De Verenigde Staten zullen ook in de 21e eeuw de dominante wereldmacht blijven. Dominantie zit in het DNA van de States. Het land beschikt over een enorme verscheidenheid, ligt ook nog eens in de ideale klimaatzone en heeft aan iedere zijde een oceaan. Maar het is een gekende boutade: You can always count on Americans to do the right thing – after they’ve tried everything else. Wat kunnen de Amerikanen betekenen voor de wereld in deze eeuw? Zeven parameters die zullen bepalen welke kant het uitgaat.
Er wordt wel eens beweerd dat de 20e eeuw de eeuw van de VS was, en dan volgt een shortlist van uitdagers die wel eens de 21e eeuw naar hun hand zouden kunnen zetten. De BRIC-landen (Brazilië, India en China), Rusland natuurlijk, de OPEC-landen, een Verenigd Europa, nog steeds ’s werelds grootste handelsmarkt. Kandidaten genoeg die elk om voor de hand liggende redenen aan de race deelnemen, maar aan de startlijn met een gigantische achterstand op de pole-position vertrekken.
De 21e eeuw wordt een Amerikaanse eeuw, omdat de Yanks het allemaal in eigen hand hebben. Zij kunnen de boel grondig verpesten of de draad opnemen van de sixties: America, the shining city on the hill, het baken voor de rest van de progressieve wereld. Dit zijn de vijf factoren die doorslaggevend zullen zijn in de volgende twintig jaar.
1. Schaliegas, de troefkaart
De hoeveelheid schaliegas die in de VS wordt ontgonnen is verbijsterend. “Fracking” is een techniek waarbij onder hoge druk water en zand in de grondlaag diep onder de watertafel wordt ingespoten, waarbij de leisteen wordt gemanipuleerd om barstjes te veroorzaken, waardoor aardgas (meestal methaan) wordt vrijgemaakt. Zowat de hele US komt in aanmerking voor gaswinning met deze methode. Als de enorme hoeveelheden water die nodig zijn nadien worden gerecupereerd en herbruikt, en als de toegevoegde chemicaliën veilig worden, en contaminatie van de watertafel wordt vermeden, is het een relatief propere energiebron. Ook aan de oppervlakte waar bij verbruik aardgas veel minder vervuilend is dan kolen of olie.Het verwachte aandeel in het energieverbruik van de VS tegen 2040 is enorm. Schaliegas is ook nog eens goedkoop, vandaag een vierde van de prijs voor gelijke energiewaarde in olie, terwijl de olieprijzen enkel kunnen stijgen. Dat laat reeds zijn sporen na in de concurrentiepositie van de VS tegenover de rest van de wereld. De energiekost van de United States is momenteel veruit de voordeligste in de wereld, en daarbovenop is America nu ook energie-EXPORTEUR geworden.Het leidt geen twijfel dat de Verenigde Staten in de voorbije vijf jaar een energie-revolutie hebben in gang gezet, als ze dit goed ‘managen’ (en daar zijn ze goed in) en energie is troef, dan is dit een Ace.2. Inkomensongelijkheid, een tijdbom
De Amerikanen kunnen best wat inkomensongelijkheid verdragen. Zelfs de armste drommel is tegen belastingverhoging voor de rijken, omdat hij vreest dan zelf, als de Amerikaanse droom ooit voor hem zal uitkomen, dan te veel belastingen te zullen moeten betalen. Wie iets durft zeggen over het onrecht dat 1% van de Amerikanen 35% van de rijkdom bezitten, is een klassenoorlog-stoker. 