Eind jaren tachtig hield de Colombiaanse drugsbaron Pablo Escobar vier nijlpaarden in een privémenagerie. Ze werden na de dood van Escobar achtergelaten op zijn onbeheerde landgoed. Ondertussen terroriseren al meer dan 100 nijlpaarden de regio. Nu voorspelt een studie dat de populatie tegen 2040 zal toenemen tot bijna 1.500. De beesten zijn nu al een ramp voor het ecosysteem en ze zijn doodgevaarlijk voor mensen. Er moet dus iets gebeuren – maar dat blijkt niet zo simpel, om verschillende redenen.
Hacienda Napoles, halverwege de steden Medellin en Bogota, was de enorme boerderij die eigendom was van ’s werelds meest notoire drugsbaron ooit: Pablo Escobar. In het begin van de jaren tachtig, nadat Escobar rijk was geworden met zijn drugsimperium, maar voordat hij zijn campagne van moorden en bombaanslagen begon die Colombia bijna uit elkaar zouden scheuren, bouwde Don Pablo voor zichzelf een dierentuin.
Hij smokkelde olifanten, giraffen en andere exotische dieren, waaronder vier nijlpaarden – drie vrouwtjes en een mannetje – het land in. En met een typisch groots gebaar liet hij de plaatselijke bevolking vrij rondlopen in de dierentuin. Bussen vol schoolkinderen passeerden onder een replica van het propellervliegtuig dat Escobars eerste zendingen cocaïne naar de VS vervoerde. En terwijl Don Pablo de activiteiten van het Medellin-kartel leidde vanuit zijn villa op de heuvel, staarde de lokale bevolking naar de vreemde dieren en nog vreemdere betonnen dinosaurussen die Escobar voor zijn zoon bouwde.
Een vreemd wezen met kleine oren en een hele grote mond
De menagerie van Escobar werd na zijn val verspreid over dierentuinen in het hele land. Maar niet de nijlpaarden. Hoeveel problemen kunnen die in godsnaam veroorzaken, redeneerden Colombiaanse ambtenaren die belast waren met het ontmantelen van het uitgestrekte landgoed van Escobar na zijn dood in 1993. De beesten waren bovendien agressief en zo groot als een auto – de wetsdienaars concludeerden dat ze niet genoeg betaald werden om hun hachje te riskeren, en dus, terwijl de meeste exotische dieren van de drugsbaron naar dierentuinen werden gestuurd, mochten de nijlpaarden – drie vrouwtjes en een mannetje – blijven rondlopen.
In 2007, 14 jaar na de dood van Escobar, begonnen mensen op het platteland van Antioquia, 350 kilometer ten noordwesten van Bogota, het ministerie van Milieu te bellen om waarnemingen van een bijzonder dier te melden. Ze hadden het over een wezen in de rivier dat ze nog nooit eerder hadden gezien, met kleine oren en een hele grote mond.
Bleek dat de nijlpaarden ondertussen met zestien waren, en dat ze op zoek waren gegaan naar voedsel in de nabijgelegen Magdalena-rivier. In 2013 produceerde het National Geographic Channel een documentaire over hen met de titel Cocaine Hippos. Begin 2014 werden er 40 nijlpaarden gerapporteerd in Antioquia en in 2018 werd de groeiende populatie geschat op 70. Tegen december 2019 hadden naar schatting 80 nijlpaarden zich verspreid over een gebied van bijna 2.000 km². Volgens prognoses kunnen er binnen enkele decennia duizenden zijn, die een gebied zullen claimen dat zo groot is als België qua oppervlakte.
Sleutelhangers en T-shirts
In hun natuurlijke habitat in Afrika brengen nijlpaarden het lange droge seizoen door in waterwegen die tot plassen zijn gekrompen. Daar zijn ze kwetsbaar voor ziekten en roofdieren – om nog maar te zwijgen van elkaars slechte humeur. Maar tropisch Colombia is een nijlpaardenparadijs. Het regent er het hele jaar door, er is voedsel in overvloed en er zijn geen carnivoren die groot genoeg zijn om een bedreiging te vormen. De nijlpaarden brengen vijf uur per dag door met grazen en de rest van hun tijd koesteren ze zich in het koele water van de Magdalena-rivier en de omliggende meren.
Terwijl ze in Afrika terecht wantrouwend staan tegenover nijlpaarden – de beesten doden jaarlijks meer mensen dan enig ander groot zoogdier – zijn veel Colombianen door hen gefascineerd. De lokale bevolking ziet de nijlpaarden als een onofficiële mascotte. Cadeauwinkels in Puerto Triunfo verkopen nijlpaardensleutelhangers en -T-shirts. In het pretpark dat werd gebouwd op de plaats van het voormalige plezierpaleis van Escobar kunnen bezoekers het meer verkennen waar nu enkele tientallen nijlpaarden leven. Af en toe struint een van die beesten een nabijgelegen dorp in, waar ze beweren er niet langer van op te kijken.
De moord op Pepe
Maar dat is wellicht omdat ze geluk hebben gehad tot nu. Interacties tussen mens en nijlpaard zijn meestal niet vriendelijk. In 2009, nadat een drietal ontsnapte nijlpaarden uit Hacienda Napoles lokale boerderijen terroriseerden, stuurde hetColombiaanse milieuagentschap een team jagers achter de dieren aan met het bevel om ter plekke te schieten.
