Ongezien: het aantal drugsdoden door een overdosis is in de VS het jongste jaar alweer toegenomen met bijna 20%. Het zullen er volgens conservatieve schattingen 66.000 zijn, of elke acht minuten eentje. Het werkelijke aantal ligt nog een pak hoger. Illegale drugs, en dan vooral synthetische heroïne die voornamelijk uit China komt, richten momenteel een ongeziene ravage aan in VS. En de vrees groeit ondertussen dat de dodelijke drugsepidemie die de Verenigde Staten nu teistert, overslaat naar Europa.

Overdosissen zijn voor het eerst in de geschiedenis nu de belangrijkste doodsoorzaak bij Amerikanen jonger dan 50. Meer mensen spuiten zich dood dan dat er sterven door kogels in de VS nu, of dan dat er omkomen in het verkeer of zelfs stierven aan de gevolgen van aids op het hoogtepunt van die crisis in de jaren 90.

In 1980 stierven nog geen 8.000 Amerikanen aan een overdosis drugs, in 1992 ging dat aantal voor het eerst over de 10.000. Tegen 2000 was dat 20.000, vijf jaar later waren het er al 30.000 en in 2010 steeg het cijfer naar 40.000. Ondertussen zitten we aan 70.000.

Synthetische heroïne

Dat cijfer is een onderschatting, want het houdt alleen rekening met officieel vastgestelde drugsdoden. Het werkelijke aantal zou makkelijk nog 25% hoger liggen.

Ongeveer 17.000 Amerikanen sterven jaarlijks als gevolg van cocaïnegebruik en crystal meth. De rest van de doden zijn toe te schrijven aan illegaal gebruik van opiumderivaten. Sinds de invasie in Afghanistan is het heroïneprobleem immens gestegen, maar zelfs dat valt in het niets in vergelijking met de ravage die synthetische morfinomimetica aanrichten.

China

In Amerika woedt immers een ware fentanyl-epidemie. Het middel veroorzaakte in de VS het afgelopen jaar ruim 30.000 doden, twee keer zo veel als een jaar eerder, en het is in de VS inmiddels de drug die voor de meeste doden zorgt, veel meer dan de nummer twee, heroïne.

Fentanyl is een zogenoemd morfinomimeticum, een pijnstiller met een werking analoog aan morfine, maar dan heel veel sterker. Het middel wordt onder meer gebruikt bij operaties en wordt ook gegeven aan terminaal zieke patiënten met ernstige pijn. Het kan worden toegediend met onder meer injecties, pillen, een neusspray en pleisters.

Maar het wordt massaal geproduceerd nu voor het niet-medische circuit, vooral in China. Fentanyl is 50 à 100% krachtiger dan morfine, en daardoor ook immens veel verslavender en gevaarlijker. Het aantal overlijdens door fentanyl in de VS is de jongste drie jaar met maar liefst 540% gestegen.

Clandestiene laboratoria

De Amerikaanse antidrugsbrigade DEA maakte amper enkel jaren geleden voor het eerst gewag van fentanyl, toen ze ontdekte dat de Mexicaanse drugscarters het begonnen te versnijden in heroïne.

Ondertussen worden immense hoeveelheden onderschept. In tegenstelling tot heroïne, dat een ruwe opiumbasis heeft die in afgelegen bergdalen in Afghanistan moet worden geoogst, wordt fentanyl gemaakt in clandestiene laboratoria met behulp van relatief goedkope chemicaliën.

Komt van overal de VS binnen

Het lijkt ook van overal de VS binnen te komen. Ongeveer 80% van de in beslag genomen fentanyl in de regio New York lijkt door het Mexicaanse Sinaloa-kartel te zijn verscheept. De fentanyl komt uit laboratoria in China, en wordt onder meer via Mexico verscheept, maar zeker niet exclusief, blijkt uit andere vangsten in de VS.

De hoeveelheden die door de DEA onderschept worden, zijn indicatief voor de omvang van het probleem. Een paar weken geleden werd in Philadelphia bijvoorbeeld in vier dagen tijd 40 kg fentanyl gevonden bij Dominicaanse dealers. 40 kilo is waanzinnig, als je weet dat van één kilo 330.000 dosissen worden gemaakt.

“Je betaalt hetzelfde voor iets dat ongeveer 100 keer krachtiger is, dus waarom zou je nog heroïne kopen?”

Eén van de problemen met fentanyl is dat er nooit zo’n gevaarlijke drug was waar zoveel winst mee te maken is. Zo’n kilo produceren kost iets van een 5.000 euro. Hij wordt aan de dealers in de VS verkocht voor 55.000 euro. En die krijgen makkelijk 20 keer meer dan dat binnen door de verkoop op straat.

Het maken van fentanyl is niet alleen goedkoop, het is ook niet afhankelijk van oogsten. En: “Je betaalt hetzelfde voor iets dat ongeveer 100 keer krachtiger is, dus waarom zou je nog heroïne kopen?” zeggen ze bij de DEA. “Heroïne zal nooit meer kunnen concurreren met fentanyl.”

Lange ontwenningsverschijnselen

Het maakt zelfs niet uit hoe goed die heroïne is, want een bijverschijnsel van deze concurrentie tussen de drugs, is dat heroïnedealers moeten bijdraaien en dat momenteel de zuiverheid van hun heroïne 93% is, terwijl dat twee jaar geleden gemiddeld nog 63% was.

