“Geen sprake van voor mij om aan de automatische indexering van de lonen te raken, op het moment dat gezinnen nauwelijks hun gas- en elektriciteitsfactuur kunnen betalen.” Met een vlammend communiqué laat Pierre-Yves Dermagne, de PS-vicepremier, geen millimeter twijfel: handen af van de index. Maar tegelijk zetten de werkgevers alle lichten op rood: “We rijden recht op een muur af”, zo zegt Edward Roosens, hoofdeconoom van het VBO. Meerdere economen wijzen op het gevaar van een loon-prijsspiraal: de lonen stijgen door de index, waarna de bedrijven dat doorrekenen in de consumptieprijzen, en de inflatie verder aangeblazen wordt, wat weer tot een nieuwe automatische stijging leidt. Politiek gezien zou een keer de index overslaan, een indexsprong dus, een optie kunnen zijn. Maar daarvoor is ideologisch binnen Vivaldi geen enkele ruimte.

In het nieuws: Niet toevallig communiceert de PS pro-actief.

De details: “No pasaran”, zo geeft Pierre-Yves Dermagne (PS) mee, nog voor de coalitiepartners goed en wel de vraag over een indexsprong of tafel hebben gelegd.

• Liefst 5,64 procent. Echt verrassend kan het inflatiecijfer niet meer zijn, maar toch deden de cijfers voor november in België iedereen wakker schieten. Want het record van 1984 komt in de buurt: dat staat op 5,9 procent. In referentieland Duitsland, piekt de inflatie naar 5,2 procent, het hoogste cijfer in 20 jaar.
• Daarbij wijst iedereen naar de energieprijzen, die in november met meer dan 100 procent stegen voor onder meer aardgas. Maar zelfs los van die energieprijzenhausse, is de kerninflatie ook hoog: die tikt tot boven de 2 procent nu, los van de doorgedraaide scenario’s op de gasmarkt.
• Met die hoge cijfers laait een oude discussie in België weer op. Dit land heeft immers, samen met Luxemburg en Malta, als enige nog een automatische indexering van de lonen: als de inflatie stijgt, stijgen de lonen mee. Zelfs in een gecorrigeerd systeem, de zogenaamde gezondheidsindex, waar onder meer tabak en benzine niet inzitten, dreigen de lonen dus erg fors te stijgen.
• Het VBO, de Belgische koepel van werkgevers, slaakte gisteren een noodkreet: “Kan België als enige in heel Europa zich nog permitteren om dit systeem in stand te houden?”, zo stuurden ze een persbericht. Daarin sprak hun hoofdeconoom Edward Roosens scherpe taal: “We rijden recht op een muur af“. Met name de concurrentiekracht van de bedrijven komt dan in gedrang: zij dreigen veel meer loon te betalen dan in vergelijkbare landen in de EU, en raken dan hun producten niet meer kwijt.
• Voka, de Vlaamse werkgeversorganisatie, goot nog wat olie op het vuur. Want ze berekende dat op een totale loonkost voor werknemers van 150 miljard euro er door de automatische indexeringen straks in één klap 7,5 miljard euro bijkomt. En dat is nog zonder de cijfers van november.
• Meteen leggen de werkgevers dus de taboe van de index op tafel: is zo’n systeem nog houdbaar, als bijna het enige land in Europa?
• Veelzeggend is de toestand in Duitsland, toch nog steeds het referentieland als men lonen wil toetsen. Daar is geen automatische index, maar verhoogde de nieuwe paars-groene regering wel de minimumlonen. En gisteren nog werd een akkoord gesloten over een loonsverhoging voor alle Duitse ambtenaren. Maar daar klokten de vakbonden en overheid af op 2,81 procent, hoewel de syndicaten eerst 5 procent hadden geëist.
• In België springen de lonen van bedienden volgens de meest recente berekeningen vanaf januari 2022 allemaal automatisch met meer dan 3,5 procent omhoog, zonder enige onderhandelingen daarover.

De politieke context: In de huidige regering liggen de lonen en het concurrentievermogen hypergevoelig.