80% van armste Amerikanen bezitten allemaal samen maar een derde van 1% de rijksten. En de kloof wordt dieper. In 2001 hadden de 80% armste Amerikanen samen nog 16%, in 2011 was dat al gedaald tot 11%. Die kloof is ongezond en explosief. Het leidt onvermijdelijk tot defaitisme bi de have-nots. Bij gebrek aan enig perspectief heeft het geen zin om een inspanning te leveren, wat op zijn beurt de verpaupering, criminaliteit en leefomgeving aantast. In 1965 zaten er 300,000 Amerikanen achter de tralies, vandaag zijn dat er 2,3 miljoen, een ver-achtvoudiging en ook die trend stijgt. Niet alleen de verdeling van de rijkdom (bezit) ontspoort, ook het inkomen. Verleden week kelderden de republikeinen een poging om het minimumloon op te trekken. Het inkomen van de 50% laagste lonen steeg nauwelijks in de voorbije 20 jaar, terwijl de topinkomens ongebreideld blijven toenemen en meer dan 75% toenamen in dezelfde periode.De Amerikaanse droom is dan ook een illusie. in de Verenigde Staten heb je veel minder kans om uit de armoede te ontsnappen dan in elk ander land van de wereld. De uitzichtloosheid zou op termijn, zoals in de jaren zestig met de zwarte Amerikanen tot een pre-revolutionaire sfeer op de rand van een burgeroorlog kunnen leiden. De mensen pikken schijnbaar alles, zodat de machtshebbers hun waanzin toch weer een beetje verder durven te drijven, maar dan houdt het plots op. De Muur is gevallen in weken, Egypte heeft Mubarak op de keien gezet, als de sneeuwbal eenmaal rolt kan het erg snel gaan. Achteraf heeft iedereen het op voorhand zien aankomen.3. Democratie of schijndemocratie en immobilisme
Democratie is tot nader order het minst slechte staatsmodel. Maar het heeft zo zijn nadelen. Het leidt tot inertie, omdat het in de versplinterde publieke opinie steeds moeilijker wordt om consensus over wat dan ook te bereiken. We kunnen er in Belgie van meepraten. In de US is het probleem van een andere orde. De republikeinen hebben gezworen Obama niets te gunnen, en trachten alle besluitvorming te saboteren. Dat is uiteraard voor een natie een risico. Als er niets meer kan worden beslist leiden de feiten een eigen leven, en kan de burger die het slachtoffer is van de politieke spelletjes enkel lijdzaam toezien.Tot overmaat van ramp zit de Amerikaanse democratie nog met drie -elk op zich, maar samen zeker- dodelijke kankers opgescheept. De eerste is de invloed van de miljardairs. Het hoogste gerechtshof heeft onbeperkte uitgaven door practiculiere organisaties toegelaten. Het volstaat dat ze pro forma niet bij de campagne van de kandidaat horen, en dan mogen ze de ether volspuiten met baarlijke nonsens die toevallig in hun eigen kraam past. Een tweede probleem is de macht van “pundits”. Radiostations en televisiezenders als Fox hebben een enorm publiek dat alles wat de zender uitkraamt voor zoete koek slikken. Ze maken van die macht schaamteloos misbruik. Het gevolg is een totaal fout geïnformeerde burgers, die niet zelden beslissingen die in hun eigen nadeel zijn enthousiast toejuichen. De obstructie van Obama’s nieuwe ziekteverzekeringswet is maar één voorbeeld. Maar het zijn ook de armen die het hardst roepen dat er fors moet bespaard worden op de programma’s die net hen zouden vooruithelpen. Hoe armer hoe rechtser lijkt het wel. Deze grafiek toont de regio’s waar het meeste kinderarmoede wordt genoteerd, het is de bible-belt waar de tea-party hoogtij viert.De derde kanker is het Tea-party-fenomeen. Amerikanen zijn historisch pioniers, en ze blijven ervan overtuigd dat ELKE inmenging van de overheid rampzalig is. Armen moeten door private “charity” worden geholpen, niet door de staat. Milieuwetgeving moet aan de ondernemingen zelf worden toevertrouwd. De financiële markten moeten hun zelfregulerend evenwicht maar vinden. Die drie problemen (miljardairs, media-conglomeraten, Tea-party) drijven elkaar aan, en het is niet onmogelijk dat het uiteindelijk leidt tot een perfect storm, die de hele democratie ontwricht. Dat was al bijna zo ver toen de Republikeinen ei zo na de wereldeconomie deden ontploffen om een idiote routine-kwestie als de verhoging van het schuldenplafond.
