Guy Verhofstadt zei vanochtend tevreden te zijn met het brexitakkoord dat de Britse regering gisteren goedkeurde. “Ik hoop dat het gezond verstand zal zegevieren”, zegt hij. Dat zou wel eens wishful thinking kunnen zijn. Wat in de rest van Europa als een aardig ontwerpakkoord wordt gezien, is in sneltempo in de UK voor een politiek domino-effect aan het zorgen dat het land in een ferme regeringscrisis dreigt te storten. Het grote doemscenario dat er een “no deal” komt, waarbij Groot-Brittannië de Europese Unie verlaat op 29 maart 2019, zonder enige afspraak, lijkt stilaan onafwendbaar.

Het Verenigd Koninkrijk en de EU kwamen dinsdag tot een ontwerpakkoord voor de Britse uittreding. Gisteren bracht het kabinet van premier Theresa May ruim vijf uur in vergadering door. Na afloop meldde de premier dat het kabinet zich achter het akkoord heeft geschaard. Unaniem was dat niet; Britse media meldden dat zo’n tien bewindspersonen niet blij zijn met het ontwerpakkoord.

En dat blijkt vandaag. Brexitminister Raab stapt op. Ook de Britse minister voor Werk en Pensioenen, Esther McVey, dient haar ontslag in. Ook brexitstaatssecretaris Suella Braverman diende haar ontslag in, net als onderwijsminister Anne-Marie Trevelyan. Eerder maakte de onderminister voor Noord-Ierland, Shailesh Vara, die in de brexitcampagne tot het Remain-kamp behoorde, bekend op te stappen. Er wordt rekening mee gehouden dat er meer volgen.

De eurosceptische parlementariër Rees-Mogg, een partijgenoot van May, wil een motie van wantrouwen tegen de premier indienen. De kans is dan groot dat de regering May valt.

Sinds vorig jaar november hebben niet minder dan zeventien Britse ministers ontslag genomen. Acht van hen deden dat vanwege ontwikkelingen rond de brexit. Het illustreert de grote politieke spanning in het Verenigd Koninkrijk en de ingewikkelde positie van premier May. Het huidige kabinet telt behalve premier May 20 ministers. In het Britse stelsel zijn bewindslieden niet alleen lid van de regering, maar ook van het Lagerhuis. Behalve ministers (‘secretary’) zijn er onderministers (‘junior secretary’) en staatssecretarissen (‘minister’).

“Geweten laat dit niet toe”

Raab schrijft in zijn ontslagbrief, die hij ook op sociale media publiceerde, dat zijn “geweten het niet toelaat” het brexitvoorstel te steunen. Dat vormt volgens hem een “zeer reële dreiging voor de eenheid van het Verenigd Koninkrijk”.

Raab noemt het ook onacceptabel dat de verlenging van de overgangsperiode die in het akkoord wordt voorzien de macht te veel in handen van Brussel legt. “Ik kan de voorwaarden van het voorstel dat er ligt niet rijmen met de beloftes die we aan het land hebben gedaan tijdens de laatste verkiezingen.”

Opvallend is dat Raab, die pro-brexit is, zelf namens zijn land de onderhandelingen met EU-hoofdonderhandelaar Michel Barnier en zijn team leidde. Raab trad in juli vorig jaar aan na het vertrek van zijn voorganger, David Davis.

Eerder kondigde ook onderminister voor Noord-Ierland Shailesh Vara aan te vertrekken. Hij gaf leiding aan het speciale Noord-Ierland-kantoor van de Britse regering. De grens tussen Ierland en Noord-Ierland is een van de heikele, nog niet opgeloste punten in de brexit.

“We zijn een trotse natie en het is een trieste dag als we worden gedwongen regels te gehoorzamen die zijn opgesteld door landen die niets geven om ons welzijn”, schreef Vara in zijn ontslagbrief. “We kunnen en moeten het beter doen dan op deze manier.”

Today, I have resigned as Brexit Secretary. I cannot in good conscience support the terms proposed for our deal with the EU. Here is my letter to the PM explaining my reasons, and my enduring respect for her. pic.twitter.com/tf5CUZnnUz

— Dominic Raab (@DominicRaab) 15 november 2018

Sleutelmoment

Andere pro-brexit ministers die May steunen, moeten nu heel hard gaan nadenken wat ze gaan doen. Als dit voor een domino-effect zorgt, hebben ze in Londen een serieuze regeringscrisis te pakken.

May legde vandaag een verklaring af in het Lagerhuis over het concept-akkoord. Ze moet de komende weken op zoek naar een meerderheid in het Britse parlement voor de afspraken. Binnen de eigen partij van May, de Conservatieven, is de deal hoogst omstreden. Voorstanders van een ‘harde brexit’, zoals oud-minister van Buitenlandse Zaken Boris Johnson en parlementariër Jacob Rees-Mogg, zeiden vlak na het bereiken van de ontwerpovereenkomst al dat die niet voldoet.

