Dit weekend willen de Catalanen een referendum houden over onafhankelijkheid. De Spaanse overheid doet er alles aan om dat te voorkomen. Eerder was er een onafhankelijkheidsreferendum in Schotland. Het zijn de twee bekendste gevallen. Maar, het lijstje van regio’s in Europa die weg willen van hun moederland of gewoon een pak meer autonomie willen, is hallucinant lang. We beginnen deze reeks met onze buurlanden: Frankrijk, Duitsland en Nederland. 

1. Frankrijk, Frans Baskenland, ongeveer 700.000 inwoners

We kennen de Baskische zaak vooral vanuit Spaans perspectief en dan vooral omdat de afscheidingsbeweging ETA door zo’n drieste terreurcampagne voor pleegde te voeren. Maar, de Basken wonen niet allen in Spanje. 700.000 van hen wonen in zuidwestelijk Frankrijk.

De Basken zien zichzelf als onafhankelijk, maar hebben voor zover we weten (al zeker van in de eerste eeuw vóór Christus) nog nooit langdurig een echte autonome status gehad. Dat terwijl de Basken het langste van alle nu nog overblijvende volkeren in Europa wonen.

De Basken hebben een eigen taal, die voor zover bekend niet verwant is aan een andere taal. Voor buitenstaanders is het Baskisch (Euskara) dan ook niet te verstaan.

De oorsprong van de Basken is in mysteries gehuld. Een vrij gangbare theorie is dat zij oorspronkelijke bewoners waren in Zuidwest-Europa, nog voordat de Kelten vanuit Centraal-Europa naar het westen trokken en hier de dominante cultuur vormden.

Tijdens de Romeinse bezetting hebben de Basken dapper stand gehouden en altijd hun grondgebied weten te beschermen. Allicht is dit ook de oorsprong van de drang en de ideologie om een autonome staat te willen hebben.

Frankrijk heeft de Basken nooit als autonoom gezien, en de Basken hebben in Frankrijk ook nooit een autonome staat gekend. Pas in 1981 kwam er officieus erkenning toen de Franse President François Mitterrand in zijn verkiezingsprogramma met het idee kwam voor een Pays Basque.

In 1996 sprak 63,7% van alle lokale burgemeesters zich uit vóór een Baskisch Departement tijdens een geheime bijeenkomst, de Biltzar (genoemd naar de gelijknamige provinciale volksvertegenwoordiging van de Labourd van voor de Franse Revolutie). Maar tot op heden is er door de Franse nationale overheid geen initiatief genomen om deze wens in concrete plannen om te zetten.

Anders dan in Spanje is het Baskisch in Frankrijk op geen enkele manier erkend. Er zijn wel een aantal Baskischtalige en tweetalige lagere en middelbare scholen. De bewegwijzering is ook steeds vaker tweetalig.

Evenals in de Baskische Autonome Gemeenschap in Spanje vindt je in Frans-Baskenland nationalistische bewegingen die streven naar onafhankelijkheid en een vereniging van de Baskische gebieden.

Sinds 2007 verzamelen ze zich in het verkiezingsplatform Euskal Herria Bai. In de jaren tachtig en negentig heeft een gewapende groep genaamd Iparretarrak (de noordelijkers) geweld gebruikt om onafhankelijkheid te zoeken. Ze werd ontbonden in de jaren negentig.

2. Frankrijk, Bretagne, drie à vier miljoen inwoners

De Bretons zijn een Keltisch volk dat zijn wortels heeft in Bretagne, in het huidige Frankrijk. Hun voorouders kwamen van de 4e tot en met de 6e eeuw vanuit het zuidwesten van Engeland naar dit gebied.

De oorspronkelijke taal van de Bretons is het Bretons, en ongeveer een half miljoen mensen in Bretagne en daarbuiten gebruiken het nog. Met Frans heeft het niet veel te maken, om je een idee te geven, het volkslied van Bretagne heet Bro gozh ma zadoù (wat betekent Oud Land van mijn Voorvaderen).

Bretagne wordt beschouwd als een van de zes Keltische naties (samen met Cornwall, Ierland, het eiland Man, Schotland en Wales). Net als de nationaliteit van veel naburige regio’s combineert de Bretonse nationalisme zowel politieke als culturele aspecten. Bij dat laatste is vooral een verlangen voor onderwijs in het Bretoens het belangrijkst.

De politieke aspiraties van Bretonse nationalisten omvatten het recht op zelfregering te verkrijgen, hetzij in Frankrijk of onafhankelijk ervan, en om meer macht in de Europese Unie, de Verenigde Naties en andere internationale instellingen te verwerven.

