‘De vrouw die de honden eten gaf’, de nieuwste roman van Kristien Hemmerechts is bijzonder controversieel, de Gentse boekhandel ‘Het Paard van Troje’ wil het boek zelfs niet aanbieden. Alles draait rond Odette, een gefictionaliseerde Michelle Martin. Hemmerechts stelt het boek voor als “geen verdediging of rechtvaardiging, wel een poging om de gruwelijke gebeurtenissen te reconstrueren uit haar standpunt.” Monkey contributor Ruben De Keyzer recenseerde het boek.
De banale duivel
Ondanks de heftige materie zoekt Hemmerechts geen sensatie op. De misdaden van Odette worden amper besproken, en in erg weinig detail. Het boek is één lange monoloog, waarin de schrijfster Odette onafgebroken aan het woord laat. Gedurfd, maar misschien niet de ideale stilistische keuze. Odette is geen intelligente vrouw, en het boek lijdt onder haar onvermogen om krachtige beeldtaal te gebruiken. Bij de weinige gevatte opmerkingen of diepgaandere zelfreflecties herken je eerder de stem van Hemmerechts dan die van Odette. Alsof ze even uit haar rol was gevallen.
Al is Odettes stompzinnigheid schadelijk voor de leesbaarheid van het verhaal, Hemmerechts slaagt erin te illustreren hoe banaal het kwade kan zijn. Odette begaat de ergste misdaden, maar is verre van zo fascinerend als criminele vrouwen zoals Lady Macbeth of Medea. Ze heeft geen sterktes, enkel zwaktes. Iemand die voortdurend vervalt in slachtofferdenken, en nooit het roer durft overnemen in haar eigen leven. Het enige vlak waarop ze de fictieve moordenaars evenaart, is de gruwelijkheid van haar daden. In vergelijking met Odette lijkt zelfs Voldemort een teletubbie.
Makkelijker dan de waarheid
Het kan niet verwonderen dat een personage gebaseerd op Michelle Martin niet al te veel sympathie opwekt. De weinige sympathieke kantjes die Hemmerechts bij haar optekent, worden tenietgedaan door Odettes gebrek aan verantwoordelijkheidszin. Zo is ze geobsedeerd door Geneviève Lhermitte, een vrouw die in 2007 haar vijf kinderen gedood heeft. Waarom kreeg Lhermitte zo weinig media-aandacht, maar bleef Odette zo lang veroordeeld worden door haar misdaad? Je eigen kinderen de keel oversnijden is toch zoveel erger dan twee meisjes die je niet kent te laten verhongeren, redeneert ze. Zo praat ze telkens weer haar daden goed. Iets te veel. Het is deprimerend dat ze naar het einde van het boek niet tot nieuwe inzichten komt over haar eigen moraliteit.
Er valt een duidelijke parallel te trekken tussen Odettes morbide fascinatie met Lhermitte, en de publieke aandacht voor Michelle Martin. Een drang om de misdaad te ontleden tot in de kleinste wreedheden. Om zichzelf ervan te verzekeren dat wie zoiets doet geen mens kan zijn, maar een monster. En wie kan zich nog slecht voelen, wanneer hij zich enkel vergelijkt met monsters? Zo overtuigt Odette er zich nog sterker van dat haar behandeling onrechtvaardig is. Ze is in haar ogen meer slachtoffer dan dader. Ook haar man M treft geen verantwoordelijkheid. “Hij was slechts een slaaf van zijn eigen penis.”
Odettes onvermogen om de verantwoordelijkheid op te nemen voor haar daden maakt haar allesbehalve sympathiek, maar het illustreert hoe efficiënt het menselijke brein is om alles wat niet strookt met de eigen waarheid te ontkennen. Ze was doodsbang voor haar man, maar bleef zichzelf wijsmaken dat er nog steeds liefde in het spel was. Ondanks het geweld en de beledigingen verzekerde M haar ervan dat hij de beste was die ze kon krijgen. En ze geloofde het. Alles wat hij deed kon ze verklaren uit liefde. Odettes hersenkronkels moeten steeds meer omwegen aanleggen om haar daden te verantwoorden, maar het was makkelijker dan de waarheid.
Fictie of realiteit?
Het boek maakt niet duidelijk waar Odette begint, en Michelle Martin eindigt. Opvallend is hoe op de cover van het boek de zin ‘Roman geïnspireerd op het leven van Michelle Martin, ex-vrouw van Marc Dutroux’ op een afneembaar strookje gedrukt is. Alsof de uitgeverij het er op het laatste moment toch bij wou drukken. Wie het boek koopt, valt aan te raden dat strookje meteen van de cover te halen en in de vuilbak te smijten. Dit boek geeft namelijk de beste leeservaring wanneer je vergeet wie Martin is, en het verhaal leest als Odette. Jammer genoeg is dit makkelijker gezegd dan gedaan, waardoor je bij het lezen nooit echt zal meevoelen met de personages.
Zo haalt Hemmerechts (on)bewust een ander thema aan. Waarom identificeren we ons makkelijker met fictieve criminelen dan echte? Het gaat hier natuurlijk om zedenfeiten, die zowel in de echte als in de fictieve wereld gevoeliger liggen dan moord, maar zelfs Nabokovs pedofiele hoofdpersonage uit Lolita wekt meer sympathie op dan Martin. Odettes daden zijn nochtans niet meteen erger te noemen dan die van Humbert Humbert. Ligt het aan Hemmerechts haar ongeromantiseerde voorstelling van wat er in Odettes hoofd omgaat, of zijn er andere redenen?
Controverse
Dit boek is veruit het meest controversiële werk van Hemmerechts. In feite is het zelfs één van de meest controversiële werken uit de Vlaamse literatuur. De discussies die je kan voeren over deze roman als geheel, zijn dan ook veel interessanter dan de werkelijke inhoud. Het werk heeft een standaard boeklengte, maar wie het in één ruk wil uitlezen heeft wilskracht nodig. Veel passages zijn omwille van de thematiek zo pijnlijk om te lezen dat je het boek regelmatig aan de kant moet leggen.
Een veelgestelde vraag is of dit boek niet te hard stampt op de privacy van de nabestaanden. Die vraag verdient het om gesteld te worden, maar dan moeten we verder kijken dan het boek zelf. Stampt de mediageilheid van niet nader genoemde advocaten ook niet op de privacy van de nabestaanden? Een crimineel die in het publieke oog verschijnt krijgt het sowieso harder te verduren dan wie zich buiten de schijnwerpers weet te houden. Blijft de rechtspraak beter een privégebeuren, om strafwillekeur te voorkomen, of schaden we daarmee ons recht op vrije informatie?
Conclusie
De vrouw die de honden eten gaf geeft weinig antwoorden, maar stelt wel verdomd goede vragen. Het gebeurt niet vaak dat een werk in Vlaanderen zoveel publieke discussies naar boven haalt. De luidste meningen komen jammer genoeg van mensen die het boek nog niet gelezen hebben. Hemmerechts’ analyse van Martin is rauw, realistisch en onverbloemd. Vanuit een strikt narratief opzicht heeft de schrijfster al betere romans geschreven, maar de omliggende thema’s maken dit boek uniek.
Ruben De Keyzer