De regering had de afgelopen jaren een serieus probleem: terwijl ze de pensioenleeftijd verhoogde, en de controles op werkloosheid nog toenamen, steeg het aantal langdurig zieken steeds. Voor minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld) is er nu de grote opluchting, want eindelijk stagneert die toestand en daalt het aantal ziektedagen zelfs licht.

Liefst 370.000 mensen zitten thuis met een ziekte die lang duurt, vaak een burn-out of een chronisch pijnprobleem. Dat cijfer explodeerde de afgelopen jaren echt, hoewel het eigenlijk al tien jaar aan het stijgen is.

Voor de regering vormt dat cijfer echt een probleem. Want hoewel serieuze pogingen gedaan worden om meer mensen op de arbeidsmarkt te krijgen, door onder andere de pensioenleeftijd te verhogen, verdwijnen op die manier een pak mensen opnieuw van die arbeidsmarkt. En uiteraard weegt dat aantal op de sociale zekerheid: langdurig zieken krijgen een uitkering.

Minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld) nam dan ook maatregelen, samen met minister van Werk Kris Peeters (CD&V). De opvolging werd een beetje strakker. Vanaf 2017 is het nu ook verplicht om een traject op te stellen voor langdurig zieken die terugkomen naar hun werk: met een overleg tussen werkgever, werknemer en een dokter. De regering besliste zelfs dat er sancties zullen komen voor wie echt niet meewerkt, maar concreet is die maatregel nog niet.

Maar ondertussen is er een eerste lichtpunt: het aantal zieken stijgt niet langer. Dat zegt De Block aan in De Morgen, met cijfers van het Riziv in de hand. Het totaal aantal ziektedagen voor wie minder dan twaalf maanden ziek is daalde in 2016 voor het eerst, met 4,5 procent. En in 2017 hoopt De Block op een soortgelijke daling, op basis van de eerste cijfers. Voor diegenen die langer dan één jaar thuis zitten groeit het cijfer langzamer. Vorig jaar kwamen er nog 7.400 mensen bij, dit jaar hoopt De Block op net iets meer dan 3.000 mensen.

De goede cijfers geven een beetje goed nieuws voor de sociale zekerheid: langdurig zieken zullen zo 40 miljoen minder gaan kosten dan verwacht. Eind vorig jaar stond de teller nog op 392.000 landurig zieken, die thuis zaten met een uitkering. Nu zit het dus wel al 22.000 personen lager.

In Nederland veel meer druk op werkgevers

De explosie aan langdurig zieken wees er de afgelopen jaren op dat er meer aan de hand is dan puur medische klachten: werknemers belanden in een financieel veel comfortabelere situatie, want de overheid betaalt het loon verder na één maand.

Enkel die eerste maand is dus op kosten van de werkgever. In Nederland moeten werkgevers veel langer het loon blijven doorbetalen. En toen ze daar in de jaren ’90 ook kampten met een explosie aan langdurig zieken, legde de overheid veel meer druk bij de werkgevers: die moeten het derde jaar loon verplicht uitbetalen, als een langdurig zieke na twee jaar niet opnieuw terug werkte. Het effect was duidelijk: het aantal halveerde.

Het is meteen de beste manier om veel meer controle en druk op het systeem te zetten. Maar de sociale partners beschermden elkaar in dit dossier: zowel de vakbonden als de werkgeversorganisaties hebben liefst dat de staat de rekening verder blijft betalen.

Werkloosheid daalt verder

Het verschil met de cijfers in de werkloosheid is groot. Sinds 2014 daalt het aantal steeds meer: in 2016 waren er nog eens 40.000 minder werklozen, en die trend zet zich dit jaar door. Daar zit dus ‘winst’ voor de sociale zekerheid: er moeten veel minder werkloosheidsuitkeringen betaald worden.

Maar die winst gaat teniet aan de extra kosten in de sociale zekerheid. De maatregelen om langer te blijven werken en de pensioenleeftijd op te schuiven zitten daar zeker ook voor iets tussen: sindsdien stijgt het cijfer van de langdurig zieken plots sneller.

Werknemers die weigeren mee te werken aan hun terugkeer uit een langdurige ziekte, kunnen sinds dit jaar nu een beetje gestraft worden. Het gaat nog altijd om heel milde straffen, iets waar CD&V op aandrong. Zo kan je 5 of 10 procent van je uitkering verliezen als je weigert de papieren in te vullen of gewoonweg wegblijft bij de dokter.

Maar die zachte aanpak lijkt nu dus toch al te werken. Al duiden specialisten er meteen op dat niet de maatregelen van de regering Michel effect hebben, maar de regel van de vorige regering en minister van Werk Monica De Coninck (sp.a). Die gaf bedrijfsartsen een grotere rol. Een andere verandering die ook veel effect had: langdurig zieken kunnen ook deeltijds terug aan de slag. Vroeger was het alles of niets.

Bij controles: één op drie werkt in het zwart

Overigens bleek bij controles vorig jaar dat liefst één op drie van die langdurig zieken in het zwart bijklust. Dat maakt het dossier helemaal problematisch natuurlijk: zowel kosten voor de overheid door de ‘ziekte’ als verlies aan inkomsten voor de overheid omdat het om zwartwerk gaat.

Vraag is nu hoe fors de regering nog doorduwt op dit dossier: stopt het bij de zachte aanpak, of gaat De Block toch door met de sancties verder uitwerken? Want ook daarvoor moet de regering dan wel het conflict aangaan met de sociale partners, die veel te verliezen hebben. Het nieuws dat het cijfer nu daalt haalt de druk van de ketel: na het grote zomerakkoord komen er waarschijnlijk geen grote drastische maatregelen meer.

Als De Block toch zou durven dat aantal maanden thuis zitten op kosten van de werkgevers al wat te verlengen, zou het meteen een veel sterkere reden geven aan werkgevers om controles te doen, en vooral inspanningen om langdurig zieken terug aan de slag te krijgen door hen te begeleiden en te helpen. Alleen, zoals in een pak dossiers verdedigen de sociale partners niet voor het algemeen belang of dat van de belastingbetaler, maar denken ze aan zichzelf.