Hoe de 'bouwshift' straks de 'bouwshit' dreigt te worden voor Vlaamse regering: miljardendossier hangt als molensteen rond haar nek

Het stikstofdossier is en blijft een onopgelost probleem voor de Vlaamse regering. Daar moeten nog wel meer knopen doorgehakt, deze laatste werkweek in de Wetstraat. Misschien het moeilijkste dossier, en zeker hetgeen waar het meeste geld op het spel staat: de zogenaamde ‘bouwshift’, of vroegere betonstop. Dit gaat om miljarden euro’s in winst en verlies voor al wie geïnvesteerd heeft in bouwgrond. Het is geen klassieke tegenstelling tussen partijen: eerder staan stad en platteland er lijnrecht tegenover elkaar. “Het is geen bouwshift maar eerder bouwshit”, is in hoogste kringen van de coalitie te horen.

In het nieuws: De Vlaamse regering maakt de schuiven leeg.

De details: Eén dossier steek er bovenuit, als het aankomt op de financiële inzet. De bouwshift draait om meer dan 30 miljard euro.

“De bouwshift? Noemt het gerust de bouwshit. Want in dat dossier gaan er weinig winnaars zijn. Of het moeten de eigenaars van gronden in de steden zijn, die gaan miljoenen, misschien wel miljarden kunnen verdienen. Want als je massaal bouwgrond op het platteland wegneemt, gaat de druk elders stijgen, en dus de prijzen ook, hé.”
Op het hoogste niveau van de Vlaamse regering is men zich zeer bewust van wat op het spel staat, met de zogenaamde ‘bouwshift’. Dat dossier heette vroeger de betonstop, en kwam in de vorige Vlaamse regering ook helemaal vast in de modder te zitten.
Men besliste om het op de lange baan te schuiven, en meteen kreeg heel de problematiek ook een andere naam. Dat is altijd een teken aan de wand in de Wetstraat: wie semantiek nodig heeft om het probleem te verpakken, heeft meestal geen oplossing ten gronde.
Maar deze keer tikt de klok voor de Vlaamse regering. Die moet toch langzaamaan de knoop doorhakken. Al het juridisch voorbereidende werk is klaar, alle adviezen zijn binnen. Nu gaat het nog om één zaak: geld. Maar de coalitie aarzelt. Want evident is het dossier allerminst.

Waar het om draait: Vlaanderen moet ‘ontharden’, men kan niet langer overal bouwen. Maar die trend, om meer mensen naar de steden te duwen, ligt moeilijk in La Flandre profonde.

De Vlaming is een spaarder. Op spaarboekjes staan miljarden euro’s. Maar tegelijk is er historisch altijd een appetijt geweest om ook te beleggen in bakstenen, een eigen huis. Of in een spaarboekje met een grondsmaakje aan: bouwgrond, “voor de kinderen of kleinkinderen”, het komt bij veel Vlaamse beleggers terug, voor wie in de Vlaamse gemeenten een rondvraag zou doen.
Alleen botst die historische traditie met een onvermijdelijke trend, die ook al tientallen jaren bezig is: bouwen in Vlaanderen, waar lintbebouwing bijna cultureel erfgoed is, moet anders. Er is een soort verhardingsstop nodig, wonen kan niet meer op gelijk welke plek: de maatschappelijke kost is dan te hoog, de belasting voor het milieu te zwaar. Dat principe, ooit dus de ‘betonstop’ genoemd en vandaag de ‘bouwshift’, is eigenlijk door elke partij in de meerderheid aanvaard.
Dat houdt in dat gronden die vandaag als bouwgrond gelabeld zijn (en dus een bepaalde waarde hebben) maar die ondertussen wel bossen bevatten, of in ‘waterziek’ gebied liggen, of die tot de zogenaamde WUG behoren, het woonuitbreidingsgebied, of het reservegebied, eigenlijk niet meer bebouwd mogen worden. Alleen wil niemand het slechte nieuws brengen.
En uiteraard zit de duivel in de details: welke compensatie krijgen de eigenaars dan voor die grond? Aan welke prijs? Daar draait het vandaag om.
In de huidige context, met energiefacturen die plots maal drie omhoog schieten, en een pak politici die waarschuwen voor de verarming van de middenklasse, ligt het dus hypergevoelig om mensen “iets af te pakken”.
Zeker als dat bovendien gebeurt in de periferie van Vlaanderen, in de ‘sub-urbane’ delen, waar de frustratie nu al veel meer piekt rond al wat de overheid uitvoert. Niet toevallig schrok men zich bij de centrumpartijen een hoedje in 2019, toen bleek dat Vlaams Belang onstuitbaar oprukte in die landelijke gebieden, en daar nu toonaangevend is: de frustratie is groot, het idee leeft dat zij meer en meer “achtergelaten worden”, ten opzichte van de steden.
Want uiteraard zit daar de winst: wie massaal bouwgronden schrapt op het platteland, drijft bewust de Vlaamse bevolking naar de stedelijke kernen. Daar gaan een aantal mensen schatrijk worden, in de bouwwoede die heerst in de Vlaamse steden. Daarbij staat CD&V, met veel landelijke vertakkingen, toch wel wat tegen N-VA, met een meer stedelijke reflex.
Al zit het dossier gecompliceerder ineen dan een simpele tegenstelling tussen partijen. “Wie wel nog bouwgrond heeft die bebouwd mag worden, ziet de prijzen in de lucht schieten. Die ga je uiteraard niet horen in dit dossier. Maar wij mogen de kwaadheid van het Vlaamse platteland ook niet negeren“, zo is bij N-VA te horen.
Daar zien ze de problematiek op zich afkomen. Met Zuhal Demir (N-VA) hebben ze een minister van Omgeving die al langer onder vuur ligt bij de boeren, en zeker de zuil van de Boerenbond. “Maar eens die mix van boeren, jagers en de plattelandsmens zich tegen je keert, krijg je een gevaarlijke cocktail. Kijk naar maar wat destijds met Vera Dua (Groen) is gebeurd”, zo maakt men de analyse bij de Vlaams-nationalisten.

