Er zijn nu al vijf landen die vragen aan vrouwen om asjeblieft nu even niet zwanger te worden vanwege de risico’s van het zika-virus. Dat verspreidt zich als een lopend vuurtje momenteel en veroorzaakt ernstige geboorteafwijkingen. Bijkomend probleem: in de getroffen landen is abortus illegaal en/of zwaar taboe. Het merendeel van de vrouwen heeft er bovendien nauwelijks de keuze. Want geen toegang tot de pil of condooms en veel zwangerschappen zijn het gevolg van verkrachting. En dat, gekoppeld aan het feit dat we nog maar aan het begin staan, gaat leiden tot een immens drama: vele tienduizenden, misschien zelfs honderdduizenden zwaar mentaal gehandicapte baby’s zijn op komst in de getroffen landen.
Na Brazilië, Colombia en El Salvador raden nu ook de overheden in Jamaica en Ecuador vrouwen aan om hun kinderwens uit te stellen. Vrouwen officieel vragen om niet zwanger te worden: het is du jamais vu. Maar het richt ook de spotlight op een paar andere, bestaande en naar onze normen voorbijgestreefde toestanden die in de meeste van de landen die door zika worden getroffen bewaarheid zijn.
Zo is in Brazilië, het land waar straks de Olympische Spelen plaatsvinden, abortus nog steeds illegaal, tenzij vrouwen kunnen aantonen dat ze verkracht zijn. Elk jaar laten meer dan een miljoen (volgens sommige schattingen zelfs vier miljoen) Braziliaanse vrouwen toch abortussen uitvoeren – underground en met gevaar voor hun eigen leven. De gezondheidszorg, de SUS ( Sistema Único de Saúde), stelt vast dat Braziliaanse ziekenhuizen meer dan 250.000 vrouwen elk jaar over de vloer krijgen die “mismeesterd” zijn tijdens abortussen. Duizenden van hen sterven daar zelfs aan.
Katholieke artsen met een geweten
Brazilië is net zoals de meeste andere momenteel door zika getroffen landen erg christelijk en vooral katholiek. En zelfs in die mate dat artsen vrouwen die abortussen hebben laten plegen effectief overdragen aan de politie omdat “hun geweten dat opdraagt”. Dat leidt tot een vicieuze cirkel: vrouwen die abortussen hebben ondergaan hebben schrik van dokters. En: er zijn amper dokters te vinden in het land die abortussen willen en/of kunnen uitvoeren, zelfs wanneer dat nodig blijkt.
Het is momenteel aan het gebeuren: sonogrammen kunnen perfect de geboorteafwijkingen detecteren die het zika-virus veroorzaken. En, volgens de Braziliaanse wet mag in dat geval abortus worden gepleegd. Alleen: de meeste zwangere vrouwen durven die niet laten nemen, en zij die het toch doen, zeker buiten de grootste steden, worden heel vaak geconfronteerd met het feit dat de arts dan sowieso weigert.
Het gevolg is een meer dan vertwintigvoudiging van het aantal zwaar mentaal gehandicapte baby’s de jongste maanden. Volgens sommige cijfers al meer dan 10.000 in amper drie maanden tijd. En (dat kan je later in dit artikel lezen) we staan nog maar aan het begin.
Abortus = 40 jaar cel
In El Salvador, waar ze vrouwen nu ook vragen om niet zwanger te worden, is het nog erger dan in Brazilië. Vrouwen die er een abortus laten plegen en de artsen die daar bij betrokken zijn kunnen er tot 40 jaar effectieve celstraf krijgen. Er zijn daar geen uitzonderingen of verzachtende omstandigheden. Of je nu verkracht bent of niet, of de baby zware afwijkingen vertoont of niet. 11 procent van de vrouwen die toch illegaal een abortus in El Salvador laten uitvoeren, overleven die ingreep niet. Haïti, Honduras, Suriname, Dominicaanse Republiek, Nicaragua: zelfde verhaal.
Er is meer. De overheden in die landen hebben makkelijk zeggen dat je best even niet zwanger wordt nu: vrouwenrechtenactivisten wijzen erop dat het merendeel van de vrouwen in deze landen nauwelijks de keus hebben om zwanger te worden of niet. Ze hebben geen toegang tot de anti-conceptiepil, condooms of een abortus, en veel zwangerschappen zijn het gevolg van verkrachting.
Rubella
Zoals het wel vaker gaat in de geschiedenis moet het soort drama’s zoals zich nu aan het voltrekken is in Zuid- en Centraal-Amerika eerst gebeuren voor er iets veranderd. Een mooi voorbeeld is rubella (rodehond), dat ernstige afwijkingen kan veroorzaken bij foetussen van zwangere vrouwen. Het was die ziekte die in het midden van de vorige eeuw in het Westen aan de wieg stond van een begin van legalisering van abortus. Er was toen, net als bij zika, nog geen vaccin voor.
Het zika-virus wordt verspreid door muggen. Voor volwassenen is het niet gevaarlijk, maar wetenschappers hebben vastgesteld dat het bij ongeboren baby’s onder meer de hersenen aantast.
Negatief advies, maar je moet er wel naar zoeken
Ook het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen geeft zwangere vrouwen en vrouwen die zwanger willen worden, de raad om niet-noodzakelijke reizen uit te stellen naar landen die door het zikavirus zijn getroffen. Dat is het geval voor “grote delen van Zuid- en Centraal-Amerika en de Caraïben”, stelt het ITG in een reisadvies. “Na de reis wordt geadviseerd om uw verloskundige of gynaecoloog te informeren over uw verblijf in een gebied waar het zikavirus voorkomt.”
