Miljoenen Amerikanen hebben vannacht op tv gezien hoe Bruce Jenner, één van de grootste Amerikaanse Olympische atleten en de jongste jaren vooral bekend als de stiefvader van Kim en de de andere Kardashians tijdens een twee uur durend interview uitlegde dat hij een transgender is en een geslachtsverandering zal ondergaan. Een bijzonder moedige zet van Jenner, vindt ook Petra De Sutter, geboren als Peter De Sutter, hoofd van de Afdeling Reproductieve Geneeskunde van het Universitair Ziekenhuis Gent, boegbeeld van de transgenderbeweging en sinds 2014 in de Senaat. Ze stelt vast dat er veel is veranderd, maar desalniettemin een lange weg te gaan blijft. Dit is wat ze daarover te zeggen heeft:
Er is de laatste decennia in onze westerse maatschappij heel veel ten goede veranderd op vlak van mensenrechten. In veel verschillende domeinen is vooruitgang geboekt, zo ook op vlak van hoe we met gender en genderidentiteit omgaan, ook als deze afwijkt van wat de meerderheid in de samenleving als de ‘norm’ beschouwt. Terwijl de meeste mensen dertig jaar geleden niet eens wisten waar het woord genderidentiteit voor staat, kent iedereen nu wel minstens iemand die van geslacht is veranderd. Ook zijn meerdere ‘bekende Vlamingen’ in de openbaarheid getreden met hun persoonlijke verhaal. Dat is een goede zaak en kadert in de positieve evolutie die onze samenleving heeft ondergaan op vlak van tolerantie voor minderheden en non-discriminatie in het algemeen.
Officieel tenminste, op het niveau van de overheid, de wetgeving en in het officieel discours, want op straat, op de werkvloer en vaak ook binnen de familiale en vriendenkring is het dikwijls nog heel anders. Als zoon- of dochterlief aankondigt van geslacht te willen veranderen, zal menig Vlaamse vader of moeder nog wel even moeten slikken. Of erger. En op straat en op de werkvloer zijn discriminatie en geweld tegen transgenders nog steeds schering en inslag. De cijfers liegen er niet om. In ons land heeft 53 procent van de transgenders te maken met discriminatie bij het zoeken naar een job, en Europese cijfers tonen dat 42 procent van alle transgenders minstens driemaal te maken hebben gehad met geweld in het afgelopen jaar.
En toch is er veel veranderd
Maar goed, en toch is er veel veranderd. Hoe is dat in zijn werk gegaan? Vijftig jaar geleden was transseksualiteit een uitzonderlijk fenomeen waar haast niemand iets van af wist. Vijfentwintig jaar geleden was het wel al beter gekend, maar werd het beschouwd als een psychiatrische aandoening, volledig te ‘verklaren’ vanuit psycho-analytische theorieën.
Tien jaar geleden was het psychiatrische dan wel op de achtergrond verdwenen, maar het ervaren van een ‘afwijkende’ genderidentiteit bleef een strikt medische conditie en de term ‘genderdysforie’staat nog steeds in de DSM-5, de catalogus van psychiatrische ziektebeelden. Zonder medisch certificaat, geen juridische geslachtswijziging. Pas sinds de laatste tien jaar is de medische wereld gaan inzien dat genderidentiteit een persoonlijke eigenschap is, die valt onder de zelfdeterminatie en dus niet kan onderhevig zijn aan medische of andere criteria.
Of men zich man of vrouw voelt, of iets tussenin of geen van beiden, daar heeft niemand anders iets over te zeggen. Niet alleen de medische wereld is tot deze conclusie gekomen, ook de juridische. Men is dus nu in een aantal landen het ’transgender zijn’ helemaal uit de medische en juridische sfeer aan het halen, en ook in ons land denkt men eraan om de medische criteria, die nodig zijn om wettelijk van geslacht te kunnen veranderen, uit de wet te verwijderen.