• Het is allerminst toeval dat de PS-vicepremier Dermagne proactief een persbericht stuurde, na de cijfers gisteren. De PS deed meteen de deur dicht voor elke discussie over de index. Daarbij werden werkelijk alle argumenten bovengehaald:
  • “Geen sprake van om aan de automatisch indexering te raken.”
  • “Zowel op niveau van Europese Raad als het Europees Parlement is er een akkoord om aan het systeem van automatische indexatie een plaats te geven, als het over het garanderen van een adequaat minimumloon gaat.”
  • “Het belang van dit systeem is dus op Europees niveau erkend.”
  • “De inflatie wordt grondig in het oog gehouden door Statbel en het Planbureau, en op het begrotingsoverleg namen we gepaste maatregelen.”
  • “Bovendien is het belang van de automatische index er niet alleen voor de koopkracht van de werknemers, de gepensioneerden of steuntrekkenden, maar ook voor de bedrijven, want hij garandeert een behoud van de consumptie.”
• Dat de PS zo fulmineert, terwijl er eigenlijk nog niemand van de partners binnen Vivaldi zich luidop heeft aangesloten bij de werkgevers, is tekenend. De index is al jaren een punt van discussie in de Belgische politiek: iedereen weet dat dit land wat geïsoleerd staat met dat systeem in Europa. Maar tegelijk is het afschaffen een enorme taboe. Zelfs in de vorige regering, het centrumrechtse kabinet-Michel I, durfde men daar niet aan raken.
• Meteen deed de regering-Michel wel wat vorige kabinetten ook deden: niet aan de index raken, maar hem wel voor één keer overslaan. Zo’n zogenaamde ‘indexsprong’ houdt in dat een loonsverhoging die er normaal automatisch moest komen voor zo’n 2 procent, geschrapt wordt.
• Ook nu zou dat een logisch wapen zijn, in het arsenaal om de loon-prijsspiraal te stoppen. Want dat fenomeen dreigt de kop op te steken: de lonen stijgen automatisch, de bedrijven rekenen dat door in hun consumptieprijzen, waardoor de inflatie net wordt aangewakkerd, en men in een eindeloze spiraal terechtkomt.
• Al is de vraag in hoeverre dat echt opgaat voor een heel open economie als de Belgische: de meeste productie in België is eerder exportgericht, en zit in een Europese, eerder dan Belgische markt.
• Maar politiek gezien ligt elke discussie over de lonen hypergevoelig. Tegen de indexsprong van Michel liepen de vakbonden, maar ook de PS helemaal storm. Als diezelfde partij nu in de regering een soortgelijke maatregel zou opleggen, krijgt ze de gevreesde PVDA-PTB helemaal over zich. Vorige regeringsdossiers bewezen net hoe sterk de vrees is bij de PS om helemaal weggeduwd te worden op sociale en syndicale dossiers door de communisten.
• Maar er is meer. Net omdat België met de automatische indexering zit, kwam er in 1996 de fameuze “wet op de concurrentiekracht”. Daardoor mogen de lonen eigenlijk maar stijgen met wat in de buurlanden wordt onderhandeld. En doordat daar geen index is, gaat het trager, en in kleinere stapjes: de case van de Duitse ambtenaren toonde dat gisteren weer aan.
• Laat die wet, die aangescherpt werd door de regering-Michel, net een enorme doorn in het oog van de vakbonden zijn. Want ze gaf in 2021 maar een ruimte van 0,4 procent bovenop de index om over te kunnen onderhandelen. “Sjoemelsoftware” en “oneerlijke spelregels” zo fulmineren de vakbonden bij de loononderhandelingen in het voorjaar. Op 6 december volgt een grote manifestatie, nog steeds opnieuw expliciet tegen die wet. Bij de PS geeft men fluisterend toe dat dit “een van de moeilijkste dossiers is om te aanvaarden”, dat die aanscherping van de wet, gedaan door de vorige regering, niet wordt teruggedraaid.
• “De zaak zit helemaal vast. De PS kan niets extra toegeven op vlak van de lonen nu, zeker geen indexsprong. Maar evengoed zullen de liberalen nooit een aanpassing van de wet van ’96 toestaan, nadat ze in het regeerakkoord aanhaalden dat er niet aan geraakt zal worden”, zo duidt een vicepremier.
• En zo kijkt Vivaldi dus grotendeels toe op de hoge cijfers, en de rekening van 7,5 miljard voor de index, zonder dat er veel aan gedaan zal worden: de typische verlamming van een complexe coalitieregering.

En nu: Iedereen houdt de adem in voor de cijfers van december.

