Is er een vervanging op til in de Vlaamse regering, met name bij Open Vld? Al weken circuleren er geruchten, niet in het minst in gang gezet door partijgenoten van enige rang en stand. Die werden tot nu toe steevast gekoppeld aan de race om het voorzitterschap bij de liberalen, waar het dit jaar interne verkiezingen zijn. Maar zelfs nu Gwendolyn Rutten opnieuw stevig kandidaat is, blijft de druk bestaan om de viceminister-president in de Vlaamse regering te vervangen.

Noem het woord “Turteltaks” in de aanwezigheid van Vlaamse liberalen en ze krijgen spontaan braakneigingen. Je kan namelijk geen grotere erfzonde begaan in een partij als Open Vld, dan een taks speciaal naar je laten vernoemen. En dat is exact wat Annemie Turtelboom (Open Vld), viceminister-president en minister van Begroting in de Vlaamse regering, overkwam. Dat ze vervolgens die term ook omarmde, het een “goeie geuzennaam” noemde en hem “ging inzenden voor woord van het jaar”, zette echt kwaad bloed. En zeggen dat Turtelboom in het verleden net uitblonk in strakke communicatie. Dat ze nu de bal zo missloeg, kan er bij partijgenoten niet in.

Verschillende kopstukken, onder meer Vincent Van Quickenborne bij newsmonkey, hadden de afgelopen weken felle kritiek op die Turteltaks en misplaatste trotsheid op de naam. Intern ging het er heftig aan toe op een aantal partijbureau’s. Maar er is meer aan de hand dan de kritiek op die taks. Al weken zoemt het in de Wetstraat rond een eventuele exit van de blauwe viceminister-president uit de Vlaamse regering, omdat het simpelweg niet draait. Een wissel bij de Vlaamse liberalen op het hoogste niveau dus.

Beeldvorming op het Martelarenplein

Soms begint in de Wetstraat en op het Martelarenplein, waar de Vlaamse regering resideert, een stuk informatie, een roddel, een nieuwtje … een eigen leven te leiden. Het is nu eenmaal een wereld waarin constant gespind wordt, waarin er erg vaak geruchten lopen, en waarin nu eenmaal hard op de man (of vrouw) gespeeld wordt, zeker achter de schermen. Dat kan een steekvlam zijn, maar eens het een aangehouden campagne is, wordt die roddel wel een politiek feit. In het geval van Turtelboom zitten we ondertussen in die laatste fase: iedereen die je erover aanspreekt, weet ervan. “Vreemd dat de pers hier nog niets over geschreven heeft”, valt meer dan één keer op te tekenen.

Wat wordt Turtelboom intern dan precies aangewreven? Wel, de frustratie zit veel dieper dan de Turteltaks. Het kabinet van de vicepremier zou niet in orde zijn, de frustratie bij het personeel zou hoog zijn, de chaos zou regeren, de focus zou niet duidelijk zijn. De liberalen zijn niet in staat hun stempel te drukken op de Vlaamse regering, waar ze veel bleker voor de dag komen dan federaal. En daarbij zou vooral dus de viceminister-president zelf met de vinger moeten gewezen worden.

De voorwaardelijke wijs is hier van belang: een objectieve doorlichting van de werking van het kabinet, een intern rapport of dergelijke is er niet. Maar het gaat om een hardnekkig verhaal dat binnen, en hoe langer hoe meer ook buiten, de partij circuleert. En net omdat Open Vld zo weinig in de pap te brokken had bij het schrijven van het Vlaams regeerakkoord, is het zo cruciaal dat de viceminister-president met de portefeuille Begroting optimaal functioneert en scherp de blauwe lijn bewaakt.

Leerling-tovenaars aan het werk bij Open Vld

En collega-ministers van de coalitiepartners pikken er gretig op in. “Een minister van Begroting die haar eigen cijfers niet kent? Hoe kunnen wij daar tegen zijn?”, valt bij N-VA op te tekenen. “Het is inderdaad niet altijd evident om – euh – enige helderheid te krijgen bij Annemie”, hoor je bij een CD&V-topper. Niemand wil het luidop gezegd hebben, maar eens het off the record gaat, openen de sluizen zich. De Turteltaks is daarbij de stok geworden om te slaan: het enige waarover de Vlaamse liberalen zich openlijk kwaad maken. Maar koel en beredeneerd wordt de rekening gemaakt: “Met Annemie kunnen we in 2019 gewoon niet winnen, zo simpel is het”, stelt een kopstuk.

