Jeffrey Lewis, een open source expert, tweette op 24 februari om 3.15 uur ’s ochtends dat hij een file aan de Russische grens met Oekraïne zag terwijl hij op Google Maps keek. “Iemand is onderweg”, schreef hij. Het waren de Russen.

Twee weken na de start van de invasie telt de Wikipedia-pagina over de Russisch-Oekraïense oorlog al 26.000 woorden en bijna 500 referentiepagina’s. Wie het wil lezen is al snel 2 uur kwijt.

Technologische middelen die nu in ieders bereik liggen, zoals de realtime-verkeerskaarten van Google, verschaffen kostbare informatie. Inlichtingendeskundigen die gebruik maken van open source intelligence (OSINT) verzamelen en analyseren deze informatie. Om vervolgens op basis ervan beslissingen te nemen.

Ook de talloze video’s die op sociale netwerken circuleren, bieden een schat aan informatieve details. Op TikTok kon bijvoorbeeld de ontplooiing van de Russische  troepen aan de grens voor de invasie van Oekraïne worden gevolgd.

Beelden van wat er dagelijks in elke Oekraïense stad gebeurt zijn overal toegankelijk. Op deze beelden is te zien hoe woensdagochtend in de stad Chernihiv de lijken worden weggedragen van 10 mensen die klaarblijkelijk in een rij stonden om brood te kopen.

Collectieve mobilisatie

Rond zulke beelden ontstaat een collectieve mobilisatie. Bewoners die de plaats van een aanslag bevestigen of ontkennen. Mensen die de exacte coördinaten opzoeken met Street View. Georganiseerde verificatiegroepen, zoals Bellingcat of het Center for Information Resilience. En tenslotte, deskundigen die informatie delen. Analisten, journalisten en organisaties zoals het Institute for the Study of War, die helpen de vorderingen van het Russische leger in kaart te brengen.

Verschillende analisten denken dat Vladimir Poetin zich bij de planning van de invasie heeft misrekend. Een van zijn fouten was het onderschatten van de effecten van de ‘live’ beelden van het offensief. Dankzij de massale aanwezigheid van camera’s, de reacties op sociale media en de collectieve monitoring, was het voor Poetin onmogelijk om de realiteit van het slagveld te verbergen.

Poetin wordt in zijn communicatie ook grandioos overtroefd door de Oekraïense president Volodymyr Zelensky. Die heeft sociale netwerken overspoeld met berichten van het heldhaftige verzet van de Oekraïners.

Sommigen vragen zich af of het Westen zo snel en zo doortastend  sancties zou hebben afgekondigd indien we het moedige verzet van de Oekraïners niet ‘live’ hadden kunnen volgen. Wellicht zou Poetin nog agressiever zijn opgetreden mochten niet binnen het uur na de invasie de beelden van de barbaarsheid over de hele wereld zijn uitgezonden.

“Zelensky heeft een koor; Poetin een megafoon”

In Oekraïne is een propagandaoorlog aan de gang, zegt John Thornhill in de Financial Times:

“Oekraïne heeft het maatschappelijk middenveld gemobiliseerd en er is samenwerking tussen de staat en de bevolking. De Russische staat daarentegen domineert bijna alle communicatie. Er is concurrentie tussen een horizontaal netwerk en een verticale structuur, tussen een koor en een megafoon”.

Oekraïners boeken ook kleine successen die minder makkelijk de pers halen. Het Nederlands Dagblad berichtte dinsdag over een Oekraïense student die in Rotterdam verblijft en er via Google Maps in slaagde om zijn familie uit zijn geboortestad Kiev te helpen vluchten.

“Ik loodste mijn moeder, oma en huisdieren langs een hele onlogische route de stad uit, richting de Moldavische grens. Op Google Maps checkte ik steeds waar militairen gesignaleerd waren of bommen vielen. En het plan werkte: mijn moeder heeft geen Russische militair gezien.“

(lp)