• Premier Alexander De Croo (Open Vld) en zijn vicepremiers houden hun hart vast. Want december wordt meteen de grote test: dan verwachten de meeste analisten dat de inflatie terug daalt in de EU, en zeker in België en Duitsland.
• De ECB, die als metronoom de rente en dus ook de inflatie kan aansturen, blijft iedereen ondertussen sussen. Het is door de enorme piek in de energieprijzen dat het cijfer nu zo hoog is, stellen ze. Zowel Christine Lagarde, de voorzitter van de Europese Centrale Bank, als de Duitse Isabel Schnabel van het ECB, garanderen dat de inflatie straks weer daalt.
• Maar die taal is logisch voor de ECB, die toch meer en meer onder druk staat om een renteverhoging te gaan doorvoeren. De Amerikaanse centrale bank, de Federal Reserve, is begonnen met een andere politiek, van minder goedkoop geld, en onvermijdelijk straks iets hogere rente. Dat zet de euro ook onder druk. Maar de ECB houdt vast aan die lage rentes.
• Een verhoging zit er absoluut niet in, zo verzekert Lagarde in de Duitse pers, waarbij ze onderstreept dat zo’n renteverhoging ook maar pas op anderhalf jaar effect zou hebben op de inflatie.
• Alleen, als ook volgende maand en in 2022 de uitzonderlijk hoge cijfers aanhouden, heeft de ECB niet veel andere opties meer. En dat is meteen een nachtmerriescenario voor de begroting van een pak EU-landen, waaronder België: door de uitzonderlijk lage rente waren de torenhoge staatsschulden beheersbaar geworden. Maar als de rente weer stijgt, wachten bijzonder zware begrotingsjaren.
• Overigens kwam er vorige week nog de ultieme ironie in het dossier van de ECB, die verzekert dat de inflatie slechts een “tijdelijk probleem is”: de vakbonden eisten een stevige loonsverhoging voor het personeel van die ECB. Terwijl de inflatie in Duitsland dus piekt naar 5,2 procent, willen Lagarde en co aan hun personeel maar een loonsverhoging van 1,3 procent geven, zo meldt Politico. “De kloof tussen die twee cijfers betekent dat er een substantieel verlies in koopkracht komt. Is de ECB dan niet in staat, of wil ze niet, haar personeel beschermen tegen de inflatie?”, zo schreven de vakbonden in een vlammende brief aan Lagarde. 

Ook genoteerd: Slechte signalen van bij de Europese Commissie over de Belgische overheidsfinanciën.

• Dat de begroting van de federale overheid rammelt, is geen staatsgeheim. Maar een nieuw rapport van de Europese Commissie, dat vrijdag werd voorgesteld in de Kamer, leest toch bijzonder pessimistisch.
• Om te beginnen verwacht de Europese Commissie de allerlaagste economische groei in Europa. Over heel Europa hanteert men groeiverwachtingen van gemiddeld 4,3 procent, in België is dat maar 2,6 procent.
• En erger nog: België is het enige land in de Club Med-groep, landen met een torenhoge staatsschuld, waar die nog verder aandikt. In Griekenland, Italië en Frankrijk, daalt die bijvoorbeeld. Enkel in Malta, Estland, en Letland nemen de schulden dus nog toe, net als in België. Dat heeft te maken met de 5,1 procent tekort, die België ook nog optekent voor 2021. Nederland zit aan 2,1 procent, Griekenland zit aan 3,9 procent.
• Maar tegelijk ontspringt België wel de dans van ‘nauwer toezicht’ van de Europese Commissie, wat voor twaalf landen wel geldt. Meteen dus wel goed nieuws voor de Vivaldi-ploeg. Die ontlopen de blaam van de EU op deze manier.

Opvallend: Het Rekenhof concludeert: Vivaldi betaalt begrotingsinspanningen voorlopig vooral met nieuwe belastingen.