In het Verenigd Koninkrijk wordt de ophanden zijnde stemming in het parlement beschouwd als een sleutelmoment. De Noord-Ierse Democratic Unionist Party, die het minderheidskabinet van May met gedoogsteun overeind houdt, vindt het onacceptabel dat na de brexit andere regels voor Noord-Ierland gaan gelden dan voor de rest van het VK en heeft aangekondigd tegen te zullen stemmen.

De Noord-Ierse gedoogpartij DUP heeft altijd gezegd dat er geen uitzonderingspositie kan zijn voor Noord-Ierland. Ze willen dat voor de Noord-Ieren exact dezelfde voorwaarden gelden als voor de rest van het Verenigd Koninkrijk. “Als dat niet het geval is, dan heeft dat gevolgen”, zei DUP-leider Arlene Foster gisteravond. “Wij als Unionisten kunnen geen akkoord steunen, waardoor het Verenigd Koninkrijk uit elkaar valt.” DUP-parlementslid Jim Shannon zei vanochtend tegen BBC Radio Ulster dat zijn partij zeker tegen stemt. “Wij voelen ons verraden”, zei hij.

Schotland tegen

De SNP, de Schotse partij, is ook niet blij. In het concept-akkoord wordt met geen woord gerept over Schotland, zei de Schotse premier Sturgeon gisteravond. “Het houdt geen rekening met onze belangen, en zorgt ervoor dat Schotland op een achterstand komt te staan.”

De Schotse minister voor Brexit, Michael Russell, zei vanochtend op BBC 1 dat de Schotse regering deze deal niet kan steunen. De Schotten stemden in het referendum tegen de brexit. Russell vindt dat als de Noord-Ieren een uitzonderingspositie krijgen, dat ook voor de Schotten moet kunnen. “Dit akkoord is niet in het nationaal belang”, zei Russell.

De schaduwminister voor Brexit van oppositiepartij Labour, Keir Starmer, noemde het voorstel vandaag “een miserabele mislukking van de onderhandelingen”. Ook de parlementariërs van Labour zullen het niet steunen, zei Starmer.

Labour, de rare positie van links in heel de affaire

Labour zegt dat de regering van May niet meer geloofwaardig is nu “de regering uit elkaar valt en inmiddels de twintigste minister onder May is opgestapt”. May is volgens Labour niet eens in staat om een akkoord te sluiten dat de steun heeft van haar kabinet, laat staan de steun van het parlement of het Britse volk.

Een deel van de parlementsleden van Labour vindt dat hun partijleider Corbyn zich achter een referendum moet scharen over de vraag of de brexit wel door moet gaan. Corbyn heeft het akkoord “knoeiwerk” genoemd.

Tegenstanders van de brexit nemen het de Labour-leider zeer kwalijk dat hij in aanloop naar het referendum in 2016 met weinig waarneembaar enthousiasme campagne voerde tegen de Britse uittreding. Ook na het referendum werd niet meteen duidelijk hoe Corbyn over de brexit dacht.

Uiteindelijk werd het officiële standpunt van Labour dat de uitslag van het referendum zou worden gerespecteerd als de regering-May een ‘zachte brexit’ zou afleveren. Corbyn wees de mogelijkheid van een tweede referendum af. Die standpunten werden hem volgens een groot aantal peilingen niet in dank afgenomen door de potentiële Labour-stemmer. Nu de oppositie bloed in het water ruikt, worden de aanvallen op May en de haren feller.

Het leidt tot bizarre situaties. Corbyn kreeg hardop bijval van een lid van de oerconservatieve Noord-Ierse Democratic Unionist Party (DUP) bijvoorbeeld.

Backstop, c’est quoi?

Centraal in het voorakkoord en de voornaamste reden dat er nu ministers opstappen, is de zogenaamde ‘backstop’. Die backstop is een vangnet dat moet garanderen dat er geen fysieke grens komt tussen de Ierse Republiek (dat EU-lid blijft) en Noord-Ierland. In het akkoord staat dat als er geen oplossing wordt gevonden om het grensverkeer tussen Noord-Ierland en Ierland te controleren, er tijdelijke douane-afspraken voor het Verenigd Koninkrijk worden afgesproken.

Die ‘backstop’ is het grootste pijnpunt bij Conservatieve brexiteers. Ze vinden dat met dit voorstel het Verenigd Koninkrijk veel te nauw met de EU verbonden blijft. De Conservatieve brexiteers zijn bang dat dit in de praktijk betekent dat het Verenigd Koninkrijk nog voor heel lang vastzit aan die douane-unie. Dat betekent dat ze zich ook moeten houden aan de EU-regels en de Britten niet vrij zijn in het sluiten van handelsakkoorden. Hardliners zien in die backstop het bewijs dat de UK een ‘vazalstaat’ blijft van de EU: hun eigen lot ligt niet in hun handen zoals ze geloofd hadden bij een Brexit.