Hedendaagse politieke partijen of bewegingen die Bretonse nationalistische standpunten bezitten, zijn de Unie Démocratique Bretonne, de Bretonse Partij, Emgann, Adsav en Breizhistance.

De roep om onafhankelijkheid groeit, maar in vergelijking met de Catalanen, de Schotten en de Basken is een relatief klein aantal Bretoenen echt voor zo’n drastische afscheuring: 20%. 37% van de Bretoenen zegt dat ze zich in eerste instantie Bretoens voelen en niet Frans.

3. Frankrijk, Noord-Catalonië, 400.000 inwoners

Niet alleen Spanje heeft Catalanen, ook aan de andere kant van de Pyreneeën wonen er ongeveer 400.000. De regio waar in Frankrijk Catalaans wordt gesproken komt ongeveer overeen met wat je misschien beter kent als de Roussillon. In tegenstelling tot het Spaanse Catalonië spreekt echter maar één op drie van de inwoners van Roussillon thuis Catalaans.

Er zijn nog verschillen. Terwijl Spaans Catalonië wellicht de rijkste regio in dat land is, is Frans Catalonië één van de armste streken in Frankrijk. Het kan zeker geen economische redenen inroepen om zich af te scheiden, zonder de financiële steun van Parijs lukt het nooit.

Desalniettemin is de jongste jaren de beweging die weg wil van Frankrijk en zich wil aansluiten bij een onafhankelijk Spaans Catalonië wel populairder geworden.

4. Frankrijk, Corsica, 330.000 inwoners

In Corsica willen ze niet alleen onafhankelijk worden, het is ook één van de weinige plekken in Europa waar ze nog steeds het geweld niet hebben afgezworen om dat te bereiken. Het Front de Libération Nationale Corse (FLNC) heeft dan wel herhaaldelijk gezegd dat het stopt met die gewapende strijd, maar splintergroepen zoals FLNC-22 weigert dat vooralsnog.

Voor wie ooit Asterix in Corsica heeft gelezen, ja, het zijn geen doetjes daar. Ze hebben ongeveer altijd gevochten tegen wie dan ook Corsica claimde.

En, ze hebben er ook ooit echt de onafhankelijkheid geproefd. Van de 13e tot de 18e eeuw was Corsica bezit van de machtige Italiaanse Republiek Genua. De Corsicanen kwamen rond 1730 echter in opstand. In 1755 werd Pasquale Paoli, vriend van Rousseau, James Boswell en Voltaire, als kapitein van de Natie gekozen. Hij maakte een democratische grondwet en werd in heel Europa daardoor beroemd. In 1769 was het liedje uit: Frankrijk palmde Corsica in, de broers van Napoleon verdreven Paoli en tot de dag van vandaag is het er baas.

Corsica is ook het land waar ze hun bloedwraakmoorden en de vendetta’s die erop volgden, heel ernstig namen. Pas in 1920 werd bloedwraak op Corsica bij wet verboden. Maar dat wil niet zeggen dat het gebruik verdween.

Het FLNC werd gevormd door twee van de best bewapende clans op Corsica, Ghjustizia Paolina en het Fronte Paesanu Corsu di Liberazione in 1976. Het visitekaartje dat het afleverde om zich kenbaar aan de wereld te maken en de zaak van Corsicaanse onafhankelijkheid op de kaart te zetten, kan tellen. Op 4 mei 1976 pleegde het ineens 21 bomaanslagen, voornamelijk tegen openbare gebouwen. Op 20 mei deden ze het opnieuw. Op 17 juli vielen ze met een raketlanceerder (een Amerikaanse M79) de gendarmerie van Aghione aan. Tegen september hadden ze verschillende Franse militairen proberen te vermoorden. En op 7 september kaapten zeven gemaskerde FLNC-leden een Boeing 707 die ze daarna opbliezen op de luchthaven van Ajaccio.

Wie denkt dat we in tijden van terrorisme leven, geheugens zijn kort. Het lijstje terreurdaden door Corsicaanse seperatisten doet de pipo’s van IS pure amateurs lijken. Op 6 mei 1979 pleegde het bijvoorbeeld ineens 20 (!) bomaanslagen op banken in Parijs. Op 19 augustus 1982 was er ”violente nuit bleue”: 99 aanvallen tegen Franse overheidsinstellingen.

Het FLNC pleegde bankovervallen om z’n strijd te financieren, vermoordde tientallen politici en had het bijvoorbeeld ook gemunt op drugsdealers.