Het dossier technisch uitgelegd: Het gaat om maximaal 31 miljard euro.

Dat er dus moet gecompenseerd worden, daar is iedereen het over eens. Maar de vraag is, aan welke waarden? Want het dossier loopt in de miljarden euro’s aan belastinggeld.
Vandaag gaat in Vlaanderen nog 5,1 hectare per dag op in de verharding, of technisch gezien de uitbreiding van het ‘ruimtebeslag’ voor woningen, industriegebied of openbare gebouwen. Maar de Vlaamse regering wil dat tegen 2040 op nul brengen, en tegen 2025 moet het al gedaald zijn tot 3 hectare. De vijs moet dus stevig aangedraaid worden.
In het zogenaamde ‘Instrumentendecreet‘ had de Vlaamse regering in 2020 al alles klaargezet om te kunnen beslissen. Maar rond de compensatie liep het spaak. In principe staat in het Vlaamse regeerakkoord dat het om 100 procent compensatie zou gaan, van de waarde van de grond. Om politiek zich wat in te dekken, gaf de Vlaamse regering een opdracht aan experten, om met een voorstel te komen: een zogenaamde ’taskforce’.
Niet verrassend kwam die taskforce terug met de boodschap dat een totale compensatie absurd is: dan kost de hele operatie 31,5 miljard euro aan Vlaams belastinggeld. En hoewel Open Vld altijd heeft staan schreeuwen dat ze die volledige som wil uitbetaald zien (“volledige compensatie”, is de kreet waarmee Open Vld-parlementslid Steven Coenegrachts al jaren ten strijde trekt) is dat weinig realistisch voor elk van de regeringspartners, als je achter de schermen goed luistert. Bij elke partij is er de tegenstelling van ‘stad versus platteland’.
Maar wat dan wel? De experts werkten drie alternatieven uit, die ze begin december aan de Vlaamse regering overmaakten. Dat moest verhullen dat ze het ook onderling niet eens zijn in zo’n gevoelige discussie:
- Een eerste voorstel kost nog altijd zo’n 6,6 miljard: men zou aan 80 procent van de marktwaarde vergoeden, en er nog een pak correcties op inbouwen. Wie verder van de weg ligt, of wie al lang niets doet met zijn bouwgrond, verliest meer.
- Een tweede voorstel komt op 19,5 miljard en gaat uit van een forfaitaire waardering. Opnieuw is het principe van kracht dat hoe verder van de weg, en hoe langer de grond al onbebouwd is, hoe meer men verliest.
- Het laatste voorstel werkt ook met een vergoeding aan 80 procent van de marktwaarde, met een gemiddelde stijging van de waarde, op basis van de historische vastgoedprijzen. Hierdoor komt men ook uit op net geen 20 miljard euro.
Maar de poging van de experten om dus een pak miljarden af te snijden van de totale compensatie, is niet gelukt: onder meer de Vlaamse Confederatie Bouw, maar ook Voka en de Boerenbond, die in de taskforce zaten, gingen niet akkoord. Niemand wil de hete aardappel.

