Nog één week schudden Patrick Dewael (Open Vld) en Sabine Laruelle (MR) aan de boom van Vivaldi. Nu CD&V andermaal zichzelf parkeert, komen andere combinaties in zicht.

Wat gebeurt er precies? Nog één week. Zolang willen Dewael en Laruelle nog een poging doen, kwestie van de druk lekker hoog te houden. In overleg met de koning beslisten ze om het initiatief nog één week bij de voorzitters van Kamer en Senaat te laten.

De details: Bedoeling is, met de coronacrisis die in crescendo gaat, om toch de boel te forceren.

• Het Paleis zelf doet mee in die opbouw van druk.
  • Ze hadden het over “verder de nodige initiatieven nemen om snel een regering te vormen”. Die “snel” valt op, het is de eerste keer dat daar sprake van is.
  • En ook inhoudelijk lijkt het op een ‘noodregering‘, een term die nochtans niet meer mocht gebruikt worden door de opdrachthouders: “Deze zal de dringende problemen waaraan ons land het hoofd moet bieden prioritair aanpakken.”
  • Een “eindrapport” wordt volgende week, op 16 maart, verwacht. Nog één week dus, niet langer.
• Voor Dewael en Laruelle is het duidelijk welk scenario op tafel ligt: ondanks de expliciete vraag van CD&V om N-VA te betrekken (hieronder meer daarover) is er geen enkele intentie om nu N-VA wél in het spel te brengen. Het is dus een Vivaldi of variant waar men voor wil gaan.
• In kringen rond de opdrachthouders, die officieel zich nog altijd in ‘mutisme’ hullen en dus geen persconferenties geven, en zelfs geen quotes aan de paleispoort, is te horen dat ze aandrongen op die ene week. “Dewael vraagt dat niet als hij niets gaat doen. Hij wil expliciet niet ‘z’n tijd volmaken’ of ‘overkrokussen’, zoals Herman De Croo (Open Vld) het zo plastisch omschreef. Als hij het doet, is het om er iets van te maken. Vandaar ook die éne week, dan blijft de druk hoog.”
• Het is duidelijk dat Dewael en Laruelle de huidige coronacrisis, die na de beurscrash gisteren, in combinatie met de crash van de olieprijzen, een heuse economische crisis werd, kunnen gebruiken om “uitzonderlijke externe omstandigheden” in te roepen, en tot dadendrang aan te manen. Die crisis zal daarenboven vermoedelijk ook alleen nog erger worden. “De sense of urgency moet er nu toch komen? De nood wordt dag na dag hoger”, zo is te horen.
• Bovendien is er deze week een rapport van het Monitoringcomité, waarbij het begrotingstekort richting 3 procent lijkt te schuiven. Dan dreigen we in het EU-strafbankje terecht te komen: ook dat kan extra druk zetten, hopen de opdrachthouders. Vraag is of niet heel de EU in de problemen gaat komen, Italië op kop: een heel land in quarantaine, dat is racen richting recessie.

Welke aanpak voor de opdrachthouders? Wat weten we dan over de intenties van Dewael en Laruelle?