Om de zoveel jaar gaat het opnieuw in het offensief. In 2011 pleegde het in de herfst bijvoorbeeld nog 38 bomaanslagen. Al dat geweld doet niet echt goed voor de roep om onafhankelijkheid: de fratsen van de meest fervente en agressieve voorstanders van die zaak maakt de meeste Corsicanen gewoon bang.

Het aantal Corsicanen dat zegt voor onafhankelijkheid te zijn fluctueert dan ook enorm. Het zit momenteel ergens tussen 15 en 30%.

In 2015 won de pro-meer autonomie coalitie Pè a Corsica voor het eerst in de Franse regionale verkiezingen. Ze haalde 35% van de stemmen en 24 van de 51 zetels in het Corsicaanse parlement.

5. Frankrijk, Savoie, 1,2 miljoen inwoners

Savoye was een voormalig land in Europa, dat na een omstreden volksraadpleging in 1860 werd geannexeerd door Frankrijk en Italië. De Fransen splitsten het bovendien in twee departementen: Savoie en Haute-Savoie. Het andere deel van Savoye, het Italiaanstalig deel in Piemont werd overgedragen aan het koninkrijk Sardinië, dat in 1861 opging in de nieuwe Italiaanse eenheidsstaat.

Sinds het einde van de 20e eeuw zijn er bewegingen in Savoye, waaronder La Ligue Savoisienne, die stellen dat de annexatie van Savoye door Frankrijk in strijd is met het internationaal recht en strijden voor een onafhankelijke, socialistische staat Savoye.

In 2012 viel La Ligue uiteen in Mouvement Citoyen de Savoie (MCSE) en Pour la Savoie (PLS).

6. Frankrijk, Occitanië, 14 miljoen inwoners

Occitanië is Frans gebied waar Occitaans wordt gesproken. Met uitzondering van het gebied ten zuiden van Bayonne waar Baskisch de moedertaal is en Roussillon, de streek rond Perpignan waar Catalaans wordt gesproken, is het ongeveer het deel van Frankrijk ten zuiden van de lijn Bordeaux, Limoges, Clermont-Ferrand, Valence naar Briançon.

Er wonen ongeveer 15 miljoen mensen, waarvan ongeveer 10 miljoen Occitaans begrijpen en ongeveer 2 miljoen het dagelijks spreken.

De occitaanse politieke beweging voor zelfbestuur bestaat ​​sinds het begin van de 20ste eeuw en accelereerde na de tweede wereldoorlog. Occitaans nationalisme kreeg vooral een push door de economische herstructurering van de Gaullisten in de jaren zestig. In Occitanië werd die ervaren als voorrang geven aan de meer welvarendere noordelijke regio’s van Frankrijk.

Vanaf 1968 is er ook een Occitaanse culturele opleving, maar al bij al blijft de beweging in kies- en politieke termen verwaarloosbaar. Sinds de regionale verkiezingen van 2010 zit de separatistische Partit Occitan echter wel in de regionale raden van Aquitaine, Auvergne, Midi-Pyreneeën en Provence-Alpes-Côte d’Azur.

7. Frankrijk, Provence, 5 miljoen inwoners

Het Front de libération nationale de la Provence of (FLNP) – zoals ze zichzelf noemen Front de Liberacioun Naciounau de Provènço – is naast hun collega’s van de FLNC op Corsica de enige separatistische organisatie in Frankrijk die geweld gebruikt.

De Provence is een gebied in het zuidoosten van Frankrijk. De Provence ligt tussen de Middellandse Zee, het Rhônedal en Italië, voor het overgrote deel in de administratieve regio Provence-Alpes-Côte d’Azur. In ruime zin strekt de Provence zich in het westen uit tot voorbij Nîmes (administratief in Occitanie) en in het noorden tot het zuiden van de Drôme (Auvergne-Rhône-Alpes).

Grote steden in het gebied zijn Marseille, Nice, Toulon en Aix-en-Provence.

Het FLNP werd opgericht in 2012 en heeft als doel van de Provence een onafhankelijk staat te maken. Het heeft verschillende bomaanslagen gepleegd, maar daarbij zijn nog wel geen slachtoffers gevallen. Doelwitten waren ondermeer het kantoor van de belastingen in Nice en een filiaal van Paribas in Draguignan.

Wie er achter het FLNP zit is niet echt duidelijk. Er werden al verschillende vermeende leden gearresteerd, maar die zijn altijd na ondervraging vrijgelaten.