Maar toen verscheen er een foto waarop de soldaten poseerden met het karkas van Pepe, een van de volwassen nijlpaarden. Dierenrechtenactivisten hekelden de moord. ‘Ze hadden kunnen worden gevangengenomen en op een veilige plaats kunnen worden bewaard totdat er een permanent toevluchtsoord voor hen was gevonden’, vertelde Marcela Ramirez, een lid van het plaatselijke dierenbeschermingsnetwerk, destijds aan Reuters. Een rechter vaardigde een uitspraak uit waarbij de jacht op Pepe’s partner en nakomelingen werd opgeschort, en het werd illegaal om nijlpaarden in Colombia te doden.
Er werd besloten een sterilisatiecampagne te starten. Maar dat bleek niet zo simpel. Om te beginnen, laten de nijlpaarden zich niet makkelijk vangen. Pogingen om ze dan maar naar een houten pen te lokken die gevuld was met wortels en fruit werkten niet, want van het moment dat het nijlpaard het gevoel had dat hij ingesloten was, sprong het, verpletterde de houten barrière en ontsnapte het oerwoud in.
Ruimtelijk dynamische testikels
En zelfs als er al een nijlpaard kon verdoofd worden, dook een nieuw probleem op. Een nijlpaard steriliseren, bleek echt ingewikkeld te zijn. Mannelijke nijlpaarden hebben wat wetenschappers beleefd ‘ruimtelijk dynamische testikels’ noemen (hun genitaliën zijn intrekbaar en kunnen zich verbergen in een opening die het lieskanaal wordt genoemd), en de voortplantingsorganen van vrouwtjes zijn nog moeilijker te vinden.
Momenteel slaagt het team dat daar verantwoordelijk voor is met de 50.000 euro die ze daar voor krijgen jaarlijks één mannetje te vangen en te castreren. Terwijl wetenschappers schatten dat de populatie jaarlijks met 10 procent groeit. Voor wetenschappers vormt dat een groeiende ecologische bedreiging, omdat de nijlpaarden concurreren met inheemse dieren in het wild en lokale waterwegen vervuilen. Af en toe hebben ze zelfs mensen aangevallen.
Vorig jaar werd een boer verrast toen hij water uit de rivier ging halen; het nijlpaard beet in zijn been en gooide hem de lucht in, waarbij hij zijn been, heup en een aantal ribben brak. Een onderzoek van door nijlpaarden bewoonde meren wees uit dat voedingsstoffen in de uitwerpselen van de dieren enorme hoeveelheden bacteriën en algen aanwakkeren. Deze verminderden op hun beurt het zuurstofgehalte van het water, waardoor het giftig werd voor vissen. De Colombiaanse nijlpaarden verdrijven ook inheemse soorten uit hun habitat, zoals de West-Indische lamantijn, de neotropische otter, de brilkaaiman en verschillende soorten schildpadden. En de capibara’s, uit de kluiten gewassen cavia’s.
In Afrika fungeren nijlpaarden als ecosysteemingenieurs, die voedingsstoffen van het land naar meren overbrengen en nieuwe kanalen voor water vormen terwijl ze over droge aarde lopen. Sommige onderzoekers hebben gesuggereerd dat ze in Colombia een vergelijkbare service zouden kunnen bieden. Ze kunnen zelfs de ecologische nis vullen die is achtergelaten door enorme zoogdieren die na de ijstijd zijn uitgestorven: gigantische lama’s en een neushoornverwant genaamd Toxodon. Maar de meeste wetenschappers staan sceptisch tegenover deze hypothese.
Tijd om het geweer boven te halen?
Het nijlpaardenprobleem neemt ook middelen weg van de honderden bedreigde dieren in Colombia en het bestrijden van ongeveer 400 andere invasieve soorten die inheemse ecosystemen bedreigen. En er moet nu echt dringend ingegrepen worden, blijkt uit de nieuwe studie. Met behulp van statistische modellen en klimaatprojecties ontdekten de auteurs dat de nijlpaarden op schema lagen om tegen 2039 de draagkracht van het ecosysteem – ongeveer 1.418 dieren – in te halen. Ambtenaren zouden het tempo van sterilisaties moeten verhogen tot ongeveer 30 per jaar, waarvan de helft bij vrouwtjes, om enig effect te hebben. Zelfs dan zou het gewoon het punt vertragen waarop de nijlpaarden al het voedsel en de beschikbare ruimte opeisen in het ecosysteem.
De enige efficiënte strategie om met de nijlpaarden om te gaan, is de ‘extractie’ van 30 nijlpaarden per jaar, vanaf nu. Maar waar moeten die heen? Dierentuinen willen ze niet. Herintroductie is ook geen optie: geen enkel Afrikaans land zou zijn eigen nijlpaardenpopulatie op het spel zetten door tientallen dieren met een mysterieuze oorsprong en onbekend gedrag opnieuw in te voeren.
Verplaatsing was misschien 30 jaar geleden haalbaar, toen er nog maar vier nijlpaarden waren. Castratie had effectief kunnen zijn als ambtenaren in een vroeg stadium voldoende middelen voor het programma hadden verstrekt. Nu is de enige overgebleven optie de meest pijnlijke. Niemand vindt het leuk om op een nijlpaard dood te schieten, zeggen de onderzoekers, maar geen enkele andere strategie zal werken.
In Colombia leidt de studie al meteen tot controverse en verdeeldheid. Er wordt betoogd dat de Colombiaanse nijlpaarden moeten worden beschouwd als een veilige populatie, geïsoleerd van de bedreigingen waarmee Afrikaanse nijlpaarden worden geconfronteerd, en dat ze gunstig kunnen zijn voor de lokale ecotoeristische industrie.