En nu? De timing zit niet bepaald gelukkig, met de discussie over stikstof.

Het gaat dus om een heel gevoelig dossier, zeker op het Vlaamse platteland. In die zin is het lastig dat net nu ook het grote dossier van stikstof op het bord ligt van Jan Jambon (N-VA) en co.
Daarbij draait alles rond een stikstofdecreet, waarbij de rechter een veel strenger kader afdwingt voor de stikstofuitstoot in Vlaanderen, opgelegd door Europa. De vraag is in hoeverre dat een impact heeft op de toekomst van de landbouw: hoeveel landbouwbedrijven moeten dan dicht?
Maandag nog legde minister van Landbouw Hilde Crevits (CD&V) een voorstel op tafel voor compensaties voor de landbouw, opnieuw gaat het om honderden miljoenen euro’s. Men spreekt van 1,1 miljoen euro per landbouwbedrijf. Al dagen staan CD&V en N-VA, met Crevits versus Demir, daar met getrokken messen. Want Crevits wil dat uitbreidingen voor de landbouw mogelijk blijven.
Maar opnieuw dus een bijzonder gevoelig dossier voor het platteland, dat samenkomt met het bovenstaande. En dan is er nog een bijkomend element: er moet ook een nieuw mestactieplan opgelegd worden, dat opnieuw strenger is dan het vorige. Het wordt dus een hete kerst voor Demir en de Boerenbond.
Vraag is of dat allemaal kan voor het einde van het jaar: verschillende bronnen wijzen erop dat het weinig waarschijnlijk is, want er staat te veel op het spel. Alleen kan de regering-Jambon I de zaken niet eeuwig blijven uitstellen.

Tegelijk: Nog geen doorbraak in de federale regering over kernenergie.

Gisteren kwam het kernkabinet nog eens samen over de kernuitstap. Maar een definitieve beslissing is er nog steeds niet. Er is dus wel een alternatief voor de gascentrale in Vilvoorde, waarvoor een vergunning geweigerd werd door de Vlaamse regering: gascentrales in Seraing en in Manage, beiden in Wallonië, waar de Waalse regering met PS en Ecolo, plus de MR, meer een afspiegeling is van de federale regering.
De vraag is of het dossier er nu nog door geraakt voor de kerstvakantie, zoals de groenen en ook premier Alexander De Croo (Open Vld) eigenlijk hopen. Want na de meeting van gisteren, lekte de MR alvast wat ze op tafel gelegd hebben: dat ook naar ‘plan B’, het openhouden van de kerncentrales, wordt gekeken.
In Le Soir geeft de vicepremier van de MR, Sophie Wilmès, nog eens gas. Ze steekt een heel discours af om een “binaire visie te behouden”: met andere woorden zowel plan A (de kernuitstap) als plan B (het openhouden van twee kerncentrales) voorbereiden. Ze spreekt van “een nucleair vangnet inbouwen”.
“De bevoorradingszekerheid is niet gegarandeerd. En het akkoord zegt dat wanneer er geen garantie is, er wel een plan B is. Daarom vraag ik om plan B uit te werken”, zo zegt Wilmès in de krant en aan de RTBF.
Daarmee is alvast de mythe doorprikt dat Georges-Louis Bouchez (MR) als einzelgänger zou optreden, en in de kern van Vivaldi ondertussen iedereen het harmonisch eens is met elkaar. Wilmès zit volledig op de lijn van haar partijvoorzitter.
Want ook zij stelde vanmorgen “dat een definitief akkoord er niet per se deze week nog moet zijn”. Weer de lange baan dus. “Vandaag is de analyse die wij hebben anders dan die van onze collega’s. We zitten met zeven rond de vergadertafel, alle zeven partijen moeten akkoord zijn om eraan te werken”, zo stelde de MR-vicepremier.

In Europa: Kernenergie lijkt er ‘groen’ te worden. En België trekt daarvoor mee aan de kar van Macron.