Vergeleken met heroïne, zeggen verslaafden, is een fentanylrush intens en onmiddellijk. Overdoses komen bijna ogenblikkelijk, de comedown is abrupt en de ontwenningsverschijnselen zijn lang en ongemakkelijk (je bent tussen anderhalve en twee maanden doodziek).

Aangezien tolerantie snel opbouwt, escaleert de afhankelijkheid snel.

Nog kopbrekers

Naast de angstaanjagende kracht van fentanyl, veroorzaken twee gerelateerde factoren kopbrekers voor de drugsbestrijders: een gebrek aan een dominante handelaar en het gemak waarmee varianten van het medicijn kunnen worden geproduceerd.

In het verleden zouden drugs die verkocht worden in een bepaald gebied waarschijnlijk worden gecontroleerd door een enkele, relatief voorspelbare misdaadfamilie of -kartel. Dat is niet het geval met fentanyl.

Een simpele steekproef in oktober vorig jaar leverde al gauw 12 Chinese chemische bedrijven op die fentanyl wilden leveren via het web voor enkele duizenden euro’s per kilo. No questions asked.

Omdat het synthetisch is, is fentanyl ook relatief eenvoudig te wijzigen. Elke subtiele verandering in de formulering zorgt ervoor dat de makers in bijvoorbeeld China de wetgeving makkelijk een stap voor kunnen blijven.

“Crazy dangerous”

Carfentanil is zo’n variant. Dat is nog 100 keer sterker dan fentanyl. Eind september werden in een mooi huis in een goeie buurt van een voorstad van Toronto bij een politie-inval 33 automatische wapens gevonden. De vondst was puur toeval, de hulpdiensten hadden gereageerd op het afgaan van een CO2-vergiftigingsalarm.

In de kelder van het goed onderhouden huisje-met-een-tuintje ervoor in Liatris Drive in Pickering lag 53 kilo wit poeder. Ondertussen weten we wat 42 kilo van dat wit poeder was: carfentanil.

Carfentanil wordt door het Amerikaanse Drug Enforcement Agency (DEA) omschreven als “crazy dangerous”. Fentanyl is al een gigantisch probleem, maar weet dat carfentanil nog veel, veel verslavender en krachtiger is. We hebben het hier over spul dat 10.000 keer krachtiger is dan morfine.

Voor olifanten

Carfentanil werd voor het eerst in 1974 gesynthetiseerd door een team chemici van Janssen Pharmaceutica in Beerse, onder wie Paul Janssen. Het wordt op de markt gebracht onder de handelsnaam Wildnil als een algemeen anestheticum voor hele grote dieren, zoals olifanten.

Carfentanil is voor mensen zo gevaarlijk dat er de jongste jaren stemmen opgaan om het te beschouwen als een massavernietigingswapen. Met recht en rede; het is relatief makkelijk te verkrijgen in grote hoeveelheden in z’n commerciële vorm en het is ook makkelijk aan te maken door bijvoorbeeld schurkenstaten en terroristische groeperingen.

176 junks dood in zes dagen. In één stad

Vorig jaar doken de eerste geruchten op over hoe carfentanil in de drugscene zou zijn geraakt. Ambtenaren in Noord-Amerika begonnen te waarschuwen dat het werd versneden met heroïne en andere drugs, en dat dat een verklaring was voor het sterk gestegen aantal overdosissen met dodelijk afloop.

Een hoeveelheid carfentanil zo klein als een zandkorrel kan je al doden. In de Amerikaanse stad Cincinnati stierven 174 junks in amper zes dagen tijd omdat ze met carfentanil versneden drugs hadden gebruikt.

Terrorisme

De grootste angst van wetshandhavingsinstanties is dat het uiteindelijk door terroristen zal worden gebruikt. “Carfentanil, zeker in gasvorm, zou gemakkelijk als massavernietigingswapen kunnen worden gebruikt”, luidt het.

Russische special forces hebben er al mee geëxperimenteerd en da’s heel slecht afgelopen. Ze pompten het in het ventilatiesysteem van een theater in Moskou in 2002 waar meer dan 800 mensen werden gegijzeld door Tsjetsjeense rebellen. Minstens 129 gijzelaars overleefden dat niet.

Een analyse van 2012 door Britse wetenschappers die naar de kleding en urine van drie overlevenden keken, concludeerde dat het gas waarschijnlijk een mengsel was van carfentanil en remifentanil, een andere krachtige, kortwerkende opioïde.

Europa

De vrees groeit ondertussen dat de dodelijke drugsepidemie die de Verenigde Staten nu teistert, overslaat naar Europa. De eerste aanwijzingen dat fentanyl ook in Europa voet aan de grond begint te krijgen, zijn er al. Zo zijn in het Verenigd Koninkrijk dit jaar al zeker zestig mensen overleden aan een overdosis van de drug.

Hoewel het zeer krachtige verdovende middel, zeker in Europa officieel alleen op doktersrecept is te krijgen, is het in de praktijk betrekkelijk eenvoudig aan te schaffen zonder tussenkomst van een arts. Want dezelfde internetrevolutie die momenteel veel bovengrondse economische sectoren overhoop gooit, heeft de laatste jaren ook hier de drugshandel bereikt.