Alsof inflatie, het coronavirus, een energiecrisis en het verslaan van de Russische agressie niet genoeg uitdaging was, wordt Europa nu ook geconfronteerd met snel opkomende nieuwe golven van asielzoekers zonder papieren. Gezien de sociaal-politieke omwentelingen die volgden nadat 1 miljoen vluchtelingen, voornamelijk Syriërs, in 2015 aan de Europese kusten arriveerden, mag worden verwacht dat de EU deze keer beter voorbereid zijn. Maar is ze dat?
Cijfers gepubliceerd door Frontex, het EU-grensagentschap, laten zien dat het aantal “onregelmatige grensoversteken” in de eerste helft van 2022 is gestegen tot 114.720, of 84% meer dan vorig jaar. Veel andere migranten zijn mogelijk aan detectie ontsnapt. Het aantal pogingen tot binnenkomst via de westelijke Balkan steeg met bijna 200%. Naar verwachting zullen dit jaar ongeveer 60.000 mensen het Kanaal oversteken in boten, het dubbele van het totaal van 2021.
Opvallend is dat deze cijfers geen rekening houden met miljoenen Oekraïners die sinds februari asiel hebben aangevraagd bij de EU. De meeste niet-Oekraïense vluchtelingen en economische migranten die als irregulier worden aangemerkt, komen uit Syrië, Afghanistan, Irak, Turkije, Wit-Rusland, Bangladesh, Egypte en Afrika bezuiden de Sahara.
Dat is belangrijk om te begrijpen wat de nieuwe golf drijft. Dat het Westen Afghanistan vorig jaar in de steek heeft gelaten, wordt duidelijk weerspiegeld in de toename van het aantal vluchtelingen. Aanhoudende strijd in Syrië, de dreiging van meer Turkse grensoverschrijdende militaire invallen in Koerdische gebieden en verschillende conflicten in het Midden-Oosten en Afrika, plus de erfenis van de oorlog in Irak, blijven de instabiliteit aanwakkeren.
De grote nieuwe factor
De cumulatieve menselijke effecten van de klimaatnoodsituatie bepalen ook het algemene migratiebeeld. Maar op dit moment is de de grote nieuwe factor de bedreiging voor de voedselvoorziening die wordt gevormd door de blokkade van de Zwarte Zee door Vladimir Poetin, en de daaruit voortvloeiende tekorten, prijsinflatie en instabiliteit. Voor Poetin is migratie, net als energie en voedsel, een oorlogswapen om op het hart van Europa te mikken.
Een fragiel compromis, bedoeld om veilige zeeroutes te creëren voor graan vanuit Odessa en twee andere Oekraïense havens, kan uiteindelijk de druk op importafhankelijke ontwikkelingslanden verlichten. Maar zelfs als de deal stand houdt, zal de handel enige tijd nodig hebben om weer op gang te komen, en de export kan het vooroorlogse niveau niet bereiken zolang het conflict voortduurt.
Ongeacht of de blokkade wordt opgeheven, de ongereguleerde migratie naar Europa zal naar verwachting tot 2023 blijven toenemen. Volgens de VN-vluchtelingenorganisatie is het wereldwijde totaal van ontheemden boven de 100 miljoen gestegen, en dat record zal worden verbroken als de oorlog in Oekraïne voortduurt. “De eerste golf van indirecte oorlogsslachtoffers stort in richting Europa en zal vrijwel zeker worden gevolgd door meer, grotere golven”, voorspelt analist Elisabeth Braw.
Het falend mechanisme
Ylva Johansson, EU-commissaris voor Binnenlandse Zaken, zei eerder deze maand dat Europa voor een “enorme uitdaging” staat. Gekoppelde voedsel- en energiecrises “kunnen ertoe leiden dat landen instabiel worden, terroristische groeperingen sterker worden en georganiseerde criminele groepen sterker”, zei ze. “Dat betekent dat mensen … zich niet veilig voelen om in hun land te blijven.”
Is de EU klaar voor de hernieuwde migratie-uitdaging? De meest recente versie van het mislukte migratiepact van de EU voor 2020 – een “vrijwillig solidariteitsmechanisme” – is beperkt, vaag geformuleerd en ontbeert unanimiteit. Zoals het geval is sinds 2015, weigeren Oostenrijk, Hongarije, Polen en anderen in feite nog steeds om meer te doen om “frontlinie”-staten zoals Griekenland, Italië, Malta, Cyprus en Spanje te helpen bij het verwerken, betalen en regelen van asielzoekers.
Het mechanisme stelde landen in staat hun verantwoordelijkheden te ontlopen, geen legale migratieroutes te creëren en in plaats daarvan te blijven vertrouwen op grensbewaking, detentiecentra en fysieke barrières (zoals de pas voltooide grensmuur van Polen met Wit-Rusland). Het resultaat zal overweldigde opvang- en asielsystemen zijn, overvolle kampen vol met mensen die in het ongewisse blijven en meer pushbacks aan de Europese grens. Critici zeggen ook dat er sprake is van een flagrante dubbele moraal in de genereuze behandeling van Oekraïners door de EU in vergelijking met niet-Oekraïners.
Testcase: Italië
Naarmate de migratie weer toeneemt, stijgt ook weer het risico op negatieve politieke gevolgen in heel Europa. Een testcase is Italië, waar extreemrechtse politici, in de hoop het succes van de AfD (alternatief voor Duitsland) te evenaren, naar verwachting de kwestie zullen exploiteren bij de vervroegde verkiezingen van september.
(kg)