De federale overheidsdienst Buitenlandse Zaken raadt zwangere vrouwen nu eindelijk ook aan om hun reizen uit te stellen naar landen in Latijns-Amerika en de Caraïben die door het zikavirus zijn getroffen. ‘Indien dit niet mogelijk is, dienen ze contact met hun geneesheer op te nemen en de nodige voorzorgsmaatregelen tegen muggenbeten te treffen’, klinkt het bij Buitenlandse Zaken. De aangepaste reisadviezen staan op de website van de overheidsdienst, maar het is een beetje zoeken. Een search op “zika” levert bijvoorbeeld niks op. Rechts staan “updates” voor Mexico, Jamaica, Haïti, Honduras en Nicaragua, maar niet voor alle landen die getroffen zijn door het virus.
De waarschuwing geldt immers ook voor Brazilië, Colombia, El Salvador, Frans-Guyana, Guatemala, Martinique, Panama, Paraguay, Puerto Rico, Suriname en Venezuela.
Er zijn ondertussen 21 landen waar het virus officieel is gesignaleerd: Barbados, Bolivië, Brazilië, Colombia, Ecuador, El Salvador, Frans Guyana, Guadeloupe, Guatemala, Guyana, Haiti, Honduras, Martinique, Mexico, Panama, Paraguay, Peru, Puerto Rico, Saint Martin, Suriname, Venezuela en Samoa.
Verstandelijke beperking
In Brazilië ontstond in 2015 ongerustheid over het spectaculair gestegen aantal baby’s die met een te kleine schedel worden geboren. Microcefalie heet dat, en het is ernstig, want daardoor kunnen de hersenen zich niet goed ontwikkelen, waardoor de kinderen meestal met een verstandelijke beperking door het leven moeten. Er is nu een verklaring voor gevonden: het zika-virus. Er is geen behandeling of vaccinatie voor. En het is zich immens snel aan het verspreiden over de wereld.
In november werd in Brazilië alarm geslagen: er werden spectaculair veel kinderen met microcefalie geboren. Bij pasgeborenen in de deelstaat Pernambuco waren er 14 keer meer dan een jaar eerder bijvoorbeeld. Ook in de deelstaten Paraíba en Rio Grande do Norte was sprake van een opvallend stijgend aantal gevallen.
De Braziliaanse regering startte een onderzoek. Want hoewel de afwijking verschillende oorzaken kan hebben, zoals alcoholmisbruik bij de moeder, of een erfelijke variant, verklaarde dat in dit geval de stijging niet.
Duizenden baby’s in enkele maanden
Maar microcefalie kan ook veroorzaakt worden door pesticiden en vooral door een te grote blootstelling aan radioactieve straling. Ondertussen zijn we drie maanden en tussen 3.000 en 10.000 baby’s met de afwijking verder en lijkt er een verklaring te zijn gevonden: het zika-virus. Hoe het zika-virus microcefalie veroorzaakt, snappen wetenschappers nog niet.
Zika wordt overgebracht door muggen. Het werd ontdekt in Oeganda in de jaren veertig van de vorige eeuw. De meeste mensen die erdoor besmet geraken, merken daar maar weinig van. Sommigen krijgen er koorts door en een roodkleurige huiduitslag.
Yap
Van Afrika verspreidde zika zich naar Azië. In 2007 dook het ineens op in Yap, een eilandengroep op 2.000 kilometer van de Filipijnen, in de middle of nowhere. In amper een paar weken werd 75% van de 12.000 eilandbewoners er besmet.
In 2013 bereikte zika Frans-Polynesië: 8.000 kilometer verderop, en met alleen Stille Oceaan ertussen. 28.000 van de 270.000 bewoners werden alweer in no time besmet. In april werd het ontdekt in Brazilië, alweer bijna 10.000 kilometer verder. Sindsdien heeft het in Brazilië al zeker anderhalf miljoen mensen besmet.
Timing
Tegen oktober was zika opgerukt tot in Colombia, El Salvador, Guatemala, Mexico, Paraguay, Panama, Suriname en Venezuela. Vorige week bereikte het Puerto Rico. En nu ook in Jamaica. In totaal al 21 landen: Barbados, Bolivië, Brazilië, Colombia, Ecuador, El Salvador, Frans Guyana, Guadeloupe, Guatemala, Guyana, Haiti, Honduras, Martinique, Mexico, Panama, Paraguay, Peru, Puerto Rico, Saint Martin, Suriname, Venezuela en Samoa.
De link tussen zika en microcefalie is reëel: sinds 29 november weten we dat, nadat bleek dat alle kinderen die in Brazilië ermee werden geboren ook besmet bleken te zijn. Bovendien klopt de timing: negen maanden na het virus Brazilië bereikte, begon de spectaculaire toename van de geboortes van baby’s met microcefalie.
Link
Tot dan was die link niet vastgesteld. Maar wetenschappers geloven niet dat het gemuteerd is – daarvoor is de tijdspanne te kort. De link was er wellicht altijd maar werd gewoon niet gezien omdat sinds het makkelijk opspoorbaar is, het virus eigenlijk te kleine bevolkingsgroepen heeft getroffen.
Zika wordt bovendien overgebracht door dezelfde mug die dengue (knokkelkoorts) verspreidt. Brazilië registreerde in 2015 maar liefst 1,6 miljoen mensen die besmet raakten met dat virus: drie keer meer dan in 2014.
Bovendien staan we nog maar aan het begin: van januari tot mei is het regenseizoen in de getroffen gebieden en dan neemt het aantal besmettingen met door muggen overgebrachte ziektes doorgaans met 230% toe.