We haalden het gisteren al aan: binnen Europa is volop strijd aan de gang over de vraag of kernenergie straks als ‘groen’ gelabeld wordt, en zo forse Europese steun kan krijgen. Daarbij wil Frankrijk, met president Emmanuel Macron als grote believer van kernenergie, absoluut dat dat gebeurt.
In een interview dit weekend met het Duitse dagblad Die Welt zei de Eurocommissaris voor de Interne Markt, Thierry Breton, niet toevallig ook een Fransman, dat “wij zeer dicht bij de voltooiing van ons werk aan de gedelegeerde handeling (van de taxonomie, red.) zijn, die zowel gas als kernenergie zal omvatten”.
“We zullen nog tien dagen of twee weken nodig hebben voor overleg (met de staten, red.). Ik hoop dat wij ons definitieve voorstel medio januari kunnen indienen”, legde hij uit.
De Commissie speelt dus hoog spel: kernenergie als groen labelen, en zelfs ook gas als ‘groen’ kwalificeren? Het is zeker de methode om de discussie te verschuiven, van kernenergie (dat dan al verworven lijkt) naar gas.
Voor Thierry Breton “is gas zeker niet ideaal om koolstofneutraliteit in de EU te bereiken, maar het is nog altijd beter dan steenkool”. Hij voegde daaraan toe: “We moeten pragmatisch zijn: we zullen zowel gas- als kernenergie nodig hebben om onze klimaatdoelstellingen voor 2030 en 2050 te halen.”
Aan de Duitsers, wier volledige terugtrekking uit kernenergie op handen is en die zich logischerwijze aan de zijde van Oostenrijk scharen, zendt de commissaris deze boodschap: “Als je zelf geen kernenergie wilt, kun je niet ideologisch onbuigzaam blijven (…). Het is belangrijk dat we met iedereen praten om een oplossing te vinden die voor iedereen aanvaardbaar is.”
Opvallend alvast: België heeft zich ook bij de landen geschaard die kernenergie op de lijst van de groene energie willen zien, net als Frankrijk. “Wij bekijken met een open geest elke technologie die een brug biedt naar duurzame elektriciteitsproductie”, zo stelde premier De Croo aan De Tijd.
Niet toevallig is De Croo Europees een forse bondgenoot van Macron: beiden maken deel uit van de liberale ALDE-groep op Europees niveau. Maar dat België dus nu een ‘believer’ is van kernenergie in Europa in de Green Deal, moet voor de groenen in de coalitie toch een beetje wringen. In Duitsland en Oostenrijk nemen de regeringen, met de groenen erin, toch een heel andere houding aan.
Al is het buitenlands beleid in België, en dus ook dat soort Europese discussie, wel typisch een bevoegdheid van de premier en de minister van Buitenlandse Zaken. En laat beiden nu toch stevig in handen zijn van de liberalen …

Ook genoteerd: Een opbod van berichten over de Omikron-variant beheerst de opbouw naar het Overlegcomité.

We zijn ondertussen minder dan 24 uur verwijderd van een nieuw Overlegcomité. Uiteraard moet dan behoorlijk wat negatief nieuws, gelardeerd met allerlei opinies van de ‘experten’ die tegelijk als adviseurs optreden van de overheid, de media beheersen. En ook een klassieker in het genre: het advies van die experten, verzameld in de GEMS, is uiteraard alweer gelekt. En alweer eisen ze allerlei extra maatregelen.
Grofweg zit de politiek immers op de lijn van weinig tot niets aanpassen aan de huidige maatregelen. Eén man, Frank Vandenbroucke (Vooruit), de minister van Volksgezondheid, wil wel verstrengen. En met hem het Grieks koor van experten. Niets nieuw onder de zon dus.
Die experten waarschuwen nu volop over hoe snel Omikron oprukt: nu al is 20 procent van de geteste gevallen van die variant. Tegen januari is die variant dus zeker dominant. Vreemd genoeg is nog steeds niet helder of die variant nu evenveel verwoestende effecten heeft op de gezondheid of niet. Signalen in die richting vanuit andere landen zijn er wel, maar tegelijk heeft onder meer Nederland dus al drastische maatregelen genomen.
Men droomt nu weer van een Omikron-schakelaar: een lijst automatisch maatregelen die genomen zou worden, telkens als de besmettingen of ziekenhuisopnames een bepaalde grens zouden overschrijden. Maar net als bij de coronabarometer komt men terug tot dezelfde discussies: geeft men dan het ad-hocbeleid, waarbij politici in de schijnwerpers staan met telkens een nieuw beslissingsmoment, op voor een meer technocratische aanpak, waarbij de experts de lijnen bepalen?
Het lijkt weinig waarschijnlijk dat men deze keer die laatste groep zal laten winnen. Hoe dan ook voert men zo altijd opnieuw dezelfde discussies, zij het met een beetje een andere semantische insteek: een ‘Omikron-schakelaar’, in plaats van een ‘coronabarometer’.
De groenen hebben ondertussen overigens een ander strijdpunt voor het Overlegcomité: gratis zelftesten voor de bevolking. Die zouden dan de druk op de ziekenhuizen moeten verlichten. Eerder pleitte PVDA al voor zo’n gratis politiek.