• Interessant vandaag in de Kamer: toelichting bij het nieuwste, kritische rapport van het Rekenhof. Daarin zit, begraven op pagina 15 in het rapport, toch een heel interessante politieke kwestie. Hoe is de begroting nu eigenlijk ‘gered’, wie hoest wat op? Want dat werd verkocht als een inspanning in drie gelijke stukken.
• Het Rekenhof schetst het ook zo: “Het regeerakkoord bepaalde dat de begrotingsinspanning zou worden gespreid volgens deze verdeelsleutel: een derde uitgaven, een derde ontvangsten en een derde diversen.” Maar hun conclusie is wel interessant: “Het Rekenhof merkt op dat de algemene toelichting, net zoals voor de begroting 2021, geen informatie verschaft over die verdeling. Uit de tabel met de besparingsmaatregelen blijkt bovendien dat het merendeel van de maatregelen betrekking heeft op de ontvangsten.“ Met andere woorden, het zijn vooral de ‘nieuwe ontvangsten’, of extra belastingen, die de boel stutten, volgens het invloedrijke orgaan.
• Wie verder de begroting politiek bekijkt, merkt op dat zowat elke partij veel binnenhaalde, maar dat voor twee CD&V-dossiers er toch wat begrotingsvragen zijn:
  • Annelies Verlinden (CD&V) worstelt nu al weken met de vakbonden van de politie. Bij de begrotingsbespreking sleepte men voor haar departement immers geen extra geld uit de brand. Na een overleg gisteren gaan de bonden alvast deze week geen actie meer voeren, maar helemaal opgelost is de zaak allerminst.
  • En ook Sammy Mahdi (CD&V) kijkt aan tegen een potentiele crisis: al dagen slapen mensen op straat aan het Klein Kasteeltje. Omdat de diensten van Fedasil overvol zitten, kan hij niet genoeg aanvragers van asiel een plaats aanbieden. Het Rekenhof is daarover ook kritisch: “De middelen in de algemene uitgavenbegroting voor Fedasil zijn dus in de begroting van het agentschap nog niet volledig becijferd. Hierdoor kan het Rekenhof niet nagaan of de middelen uit de algemene interdepartementale provisie zullen volstaan om een mogelijke stijging van de volume-effecten te ondervangen.” Bij Mahdi merkt men op dat men geen bijkomende begrotingsvraag heeft gesteld.
• Vraag is voor beiden of de regering tegemoet kan en moet komen, en hoeveel dit extra zal wegen op de begroting. Al speelt voor Mahdi zijn dossier vooral mee dat hij kampt met felle lokale tegenstand, om extra plaatsten te creëren. Onder meer in Bassagne wil hij een nieuwe opvang openen, maar botst hij op een lokale cdH-burgemeester die weigert.
• Dat dossier dreigt ondertussen wel tot spanning in de coalitie te leiden: onder meer Groen drong er al op aan om de asielzoekers dan maar in hotels op te vangen. Maar dat ligt hypergevoelig: Mahdi wil geen aanzuigeffect creëren voor andere sans-papiers in Europa. En het zal tegelijk gevoelig meer kosten.
• Verder treedt er een bepaalde gewenningsfactor op bij rapporten van het Rekenhof: alweer volgt dezelfde kritiek op de Vivaldi-aanpak, alweer zijn de opmerkingen van die orde dat het toch maar met haken en ogen aan elkaar hangt.
• De essentiële vraag daarbij: kunnen voor 2022 de doelstellingen, met name de 4,9 procent tekort op de begroting, wel gehaald worden? Dat blijft nog een gigantisch gat, van meer dan 25 miljard euro. Maar zelfs daarvan zegt het Rekenhof nu al met zoveel woorden dat dat eigenlijk utopisch is.
• Want er zijn de “events, my dear boy”: de nieuwe, vierde coronapiek zorgt voor tegenvallende inkomsten en een meerkost. Vervelend daarbij: een gekibbel tussen de entiteiten over wie de kosten van de boosterprik, toch een paar honderd miljoen euro’s nu zal betalen. Maar breder: die vierde golf dempt de economische verwachtingen.
• En daarnaast: de inflatie die zoals hierboven uitvoerig beschreven de bedrijven zeker zo’n 7,5 miljard euro zal kosten, wat zich in het concurrentievermogen zal laten voelen.
• Meer in detail: de eeuwige vraag of inkomsten niet worden overschat, en uitgaven onderschat. Zoals de ingrepen op de arbeidsmarkt, die Vivaldi inschat aan een meeropbrengst van 280 miljoen. 45 miljoen te veel volgens het Rekenhof. En een paradepaardje van minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open Vld), de meeropbrengsten uit verkeersboetes: die had 100 miljoen moeten opleveren, maar er is maar 40 miljoen in het laadje gekomen.
• Een evergreen in elke bespreking van de begroting: de strijd tegen de fiscale en sociale fraude. Liefst 1 miljard voorzien voor heel de legislatuur. Maar ondertussen is er wel nog steeds geen actieplan: vicepremier Pierre-Yves Dermagne (PS) belooft het tegen eind dit jaar.
• De oppositie bekijkt het alvast kritisch. “Het Rekenhof blijft erg kritisch voor enorme hoog ingeschatte inkomsten van de strijd tegen fiscale en sociale fraude. Terecht. We zullen in 2024 zien welke kleuter van de ‘kleutertuin’,  (herinner u De Croo bij de regeerverklaring), in het hoekje moet staan”, zo becommentarieert Theo Francken (N-VA).
• Bij de regeerverklaring in oktober 2020 en de daaropvolgende financiële besprekingen botsten Francken en premier Alexander De Croo (Open Vld) heftig, waarbij die laatste aan de eerste vroeg “of we toch niet in een kleutertuin zitten”, nadat die de foutieve uitleg bij een begrotingstabel had aangeklaagd.
• Vermoedelijk stemt de coalitie tegen medio december dan definitief de begroting. 