• Er is in de wandelgangen te horen dat er twee pistes zijn waarop het duo nog een week gaat werken.
  • Er is de korte termijn: er is snel een regering nodig, die de corona-impact moet proberen indijken en een mogelijke recessie moet afwenden. Maar ook andere urgente problemen zoals de energiebevoorrading (netbeheerder Elia had het over “één minuut voor twaalf” over mogelijke black-outs) vallen als motivatie.
  • Maar er is ook een tweede spoor op langere termijn: “Er is een nood bij velen, zowel in Noord als Zuid, om ook te gaan kijken hoe we België veilig kunnen stellen op de langere termijn”, zo is in kringen rond het duo te horen. Dus komt er toch een poging om een staatshervorming voor te bereiden. Die denkoefening, “hoe pakken we dat aan”, moet worden opgestart, zowel met de deelstaten als de partijen.
• Zeker dat tweede thema lijkt spek voor de bek van CD&V: die pleitten met hun boegbeeld Koen Geens (CD&V) eind vorige week nog heel expliciet voor die piste. Overigens voegde het duo er in het weekend nog een andere wortel aan toe om CD&V te verleiden: de ethische dossiers. Die zouden dan ‘samen’ met CD&V worden beslist, in plaats van met een paars-groene meerderheid in de Kamer. Maar het is voor iedereen wel duidelijk dat die wortel snel een stok kan worden: doe mee met ons, of we stemmen zonder jullie.
• Hoe dan ook blijft er de cruciale vraag: “met wie dit allemaal moet gebeuren?”. Daarover wil het duo niet in de kaarten laten kijken. En toch zal deze week daar de clou zitten: Laruelle en Dewael moeten op het eind toch weer simpelweg op zoek naar een meerderheid, om een regering op de been te brengen.
• Scenario’s waarbij een ‘minderheidskabinet‘ op de been zou worden gebracht, worden door verschillende cruciale spelers als “onzin” afgedaan: “We hebben al een minderheidsregering, waarom zouden we die gaan vervangen door een ander minderheidskabinet?”, zo was bij een toponderhandelaar te horen.

Quid CD&V? De Vlaamse christendemocraten zogen gisteren zowat alle aandacht naar hen.

• “Was het nu stupide of was het geniaal?”: die vraag stelde gisteren een kopstuk uit een andere partij over de move van Joachim Coens, CD&V-voorzitter, om via een ledenbevraging z’n achterban van CD&V-militanten te consulteren.
• Geniaal of gek dus, we laten het even in het midden, maar feit was dat de christendemocraten zo het nieuws van de dag maakten, met een enquête die uiteindelijk door 7.100 mensen werd ingevuld, op een totaal van 44.000 leden en 600.000 kiezers. Al is niet zeker dat het enkel ‘CD&V-leden’ waren die stemden, de methodologie van de bevraging liep niet bepaald perfect.
• Op volgende vraag kwam een duidelijk antwoord: “CD&V heeft altijd gepleit voor een federale regering met een meerderheid langs Vlaamse zijde. Wat vind je van deze koers?”
  • 1) Goed, een Vlaamse meerderheid is absoluut noodzakelijk.
  • 2) Het is belangrijk dat er sowieso een federale regering komt, desnoods met minderheid aan Vlaamse kant. 
• 63 procent gaf z’n fiat aan de partijlijn, die in feite antwoord 1 was: een Vlaamse meerderheid is noodzakelijk. Dat de vraag zo gesteld werd, voelde voor vele voorstanders van Vivaldi binnen CD&V wel aan als ‘sturing‘: in de vraagstelling werd duidelijk de partijlijn gezet.
• Ook de tweede vraag leverde interessante resultaten: “Stel dat het onmogelijk blijkt om een regering te vormen met een meerderheid aan Vlaamse zijde, wat moet voor CD&V dan de uitkomst zijn?”
  • 1) Meewerken aan een regering van liberalen, socialisten, groenen en christendemocraten.
  • 2) Blijven vasthouden aan een meerderheid aan Vlaamse zijde en dus kiezen voor oppositie, als die niet mogelijk blijkt.
  • 3) Nieuwe verkiezingen.
  • 4) Andere (geef nadere toelichting).
• Hier scoorde antwoord 1, een Vivaldi-coalitie, dan weer 37 procent, terwijl 41 procent koos voor oppositie en 12 procent dan nog liever nieuwe verkiezingen wil. Meteen kan die tweede vraag ook gelden als een sprankel hoop voor de Vivaldisten binnen CD&V: enerzijds, anderzijds dus, als het ware.
• Coens zette de zaken de afgelopen dagen met z’n aanpak wel op scherp binnen zijn partij. Steeds duidelijker wordt dat de top felle voorstanders telt voor het vasthouden aan een ‘Vlaamse meerderheid’ en dus N-VA, maar dat er ook een pak Vivaldisten zijn, die het welletjes vinden. Het proces van zo’n interne bevraging leverde scherpe kritiek en zenuwachtigheid op van beide kanten: mobiliseerde het ACW, of was er sprake van een ‘gestuurde vraagstelling’? Aangenaam was anders.
• Hoe dan ook: de resultaten zetten de partij behoorlijk vast. Want opnieuw werd de koers bevestigd, tot groot plezier vooral van N-VA. Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) loofde “de verstandige achterban van CD&V” over die keuze.
• Coens zelf greep op de middag de uitslag van de enquête aan om nog even de boodschap van CD&V te herhalen: “N-VA moet een ‘volwaardige kans’ krijgen om mee te besturen. Dit is ook een duidelijke boodschap voor de koninklijke opdrachthouders.”
• Maar ’s avonds op Terzake viel tegelijk op dat Coens niet wil en kan de deur naar Vivaldi definitief dichtdoen. Op geen enkele manier krijgt hij een ‘veto’ over z’n lippen zoals de PS dat deed over paars-geel. Vragen over “of hij nu Vivaldi uitsluit of niet”, kregen een niet helemaal doorzichtig antwoord:
  • “Het gaat niet over Vivaldi of niet. Dat men de Vlaamse partijen uitnodigt, dan gaan we komen en beginnen we het gesprek.”
  • “Mensen niet aan tafel uitnodigen, is een fout.”
  • “Het kan niet dat nu een Vlaamse meerderheid à priori onmogelijk zou zijn. Een Vlaamse meerderheid moet mogelijk zijn, dat is een inspanningsverbintenis.”