8. Duitsland, Beieren, 13 miljoen inwoners

Beieren is één van zestien deelstaten van Duitsland. Deelstaten hebben eigen grondwetten, parlementen en regeringen. En anders dan in niet-federalistische landen hebben de deelstaten in Duitsland veel lokale bevoegdheden. Ze hebben ook invloed op de federale bestuurslaag: de Bondsraad, die de deelstaatregeringen vertegenwoordigt, beslist mee over veel federale wetten.

Desalniettemin, voor twee deelstaten is dat niet genoeg (Sleeswijk-Holstein is de andere). Of ten minste voor een pak mensen in die deelstaten. In Beieren maken ze zeker niet de meerderheid uit, maar, de Bayernpartei van Florian Weber haalde toch bijna 300.000 stemmen bij de laatste regionale verkiezingen.

En dat aantal neemt toe. Gevolg is dat bijvoorbeeld voor het eerst in bijna 60 jaar de separatistische Bayernpartei groeide. Ze sprongen van 16 naar 36 mandaten in Beierse steden en dorpen. Bovendien liepen, naar aanleiding van het vluchtelingenvraagstuk, vijf verkozen politici van onder meer de CSU en de SPD over naar de Bayernpartei en daarmee werd ze, na de Groenen, de vierde grootste fractie in de gemeenteraad van München.

9. Duitsland, Sleeswijk-Holstein, 2,8 miljoen inwoners

Sleeswijk-Holstein is de noordelijkste van de zestien Bundesländer van Duitsland. Het is na Saarland ook de kleinste. En, ten minste als de van Deense afkomst en vaak nog Deens sprekende Sleeswijkers het voor het zeggen hadden, dan is zelfs dat nog te groot.

Er zijn vier officiële talen in Sleeswijk-Holstein: Duits, Nedersaksisch, Noord-Fries en Deens. Nedersaksisch geldt als streektaal, Deens en Noord-Fries als minderheidstalen. Verder wordt ook nog Zuid-Juts (Sønderjysk) gesproken, een variant van het Deens. Ten slotte is er een handjevol mensen in en rond Flensburg dat Petuh spreekt, een mengtaal met elementen van Hoogduits, Nedersaksisch, Deens en Sønderjysk.

Dat zegt eigenlijk alles. Degenen die onafhankelijkheid willen zitten de 30 à 40 noordelijkste kilometers van Duitsland, aan de grens met Denemarken. De Denen noemen het Sydslesvig en het is eigenlijk ook altijd Deens geweest, tot in 1864, toen na de Tweede Duits-Deense Oorlog (waarin Pruisen en Oostenrijk zegevierden) Denemarken Sleeswijk, Holstein en Lauenburg aan de Duitsers moest geven.

In 1920 na het verlies van de Duitsers in de eerste wereldoorlog, kreeg Denemarken het even terug, maar niet lang. Sinds 1937 is Sleeswijk Duits.

10. Duitsland, Lausitz, 60.000 inwoners

De Lausitz is een regio tussen de rivieren Bóbr, Kwisa en Elbe op de grenzen van Duitsland, Polen en Tsjechië. De naam is afgeleid van een Sorbisch woord voor “zompig weideland”.

In Lausitz wonen ongeveer 60.000 Sorben, een Slavische minderheid, die een eigen taal spreekt, het Sorbisch, verwant aan het Tsjechisch en het Pools. De grootste stad van Lausitz is Cottbus.

In de tijd van het nationaalsocialisme werd het spreken van Sorbisch in het openbaar verboden en de culturele in de regio verenigingen ontbonden. Na 1945 werden die verenigingen onder de paraplu van de communistische eenheidspartij SED en een Sorbische uitgeverij heropgericht.

Het Sorbisch werd door de communisten in 140 scholen verplicht gemaakt. Maar met de val van de Muur, vielen ook de subsidies weg voor de Sorben. Op hooguit een tiental scholen in de streek is nu nog Sorbisch taalonderricht.

De harde kern van de taalgroep vormen nu een handvol rooms-katholieke dorpen, die hun eigen identiteit eeuwenlang tegenover de lutherse omgeving cultiveerden en dat na 1990 opnieuw konden en wilden vormgeven.

Als de Lausitzer Allianz (Łužiska Alianca) vechten ze voor hun onafhankelijkheid.

11. Duitsland, Franconia, ongeveer 4 miljoen inwoners

Met Franconia wordt het gebied van het oude stamhertogdom Franken bedoeld. Het makt deel uit van de deelstaat Beieren. En, wat ze eigenlijk willen is niet onafhankelijk van Duitsland worden, maar wel een Bündesland zijn op zichzelf.