Nu zijn Open Vld’ers een beetje zoals onze Noorderburen, de Nederlanders: iedereen voelt er zich bondscoach en vindt dat hij/zij de ploeg veel verstandiger kan opstellen dan de huidige kopvrouw. “De leerling-tovenaars”, worden ze een beetje schamper genoemd in de Melsensstraat, het partijhoofdkwartier. Liberalen zijn nu eenmaal een stukje individualisten; individuele carrièreplanning is nooit ver weg als het gezoem over wissels in de ploeg op gang moet worden gebracht.

Annemie Turtelboom is dan een logisch doelwit. Nogal wat kopstukken waren op z’n minst ‘verrast’ toen Gwendolyn Rutten in 2014 koos voor Annemie Turtelboom als Vlaamse viceminister-president. Die selectie was onder meer kneuzend voor Bart Somers, die in de provincie Antwerpen de Vlaamse lijst trok, en minstens zichzelf zo’n rol zag spelen. Maar ook andere toppers, die Turtelboom als collega-minister steeds matiger konden appreciëren, zagen het toen met lede ogen aan. Dat achteraf lekte dat ook Noël Slangen héél dicht bij een ministerportefeuille had gezeten, maakte het nog moeilijker voor de partijtop. Dat de keuze uiteindelijk op Sven Gatz viel, maakte veel goed. De minister van Cultuur wordt breed gedragen binnen de partij.

De wil van de voorzitter is wet

Alleen, in de Belgische particratie geldt over de keuze van ministers één ijzeren wet: de voorzitter, en alleen de voorzitter kiest zijn of haar ploeg. En over hoe het toen precies liep en wat de afwegingen waren om Turtelboom in 2014 opnieuw zo’n topfunctie te geven, weet maar één iemand de waarheid: Gwendolyn Rutten zelf. Na het sluiten van het regeerakkoord in de zomer van 2014, was haar krediet bij de achterban gigantisch. “Mirakelvoorzitter”, doopte Van Quickenborne haar. De ploegopstelling in de Vlaamse regering zette bij velen wel kwaad bloed, maar het passeerde.

Alleen, anderhalf jaar later heeft Rutten wel een prijs betaald voor haar keuze. Kritiek op het functioneren van Turtelboom, is zo ook kritiek op de keuzes van Rutten. Het aura van mirakels verrichten is ondertussen ook weg bij de liberale voorzitter, de peilingen zijn niet om echt vrolijk van te worden. Meer nog, het is de man die de term lanceerde, die vandaag een van de meest kritische leden is, en zich misschien wel opmaakt om ook een gooi naar het voorzitterschap te doen.

Tot voor enkele weken kaderde velen in de Wetstraatpers, waar behoorlijk wat eminente leden al een en ander opvingen, de spin rond Turtelboom dan ook in de context van de voorzittersrace. Meer nog: steevast werd een eventuele wissel van Turtelboom gekoppeld aan de toekomst van Rutten zelf. Want, wie is er binnen Open Vld beter geplaatst om viceminister-president te worden dan de voorzitter zelf? Die position switch zou voor eventuele kandidaat-voorzitters fantastisch nieuws geweest zijn: meteen kwam de Melsensstraat dan vrij. Maar het zou Open Vld een onduidelijke toekomst gegeven hebben, een scenario dat ook de coalitiepartners niet meteen als wenselijk zagen. En Rutten zelf koos duidelijk anders, als ze al zou overwogen hebben om voor de Vlaamse regering te kiezen.

De steun van Maggie

Eind vorig jaar kondigde Maggie De Block aan dat ze Rutten zou steunen bij een nieuwe gooi naar het voorzitterschap. De voorzitter zelf stelde op 3 januari bij VTM zichzelf duidelijk kandidaat. De kans dat ze het niet haalt, lijkt bijzonder klein. Met de steun van Maggie, en ook Alexander De Croo voor Rutten, moet je al van bijzonder goede huize zijn bij de Vlaamse liberalen om het te kunnen halen tegen de huidige voorzitter.