In de wandelgangen: Het gonst van de geruchten over wat er nu te gebeuren staat. De zogenaamde ‘coalitie 80‘ duikt op.

• In de rest van de Wetstraat werd met aandacht naar de boodschap van CD&V gekeken. Het duo opdrachthouders had afgelopen weekend volop druk gelegd op de christendemocraten, en alle camera’s richting de Wetstraat 89 geduwd. Alleen, het nieuws was daar plots de ledenbevraging, niet meer de ‘verantwoordelijkheidszin’ van CD&V.
• De opbouw die de opdrachthouders dus probeerden op te zetten, waarbij op het ‘rentmeesterschap’ en ‘staatsmanschap’ van CD&V een beroep zou worden gedaan, om toch maar ‘in tijden van crisis’ overstag te gaan en ‘het land mee te redden‘, werd zo wel getorpedeerd door Coens.
• Vraag is of na die enquête deze week nog veel mogelijk is. Net daarom duikt nu het scenario van ‘coalitie 80′ op, een combinatie van volgende partijen:
  • Socialisten: PS (na het uit de partij zetten van Emir Kir nog 19 zetels) en sp.a (9)
  • Liberalen: MR (14) en Open Vld (12)
  • Groenen: Ecolo (12) en Groen (9)
  • cdH (5)
• Dat scenario heeft twee voordelen: ten eerste zet het voornamelijk CD&V onder maximale druk. De Vlaamse christendemocraten hebben al meermaals publiek gesteld “dat Vivaldi een meerderheid heeft zonder ons”, “doe het dan, vertrek dan maar, zonder ons”. De opdrachthouders Dewael en Laruelle zouden daarmee recht in de ogen gaan staren van CD&V, en die blufpoker beantwoorden. Op dat moment hopen en vermoeden velen dat CD&V alsnog plooit: “Geen kabinetten meer en in oppositie? Quasi ondenkbaar voor CD&V”, zo stelt een bron.
• Maar een tweede voordeel: wie weet komt er toch een werkbare formule uit de bus, met cdH, om toch echt te kunnen vertrekken met een paars-groen-plus? Dan kunnen Dewael en Laruelle meteen hun favoriete scenario in gang zetten, en premier Sophie Wilmès (MR) aan zet brengen.
• Alleen, deze ‘coalitie 80’ heeft een paar zwakke plekken:
  • Plots moet sp.a, dat vorige week nog aan de kant werd gezet door Laruelle en Dewael, nu aangehaald worden? De Vlaamse socialisten zullen hun huid dan duur gaan verkopen.
  • Het cdH, een minipartijtje van 5 zetels, was nooit happig op regeringsdeelname. Ze pasten voor de Waalse regering, waarin ze nochtans wel noodzakelijk waren. Gaan zij nu federaal meespringen, zonder CD&V? Voorzitter Maxime Prévot sloot de afgelopen weken niets uit, maar evident is het niet.
  • Zo’n ‘coalitie 80’ wordt toch bijzonder moeilijk uit te leggen voor Open Vld. Zonder CD&V zijn er amper 30 op 88 Vlaamse zetels vertegenwoordigd. Maar vooral: ideologisch wordt dat wel een onuitgegeven coalitie, met Open Vld als enige centrumrechts eendje in een linkse zee.
  • Dat laatste is bovendien complex: Open Vld zit middenin een voorzittersrace, maar levert wel de opdrachthouder. Gaan afscheidnemend voorzitter Gwendolyn Rutten en Dewael dan nu doorduwen, zodat straks of Egbert Lachaert (Open Vld) of Bart Tommelein (Open Vld) geen andere keuze hebben dan te volgen?
• Opvallend in elk geval: bij Groen is te horen “dat wij net als sp.a helemaal op de inhoudelijke lijn zitten”. De groenen onderstrepen dat ze ook niet “zomaar” in een coalitie stappen maar”inhoudelijke garanties willen, net als sp.a”.
• Dat laatste is opvallend, omdat vorige week de twee opdrachthouders aan iedereen duidelijk maakten dat de groenen onvoorwaardelijk mee waren, om ’te starten’, net als de liberalen en de PS. De sp.a lag er toen af, waarbij vanuit Groen niet bepaald een ‘reddingssignaal‘ kwam. Maar nu liggen de kaarten dus anders, en staat de deur naar sp.a weer wagenwijd open.