Om te volgen: Wankelt de stoel van Charles Michel (MR) straks?

• Zenuwachtigheid in de coulissen van het Berlaymont-gebouw: komt er straks een grote stoelendans van Europese posten? Er dreigt immers een openlijke ruzie om de post van voorzitter van het Europees Parlement. David Sassoli, een Italiaanse socialist, heeft een mandaat dat half januari afloopt.
• Maar de socialisten hebben geen zin om plaats te ruimen voor iemand van de EVP, de conservatieve fractie in het Europees Parlement. Dat was wel de deal, twee jaar geleden, toen alle grote topjobs in Europa verdeeld werden. Maar ondertussen wijzigden de krachtsverhoudingen: de socialisten wonnen allerlei verkiezingen, onder meer recent in Duitsland, en belangrijker: Fidesz, de partij van Victor Orban, werd uit de fractie van de EVP gekegeld.
• Minder zitjes dus voor de conservatieven. Maar die eisen nog steeds dat Roberta Metsola, een conservatief parlementslid uit Malta, nu de voorzittershamer krijgt.
• Maar kijk: de socialisten komen dus met een eigen kandidate. Want Sassoli heeft geen verpletterende indruk gemaakt, en wordt dus mogelijk vervangen door een vrouw, met rode kleur. Een paar namen doen de ronde, onder meer de Duitse Katarina Barley, de Hongaarse Klára Dobrev en de Italiaanse Simona Bonafè. De socialisten lonken naar de liberalen en groenen om hun kandidate erdoor te kregen, tegen de conservatieve Metsola.
• Maar meteen dreigt Manfred Weber, de machtige fractieleider van de EVP met wraak: als dit akkoord niet gerespecteerd wordt, kunnen andere deals ook wel eens omvervallen. In 2019 immers kreeg de EVP het Commissievoorzitterschap, met Ursula von der Leyen; Josep Borrell en Frans Timmermans waren twee zwaargewichten van de socialisten die in de Commissie kwamen. Die posten liggen vast tot 2024.
• Maar dé grote prijs van de liberalen, het voorzitterschap van de Europese Raad, ging naar Charles Michel. En diens mandaat moet over een paar maanden wél hernieuwd worden. Als de liberalen zich dus niet aan de originele deal houden in het Europees Parlement, dreigt de wraak van de EVP. Overigens klinkt ook her en der wat kritiek om Michel, die met von der Leyen heftig in botsing kwam over de zogenaamde ‘sofagate’. De relatie tussen beiden is allerminst hartelijk: de Commissievoorzitter zou haar rivaal maar al te graag zien vertrekken.
• Overigens hebben de liberalen voorlopig geen eigen kandidaat: veelzeggend. Wie wel haar kans kan wagen: Assita Kanko (N-VA). Die zit in de ultraconservatieve ECR-fractie met de N-VA, maar daarbinnen speelt ze wel een opvallende rol in het Europees Parlement. Net als Johan Van Overtveldt (N-VA) wordt ze gezien als iemand met erg veel invloed in het halfrond. En Kanko zou door de ECR naar voren geschoven worden als een symbolisch belangrijke figuur: vrouw en van een minderheid. De kans dat ze het haalt is evenwel bijzonder klein: er is geen politieke alliantie die de ECR zal steunen.