden. Was het niet tijd om een andere flank van de partij dan te versterken?
• Coens liet de beslissing open, maar Brussel zelf vocht fel voor de kandidatuur van Vanwalleghem, die het haalde bij een stemming. Ze heeft Brugse roots maar woont al tien jaar in Brussel, in de hippe gemeente Sint-Gillis. Ze studeerde geschiedenis en Arabische studies in Gent en Madrid en werkte daarna bij een ngo, en als adviseur voor een Europees Parlementslid. Daarna was ze directeur van de Liga van de Mensenrechten, en zelfstandig consultant. “Met dat profiel kan je in de Senaat wel iets doen, rond de grondrechten”, zo duidt een partijtopper.
• Toch is het eerder verrassend dat Coens, die zelf bij uitstek de kandidaat was als voorzitter die de partij dichter bij de lokale, Vlaamse burgemeesters en plattelandsafdelingen zou brengen, nu opnieuw kiest voor een “jong, nieuw en stedelijk profiel”.