Om te noteren: De groenen laten zich publiek horen, met name voorzitter Meyrem Almaci.

• Gisteren al lanceerde ze een fel persbericht, vanmorgen zat ze op Radio 1. Groen heeft zich de afgelopen maanden regelmatig stil gehouden, maar kwam nu met volle colère richting CD&V.
• “Ik sta te kijken van het totale gebrek aan sérieux. Wij hebben als groenen ons echt negen maanden constructief ingezet achter de schermen. Maar de uitdagingen van de coronacrisis zijn zeer ernstig, en de huidige situatie is meer dan hemeltergend.”
• “Ik heb Coens gehoord, ik respecteer hem, maar dit is in rondjes draaien. Ik voel plaatsvervangende schaamte. We hebben geen dag meer te verliezen, dat krijg je niet meer aan de burgers uitgelegd, als je oplossing blokkeert”, zo wees ze streng de vinger naar CD&V. “Terwijl de wereld in brand staat, zijn traditionele partijen meer dan ooit met zichzelf bezig.”
• Vreemd genoeg stelde Almaci dan wel als oplossing een formule mét diezelfde CD&V, die ze de mantel aan het uitvegen was. “Er waren twee legitieme coalities mogelijk, één is niet meer mogelijk. De andere, hoe je het ook mag noemen, is nog altijd niet ernstig aangepakt. (…) Ik begrijp niet dat CD&V in de koplampen van N-VA blijft staren.”
• Een uitgestoken hand dus, naar de Vlaamse christendemocraten: “Wij zijn er toe bereid om samen te werken. Zorg is belangrijk, koopkracht, klimaat. Dat is voor de leden van CD&V ook allemaal belangrijk. Daar is de groene partij een partner voor.”
• Maar tegelijk was er een ferme stok. Want in de ethische dossiers “zijn onze Parlementsleden helemaal vrij om naar eer en geweten te stemmen”. “Je kan niet blijven zeggen dat je ‘vastgeplakt blijft aan N-VA’ en tegelijk verwachten dat wij dan veel begrip gaan tonen in het Parlement. Wij willen respect”, zo dreigde Almaci in de ethische dossiers.

The big picture? Dewael en Laruelle gaan nog één week alles op alles zetten. Zeker Dewael, een man met decennia ervaring in de Wetstraat, zal daarbij nog eens alles uit de kast halen om een doorbraak te forceren. Dat kan met onuitgegeven formules: de nood is hoog, het “land in nood”, zo laat ook het Paleis tussen de regels van haar persbericht verstaan.