Bij de Vlaamse socialisten maken ze zich op voor een nieuw tijdperk. Na jaren in oppositie, en jaren van interne hervormingen die diepe spanningen opleverden, lijkt het moment aangebroken waarop sp.a opnieuw in regeringen stapt. Dat zou meteen ook een heel spectaculaire comeback opleveren in de Wetstraat.

“Ah, als de socialisten gratis kunnen eten, zijn er er altijd bij”, zo grapt Bart De Wever (N-VA) tegen Paul Magnette (PS). “There is no such thing as a free lunch“, repliceert die scherpzinnig, maar even lichtvoetig.

De scène speelt zich af deze zomer, op zondag 28 juli in het Egmontpaleis, om precies te zijn. Het is de eerste keer deze regeringsvorming dat N-VA en PS elkaar in de ogen kijken, en er gesprekken gevoerd worden. Het is de fameuze rondetafel van formateurs Didier Reynders (MR) en vooral Johan Vande Lanotte (sp.a). En het loopt niet slecht, tot en met het grapje tussen de sterke mannen van N-VA en PS.

De koning gaf de sleutels aan Johan, en die geeft ze niet terug

De rol die de Oostendenaar speelt in de huidige coalitiegesprekken valt op. Want op z’n eigengereide, gekende stijl, is de professor Grondwettelijk Recht en veelvoudig vicepremier heel de situatie naar z’n hand aan het zetten. “Hoe de christendemocraten met ‘hun’ Vincent Houssiau zo dom kunnen geweest zijn om uitgerekend Vande Lanotte aan zet te laten… Dat wist je op voorhand, dat die alles uit de kast zou halen, om dat Bourgondische te proberen”, vertelt een veteraan op het hoogste niveau.

Want inderdaad, meteen na de verkiezingen gaf de koning (of zoals u wil, z’n kabinetschef Houssiau, die een achtergrond heeft op christendemocratische kabinetten) de sleutels in handen van Vande Lanotte. Op uitdrukkelijke vraag van de liberalen kwam uiteindelijk Didier Reynders (MR) daarbij, om een ‘informateursduo’ te vormen. In blauwe milieus wisten ze immers maar al te goed dat een waakhond voor de Oostendenaar geen slecht idee zou zijn.

Alleen had niemand echt gedacht dat beiden het zo lang zouden uitzingen, en toch op één of andere manier vooruitgang zouden boeken. Het is immers ongezien, de aanpak van Vande Lanotte. Op geen enkel moment maakt die er een ererondje van, hij lijkt niet geïnteresseerd in media: hij heeft zelfs geen woordvoerder of kantoor. Die aanpak van uiterste discretie werkt. “Er lekt nauwelijks iets, dat alleen al is een bijzonder goed teken”, zo valt op een partijhoofdkwartier op te tekenen.

Sp.a is helemaal van koers gekeerd

Maar uiteraard heeft de aanpak van de West-Vlaamse socialist verstrekkende gevolgen. Niet in het minst voor z’n eigen partij. Na jaren in de vergeetput van de oppositie te hebben gezeten, lijken de Vlaamse socialisten helemaal terug klaar voor bestuur. Dat op zich is een klein wonder. Het sp.a-partijbureau was meteen na de verkiezingen duidelijk: een brede meerderheid wilde oppositie.

Midden juni nog pleitte jong geweld zoals parlementsleden Hannes Anaf en Melissa Depraetere onomwonden voor diezelfde oppositie, of op z’n minst grote voorzichtigheid over coalities. Maar kijk, laat Vande Lanotte lang genoeg aan het werk, en heel de sp.a is nu klaar voor een rol in de meerderheid, naast de N-VA nog wel. “Na al het intern hervormingsgeweld van John Crombez rond partijvernieuwing, lijkt de sp.a eindelijk weer te focussen op wat er echt toe doet: beleid maken”, zo vat een bevoorrecht waarnemer het samen.

Een lijn met de N-VA

Dat Vande Lanotte de sp.a tot bij de N-VA brengt, mag ook niet verbazen. Al voor de verkiezingen zijn er contacten gelegd tussen rood en geel, uiteraard ook via de ‘Antwerpse connectie’: De Wever en de sp.a smeedden in het najaar van 2018 samen een coalitie in Antwerpen. Toen al maakte De Wever onder meer aan Groen duidelijk dat zo’n ‘Antwerpse as’ gevolgen kon hebben voor 2019. En toen koos Groen duidelijk voor oppositie, de sp.a expliciet voor een meerderheid, mét De Wever.

Het deed destijds premier Charles Michel (MR) en ook Wouter Beke (CD&V) in overdrive gaan: de Bourgondische as lag vast, volgens hen. PS en N-VA hadden elkaar gevonden, in een ‘nationaal-socialistische as’, zo ging Michel een tikje te ver tijdens de campagne. Van voorakkoorden was toen niet echt sprake, althans niet volgens onze informatie. Wel van ‘versterkte banden’, en vooral: een open lijn, een deur die plots opengaat.

Alleen werd dat na 26 mei plots veel serieuzer: federaal zijn er immers niet veel andere opties dan Bourgondisch, of het moet paars-groen zijn. Die laatste piste lijkt onwerkbaar. Liberalen en Ecolo samen, dat ligt bijzonder moeilijk. Bij Open Vld is er zelfs een compleet veto tegen de Franstalige ecologisten.

En ook bij de Vlaamse socialisten is er ondertussen bijzonder weinig liefde te bespeuren voor de groenen. De cases van Antwerpen, maar ook Gent en zeker Oostende bewijzen dat Groen zich niet bepaald loyaal opstelt ten opzicht van de rode broer, maar eerder vanuit de eigen sterkte werkt. Bij de sp.a rechtten ze dus de rug: waarom dan ook niet zonder groenen gaan regeren, Vlaams en federaal?

Gevaren uit het verleden

Binnen de partij kijkt de jonge garde met grote ogen. Want de tijd van de legendarische teletubbies, de hoogconjuctuur van het Vlaams socialisme, met Vande Lanotte als één van de boegbeelden, is zo lang geleden dat het voor sommigen meer mythe dan herinnering is. En die mythe is lang niet alleen positief: de arrogantie van de macht bij de kabinetschefs zoals Jannie Haeck, de onwerkbaarheid van Frank Vandenbroucke, het gebrek aan ethiek in de personeelsaanpak van Steve Stevaert, het komt allemaal als nare herinneringen terug.

Daar wil niemand van de nieuwe generatie opnieuw naartoe. “We zijn toch niet vijf jaar met interne hervorming bezig geweest, om dat allemaal zomaar terug op te geven?”, zo is binnen de partij te horen. Alleen, ga maar eens op tegen de pletwals van Vande Lanotte. Bij sp.a is niemand bestand tegen de middelpuntvliedende kracht van de informateur, die een deel van de Wetstraat meeneemt in steeds nauwer wordende coalitiegesprekken. N-VA en PS moeten meegesleurd worden, sp.a dus hoe dan ook.

Tegelijk wordt een wel héél straffe comeback mogelijk op het eind: die van Vande Lanotte zelf. In 2018 verloor hij nog het burgemeesterschap van Oostende, en leek hij afgeschreven. Maar nu lonkt een kabinet. Hij heeft uiteraard zelf al aangegeven dat hij het best ziet zitten om opnieuw in een regering te stappen, en ‘verantwoordelijkheid’ te nemen. De gesprekspartners bij de andere partijen zouden daar niet rouwig om zijn: after all, “met Vande Lanotte kan je klappen, daar vallen zaken mee te doen”, zo is bij de anderen te horen.