Als de democratie in de VS alle krediet verliest, en (sluipend) wordt vervangen door een soort geleide oligarchie in het belang van een rijke minderheid, is het ’trickle down’ effect op alle andere democratieën in de wereld onvermijdelijk. De ervaring leert dat het verlaten van het democratisch pad weinig goeds voorspelt voor het verdere verloop van de geschiedenis in de erop volgende decennia.4. Schuldenberg en de kans op een major crash
In een economie waarin hebzucht het laatste woord heeft ontstaan altijd nieuwe bubbles. En als die barsten is de schade niet te overzien. De laatste keer was het een housing bubbel. Toen die knapte was een gigantische ‘bail-out’ nodig want de banken (verantwoordelijk voor de schade) waren “too big to fail”. Het gevolg was een explosieve staatsschuld, maar om die financierbaar te houden moet de rente laag blijven. De rente laag houden is het werk van de FED. Maar hoe kan je verder de rente verlagen als ze op 0% staat? De FED is om de liquiditeit van de economie te herstellen overheidspapier gaan inkopen. Dat gaat zo: de FED drukt nieuwe dollars, en koopt met die dollars van banken en investeringsfondsen kasbons terug. De staatsschuld zit dan in handen van de FED en de bank heeft terug cash om leningen toe te staan en te doen wat ze zou moeten doen, de liquiditeit van het systeem garanderen. Dit is een economie op steroïden, en vlak na de instorting was hiervoor alle reden. Maar Ben Bernanke durft vijf jaar later nog steeds niet de patiënt te laten afkicken van de drug. De gevolgen zouden desastreus kunnen zijn. Het drukken van geld om het daarna in omloop te brengen leidt vroeg of laat onvermijdelijk tot inflatie. Er is immers meer geld voor dezelfde hoeveelheid goederen. Het leidt ook tot een nieuwe bubble. De toegenomen geldhoeveelheid die niet overeenstemt met een werkelijke toename van het BNP en de aanwezige goederen, moet ergens naartoe… Een totale crash van de Amerikaanse economie zou de hele wereld in haar val meesleuren.5. Cultuur, onderwijs en infrastructuur
Het is een boutade dat de Amerikanen oppervlakkig zijn, en ze zijn met genoeg, dus voor een flink pak Amerikanen gaat de stelling niet op. Maar men kan ook het licht van de zon niet loochenen. Het algemeen onderwijsniveau in de States is van een laag niveau. En omdat de Amerikanen nog altijd de leidende culturele elite zijn, dragen we daarvan allemaal de gevolgen. De soaps, de scopes, de books, de humor, de hamburger en de latte van Starbuck, alles is na verloop van tijd op de maat van de gemiddelde Amerikaan gesneden: flets, vet, zoet, too much. Wie door de States rijst kan zich ook moeilijk ontdoen van de indruk dat alle openbare infrastructuur aan een likje verf toe is, of meer. De besparingen laten hun sporen na. De spiegelpaleizen van de multinationals zien er fabelachtig uit, maar als je eenmaal de geklimatiseerde hall verlaat en op straat eens rondkijkt… De invloed van de Amerikanen op onze cultuur is zo immens, dat het onvermijdelijk is dat ook de negatieve aspecten van deze typische mentaliteit zullen overwaaien naar alle streken van de wereld. For better and for worse. De wereld kan in de volgende decennia het Europees model adopteren, onderwijs, gezondheidszorg, inkomensgelijkheid, regulering, of het Amerikaans model: iedereen is verantwoordelijk voor zichzelf, als je arm bent is dat in het beste geval je eigen schuld, en in het slechtste een verdiende straf van God!l6. De militaire macht…
We hebben aan de Amerikanen onze vrijheid te danken. Ze hebben Hitler en nadien Stalin uit onze achtertuin gehouden. Het Amerikaanse leger is nu zo groot als de 13 volgende legers SAMEN. En toch lijkt het moeilijk om in de complexe wereld op het terrein het verschil te maken. Het lukte niet Irak, niet in Afghanistan, en in Libie blijft Obama ook het liefst ver uit de buurt. Maar het blijft een feit dat de Amerikanen door militair tussen te komen, of door zich afzijdig te houden in conflicten in de volgende eeuw de geschiedenis doorslaggevend kunnen bepalen, op een manier die voor geen enkele andere natie binnen haar mogelijkheden ligt.Technologie…
Silicon Valley is nog steeds het mekka van de technologische revolutie. De wet van Moore blijft nog steeds gelden, met constant tempo van de uitvinding van krachtiger apparatuur te koop voor een lagere prijs. Volgers in de slipstream als Samsung niet te na gesproken, blijven de Amerikanen de drijvende kracht achter de technologische revolutie die een steeds toenemend deel van ons leven bepaalt. Made in China… but invented in the States.