Verplichte castratie
Andere landen zijn ons hierin voorgegaan, zoals Argentinië, Denemarken, Nederland en recent Malta. Bij ons kan je juridisch pas van geslacht veranderen als je na een heelkundige ingreep op onherroepelijke manier geen nakomelingen meer kan verwekken of krijgen. Bij transvrouwen moeten dus de teelballen verwijderd zijn, bij transmannen de eierstokken en de baarmoeder. Er is geen enkele vergelijkbare andere situatie waar iets dergelijks wettelijk vereist wordt, zelfs sex-offenders worden in ons land al lang niet meer heelkundig gecastreerd, maar transgenders dus wel.
Uiteraard is dit een schending van de mensenrechten, wat trouwens in een recent arrest van het Straatsburgse Hof van de Rechten van de Mens bevestigd werd. Er liggen dus nu ook bij ons voorstellen op tafel om de medische criteria tot juridische geslachtswijziging te herzien en minstens de verplichte sterilisatie uit de wet te halen.
Hopelijk zal men ook een stukje verdergaan en het recht op zelfdeterminatie op vlak van genderidentiteit ernstig nemen. In Argentinië en nu ook Malta kan men gewoon naar de burgerlijke stand gaan en zijn of haar geslacht administratief wijzigen, zonder enig medisch certificaat… Misschien gaat men in ons land nog zo ver niet durven gaan, en eerst moet de verplichte sterilisatie en de afstamming van kinderen na transitie geregeld worden, maar Argentinië, Denemarken, Nederland en Malta tonen aan dat het perfect mogelijk is om transgenders de rechten te geven die hen toekomen.
Twintig jaar vertraging
Eigenlijk heeft zich in onze maatschappij een evolutie voorgedaan rond genderidentiteitsstoornissen vergelijkbaar met homoseksualiteit. Dit werd namelijk tot in de jaren zestig en zeventig van vorige eeuw ook beschouwd als een psychiatrische aandoening en heel wat holebi’s werden door middel van psychotherapie en zelfs elektroshocks ‘behandeld’. Pas in 1973 is homoseksualiteit uit de DSM verdwenen en nu is homoseksualiteit genormaliseerd.
Holebi’s hebben nu bij ons al dezelfde rechten die heteroseksuele mensen hebben, tot en met huwen en krijgen van kinderen, en hoewel er ook voor holebi’s nog steeds discriminatie in de praktijk bestaat, is de situatie juridisch heel veel verbeterd ten opzichte van vroeger. Holebi’s hoeven geen medisch certificaat voor te leggen als ze van hun juridische rechten gebruik willen maken …
Transgenders maken dezelfde evolutie mee in de richting van aanvaarding en maatschappelijke rechten als holebi’s, zij het met twintig jaar vertraging. Pas enkele weken geleden stelde president Obama in de Verenigde Staten dat ‘conversietherapie’, namelijk psychotherapie waarbij men de ‘genderidentiteitsstoornis’ probeert te ‘genezen’, misschien best niet meer zou worden toegepast. Hiervoor moest wel een zeventienjarig transmeisje, Leelah, door zelfdoding het leven laten, omdat haar ouders haar tot dergelijke conversietherapie verplicht hadden. Dezelfde ouders hebben haar daarna met haar geboortenaam en als jongen begraven … De talloze reacties die op haar dood hebben gevolgd, kon de president niet negeren.
Gradaties in de evolutie naar meer tolerantie
Wat nu verworven is, kan morgen terug ter discussie gesteld worden. In vele landen in Europa en in de rest van de wereld heerst nog er veel discriminatie, zowel voor transgenders als voor holebi’s. Men zegt wel eens dat men de beschavingsgraad van een samenleving kan afleiden uit de manier waarop ze met haar minderheden omgaat. Wel, sommige samenlevingen in Europa en in de rest van de wereld hebben op dat vlak nog een lange weg te gaan.