Met name in de drie Frankische Regierungsbezirke in Beieren zijn er groepen die streven naar een eigen deelstaat Franken in de Bondsrepubliek Duitsland. In 1989/90 werd hiervoor door de Fränkische Bund een petitie georganiseerd, maar tot de stichting kwam het uiteindelijk toch niet, hoewel de Duitse Grondwet daarvoor wel een wettelijke basis bood.

12. Duitsland, Oost-Friesland, 450.000 inwoners

Aanvankelijk werd in Oost-Friesland een variant van het Fries gesproken, maar dat is in de zeventiende en achttiende eeuw geheel verdrongen door Nedersaksische dialecten uit het omliggende gebied. De huidige spreektaal in Oost-Friesland is dus een Nedersaksisch dialect, dat beïnvloed werd door het Nederlands en het Fries.

Die Friesen is de regionale politieke partij die voor meer autonomie strijdt en bijvoorbeeld verplicht onderricht in de Oost-Friese spreektaal. De partij werd opgericht in 2007. Sinds de lokale verkiezingen in 2011 heeft de partij vertegenwoordigers in de gemeenteraden van de Samtgemeinde Brookmerland, Samtgemeinde Hesel, de gemeente Rhauderfehn en de Kreistag van Landkreis Leer.

13. Nederland, Friesland, 650.000 inwoners

Er is nog een Friesland, en dat is een pak bekender. Eigenlijk moeten we Fryslân zeggen, want op 1 januari 1997 werd de officiële naam van de provincie door de Friese Provinciale Staten veranderd naar Fryslân. De Friesen zelf hebben het trouwens vaak over It Heitelân (het vaderland).

Je kan moeilijk zeggen dat het de Friesen ontbreekt aan autonomie in Nederland of zelfs respect. Maar, voor De Fryske Nasjonale Partij (FNP) mag het altijd meer zijn.

In 1966 won de FNP haar eerste zetels in de Provinciale Staten van Friesland en de gemeenteraadsverkiezingen. In 1995 verenigde de partij zich samen met andere provinciale partijen en De Groenen in de Onafhankelijke Senaatsfractie (OSF). Op deze manier wisten de partijen een zetel in de Eerste Kamer te bemachtigen.

De FNP is trouwens niet voor volledige zelfstandigheid van Friesland. Wel ziet het de Friezen als een apart volk en staat de partij voor een federalistisch politiek systeem in Nederland, waarin de provincies meer macht krijgen. De partij wil meer autonomie voor Friesland; gebruik, bescherming en erkenning van de Friese taal en eigen gezag over de gasreserves in de Friese bodem.

14. Nederland, Groningen, 600.000 inwoners

Groningen is nu nog een Nederlandse provincie, maar als het aan Groningen Centraal! ligt wordt het een eigen staat, met een eigen regering, politiekorps en munteenheid.

Volgens de partij heeft Nederland gefaald in het bieden van bescherming en degelijke zorg voor Groningers, en dus is het tijd om het heft in eigen handen nemen.

Als Groningen Centraal! ooit haar zin krijgt, krijgt de huidige provincie Groningen binnenkort een eigen parlement, politiekorps, bank, munteenheid, en beurs. Zonder bemoeienis van Den Haag, dus.

Met de opbrengsten van de gaswinning wil de partij een onafhankelijk basisinkomen invoeren voor iedere volwassen inwoner van Groningen, “waardoor werken niet meer een plicht maar een keuze zal zijn”.

Momenteel haalt de partij daarmee niet eens 1% van de stemmen. Serieuzer is de Partij voor het Noorden (PvhN) die “opkomt op voor de belangen van de bewoners uit de provincies Groningen, Friesland en Drenthe”.

Naar mening van de PvhN belemmert de huidige bestuurlijke situatie in Nederland de provincies in Noord-Nederland in hun ontwikkeling. “Daarom streeft de PvhN naar bestuurlijke vernieuwingen, waaronder het ontstaan van een autonoom landsdeel Noord-Nederland.”

Volgens de PvhN moeten Groningen, Friesland en Drenthe een eigen parlement te krijgen, dat “onafhankelijk van de Staten-Generaal besluiten kan nemen over onderwerpen die voor Noord-Nederland van grote betekenis zijn”.

En we zijn weer bij aardgas beland daardoor: de partij wil dat 25% van de opbrengst van de aardgaswinning direct ten goede komt aan Noord-Nederland. In het Noorden van het land behaalde de PvhN in sommige gemeenten 4-5% van de stemmen.

Morgen deel 2: Albanië, Azerbeidzjan, Bosnië en Herzegovina, Tsjechië, Denemarken en Finland.