Maar vreemd genoeg houdt het interne gebeuk op Turtelboom daarmee niet op. Die kritiek dus blijven afdoen als gespin in functie van de voorzittersrace, dat gaat niet meer op. Een afweging die je daarbij bij veel van de blauwe bondscoaches hoort: een wissel moet je nu doen, niet vlak voor verkiezingen. De timing is dus cruciaal, en de kritiek houdt aan.

Turtelboom zelf is zich goed bewust van de kritiek, maar reageert niet op heel het verhaal. En ook Rutten weigert elke commentaar op de geruchten. Het tegendeel zou meer dan verbazen.

Maar waarom houdt Rutten dan vast aan Turtelboom? Het is geen geheim dat de voorzitter al jaren werkt om de Open Vld wat minder een harde ‘machopartij’ te maken. Ze wil af van een kwalijke reputatie in verband met het blauwe personeelsbeleid. Er is namelijk een lange traditie van boegbeelden bij het grof vuil zetten bij Open Vld. Het elan van Paars kreeg in 2003 een eerste keer een deuk toen Open Vld ruwweg Jaak Gabriëls en Guy Vanhengel liet plaatsruimen voor “de jongere generatie”, met Marino Keulen en Patricia Ceyssens. Karel De Gucht werd even later buitengegooid als voorzitter, door Guy Verhofstadt himself. Een karaktermoord op Turtelboom, daar past Rutten dus voor. Zo ga je niet om met mensen, is de duidelijke redenering.

Want de viceminister-president heeft niet meteen veel opties. Voor het Antwerpse Open Vld-boegbeeld was normaal een mooi plaatsje gereserveerd in het Antwerpse schepencollege vanaf 2014. Maar uitgerekend de keuze voor het Vlaams ministerschap, deed Open Vld die post verliezen. Dat lekte pas een jaar later, wat toen opnieuw kwaad bloed zette bij de Vlaamse liberalen. Het gevolg is dat ze nu dus niet zou kunnen terugvallen op zo’n post.

Helemaal uitgesloten is zo’n exit naar Antwerpen ook niet. N-VA zelf zou in Antwerpen misschien vroeg of laat wat pionnen verzetten: schepen Koen Kennis wordt al lang in verband gebracht met een topfunctie bij het Antwerpse havenbedrijf. Maar of Bart De Wever en co zomaar een mooie post in het Antwerpen zullen afstaan aan de liberalen? Keep on dreaming.

Wie staat klaar?

Over wie geschikt zou zijn om Turtelboom op te volgen is weinig twijfel binnen de partij: Bart Tommelein stond in 2014 eigenlijk al in pole position om viceminister-president te worden. De Oostendenaar heeft in tussentijd uitstekend gescoord in de federale regering, zelfs in die mate dat het maar de vraag is of hij die job zo snel zou willen laten staan. Bart Somers is een andere naam die valt, maar logischerwijze laat de partij haar Mechelse burgemeester liefst op post, met het oog op 2018 en de lokale verkiezingen.

De portefeuille van federale staatssecretaris zou dan weer perfect kunnen doorgegeven worden aan een jong talent uit de partij. Zeker in Oost-Vlaanderen liggen de kandidaten dan voor de hand: Egbert Lachaert doet het erg goed in de Kamer, Jean-Jacques De Gucht is een absolute vertrouweling van Rutten, maar die kan, puur op basis van populariteit en voorkeurstemmen maar moeilijk om Mathias De Clercq heen. Meteen zou dan een mogelijke uitdager van Rutten ook afgevinkt zijn, wat de huidige voorzitter niet slecht zou uitkomen.

Laatste scenario’s zijn uiteraard puur speculatief, voer voor de al genoemde blauwe leerling-tovenaars: alleen Rutten en niemand anders houdt de sleutel in handen. Maar dat de partij met een ‘issue‘ zit rond Annemie Turtelboom, dat ontkent tegenwoordig niemand meer.