Een interessante vraag is of er gradaties zijn in de evolutie naar meer tolerantie en gelijke rechten voor iedereen. In onze samenleving is alles begonnen met de ontvoogding van de vrouw tijdens de eerste helft van vorige eeuw, daarna was het de beurt aan de holebi’s, en nu zijn de transgenders aan de beurt. Men kan dus in theorie wel begrijpen dat gelijke rechten op basis van seksuele oriëntatie en genderidentiteit nog veraf zijn in maatschappijen waar vrouwen nog steeds gediscrimineerd worden en geen gelijke rechten hebben met mannen, op vlak van zelfdeterminatie, sociale en financiële onafhankelijkheid, of seksuele en reproductieve rechten. Maar dat is geen excuus, we moeten er alles aan doen om alle discriminaties weg te werken op basis van zowel geslacht, seksuele oriëntatie als genderidentiteit tezelfdertijd.
Steeds toenemend religieus fanatisme
Trapsgewijs invoeren van mensenrechten is dus geen aanvaardbare optie en landen zoals ons België moeten hierbij het voortouw nemen. In alle internationale betrekkingen, ontwikkelingssamenwerking en diplomatie moeten daarom alle vormen van discriminatie veroordeeld worden, niet alleen voor vrouwen, maar ook voor holebi’s en transgenders. Dit is wat België in al zijn internationale betrekkingen en overeenkomsten doet, en het is daarom erg prijzenswaardig dat het Belgische voorzitterschap van de commissie bevolking en ontwikkeling van de Verenigde Naties dit afgelopen week in New York nog eens extra in de verf heeft gezet. Al heeft het niet geholpen is deze top jammer genoeg zonder resolutie afgelopen …
Er waait een sterke wind van oppositie in Europa en in de wereld gericht tegen rechten voor holebi’s en transgenders, en deze wind wordt gevoed door een steeds toenemend religieus fanatisme, waarbij arrogantie aan onwetendheid gekoppeld is en erg beschadigend kan zijn. Niets is dus voor altijd verworven. Niet alleen moeten we hier in België het voorbeeld geven van wat een beschaafde samenleving moet zijn, maar we moeten ook bijzonder waakzaam zijn voor wat elders in Europa en in de wereld gebeurt. En als we internationale resoluties ondersteunen die handelen over seksuele en reproductieve gezondheid en rechten, of over seksuele opvoeding, dan moeten seksuele oriëntatie en genderidentiteit daar steeds bij vermeld worden. Het is slechts zo dat andere landen vooruitgang kunnen boeken op vlak van holebi- en transrechten.
Ik ben een vermomde duivel
Sinds ik in de raad van Europa actief ben, heb ik persoonlijk reeds mogen ervaren wat discriminatie en persoonlijke aanvallen betekenen. Ik was in ons land voorheen nooit slachtoffer van wat men ‘hate speech’ noemt, maar intussen ken ik dit maar al te goed. Voor mijn tegenstanders ben ik een vermomde duivel, die de traditionele familiale waarden bedreig, en als vermomde homoseksueel (sic) onschuldige mannen misleid en bedreig in hun integriteit.
Het doet denken aan religieuze extremisten die vrouwen in boerka’s hullen omdat ze anders onschuldige mannen zouden verleiden. Maar goed, tegen religieus fanatisme zijn geen rationele argumenten opgewassen en we kunnen het maar bestrijden door aan te tonen dat mensenrechten, en alles wat daaronder te catalogeren valt, dus ook rechten voor seksuele en gender-minderheden, de enige weg zijn naar een tolerante en moreel hoogstaande samenleving, met als doel welvaart en welzijn voor iedereen.
Niets is voor altijd verworven
Er zijn dus twee tegengestelde bewegingen aan het werk, met een toenemende polarisatie als gevolg. Aan de ene kant de beweging om meer rechten en vrijheden te geven aan alle minderheden, waarbij tegenwoordig seksuele oriëntatie en genderidentiteit gelukkig bijna steeds in één adem genoemd worden, en aan de andere kant de toename van een door religieus extremisme geïnspireerde onverdraagzaamheid gepaard gaande met echte haatcampagnes. We mogen daarom de strijd niet staken of op onze lauweren rusten. Een betere samenleving nastreven heeft maar zin als deze voor iedereen bereikbaar is, ongeacht geslacht, seksuele oriëntatie of genderidentiteit. En niets is voor altijd verworven.