Afgelopen weekend probeerde de Turkse president Erdogan de geschiedenis te herschrijven. Amerika werd in 1178 ontdekt door moslims, stelde hij. En Christoffel Columbus zag een moskee staan in Cuba toen hij in 1492 de Nieuwe Wereld zou hebben ontdekt. Goed geprobeerd, maar het klopt niet. Maar wat de meesten van ons in school leerden al evenmin.

Amerika werd ontdekt door Columbus, dat is iets wat we altijd geleerd hebben in school. Alleen, al sinds 1960 weten we heel zeker dat dat niet het geval was, want toen werden Vikingnederzettingen ontdekt in wat nu Canada is, en die dateren van plusminus het jaar 1000.

De Vikings waren dus bijna vijfhonderd jaar voor Columbus in Amerika. Dat staat als een paal boven water. Vreemd dus dat meer dan vijftig jaar later de meeste mensen nog steeds denken dat Columbus de Nieuwe Wereld ontdekte.

Leif

We weten best veel overigens over die mannen die vanuit IJsland naar Amerika zeilden. Leif Eriksson, geboren in 970 in IJsland, leidde de tocht. Vijftien jaar later moest hij het met zijn vader, Erik de Rode, op een lopen zetten: de ouwe had een buurman de kop ingeslagen en werd verbannen van IJsland. Hij eindigde met zoon Leif in Groenland.

Het zat een beetje in de familie blijkbaar: Leifs grootvader had in Noorwegen iemand vermoord en was daarvoor verbannen naar IJsland. Zo rond het jaar 1000 ging Leif Eriksson op zoek naar zijn roots in Noorwegen. Daar werd hij door koning Olaf I Tryggvason bekeerd tot het christendom en kreeg meteen missie mee: terugkeren naar Groenland en de goede Vikings aldaar overtuigen van Gods woord. 

Bjarni

Leif Eriksson deed dat. Hij bouwde de eerste kerk op Groenland. Bekeerde ongeveer iedereen, behalve zijn vader. Hij had ondertussen ook van een zekere Bjarni Herjolfsson gehoord dat er in het westen een mysterieus land lag. Bjarni was daar tien jaar geleden per ongeluk aanbeland toen hij op weg was naar Groenland, dat hij door foute navigatie miste. Eriksson kocht de boot van Bjarni, verzamelde 35 dappere zielen en trok naar wat we nu kennen als Amerika. 

Hij kwam eerst terecht in wat hij Helluland doopte en wellicht Baffin Island was. Daarna zeilden de vikings naar het zuiden, naar Labrador, dat ze Markland noemden. Ze overwinterden in wat nu Newfoundland is, en wat ze Vinland noemden, en dat hen best wel aanstond. In de sagas is sprake van een “rivieren vol zalm” en “wilde druiven”. Na de winter gingen Leif en zijn mannen weer naar huis. Hij volgde zijn vader op als leider van de Groenlandse Vikingnederzetting en de volgende tien jaar waren er jaarlijks expedities naar Amerika.

Thorwald vermoord door indianen

Op een gegeven moment stopte dat – wellicht omdat er steeds vaker gewelddadige conflicten waren met de indianen. Leifs broer Thorwald werd zo bijvoorbeeld gedood door de oorspronkelijke bewoners van Amerika.

We weten dus best veel over de Vikings in Amerika. Ook bijvoorbeeld dat ze via de Grote Meren tot redelijk diep doordrongen in wat nu de VS is. Maar, het waren expedities, er werd nooit lang gesetteld, alle sites die tot nu ontdekt zijn duiden op een aanwezigheid van hooguit een jaar.

Of misschien was het een Ierse monnik?

In de sagas, die overigens met de nodige lyrische vrijheid geschreven zijn en dus niet al te letterlijk moeten worden genomen, is ook sprake van indianen die Leif Eriksson tegenkwam en die al blanken hadden gezien. Dat zou er volgens bepaalde historici op wijzen dat in de zesde eeuw een zekere Sint Brendan, een Ierse monnik, wel degelijk Amerika ontdekte. Over de reizen van Brendan dook in de negende eeuw een geschreven relaas op: Navigatio Sancti Brendani. Het verslag van een reis naar een mysterieus land, wat dus Amerika zou kunnen zijn. 

Dopen op de rug van een walvis

Het is een kleurrijke affaire, waarin we onder meer Brendan iemand zien dopen terwijl hij op de rug van een walvis staat. Maar, het probleem is dat er geen enkel echt bewijs is dat Brendan of een andere Ierse monnik er ook echt geweest zijn in die tijd. Ze hebben niks achtergelaten in Amerika – in tegenstelling tot de Vikings – en er is ook niks dat bewijst dat ze iets van ginder zouden hebben meegebracht.

In 1982 vond een Amerikaanse wetenschapper iets op een rots in West Virginia, een soort petrogliefen die in het Ogam zouden zijn, een oud-Ierse taal. Maar niemand neemt dat echt serieus. 

Maar wat met die moslims dan?

Wat met Erdogans claim dan? Wel, in theorie zou het best kunnen, dat islamitische zeevaarders Amerika ontdekten voor Columbus. Alleen: ook hier is er weer geen enkel bewijs. Het idee is hier dat in het midden van de tiende eeuw, tijdens het bewind van Ummayyed Caliph Abdul-Rahman III (929-961), moslims van Afrikaanse origine vanuit Delba de “Zee van Duisternis en Mist” verschillende keren overstaken en terugkeerden met buit uit een “vreemd” land.

Dat vreemd land zou ontdekt zijn door een zekere Khashkhash Ibn Saeed Ibn Aswad in het het jaar 889. Dat is inderdaad neergeschreven in die tijd, maar de vraag is maar of het “vreemde land” wel degelijk Amerika was. Islamieten zouden zich ook in de tiende en elfde eeuw gesetteld hebben in wat nu de Caraïben en Midden-Amerika is.

Ferdinand

Islamitische geschiedkundigen met een dubieuze agenda proberen al jaren “aan te tonen” dat het zo is. Ze claimen bijvoorbeeld dat het eerste eiland waar Columbus op landde door de plaatselijke bewoners Guanahani werd genoemd, wat volgens hen een Mandinka-woord is (Guana zou van ikhwana komen, wat “broers” betekent, en Hani is een Arabische naam).

Ander bewijs zien ze in de schrijfsels van Ferdinand, de zoon van Columbus, die in het huidige Honduras mensen beschreef die “bijna zwart van kleur zijn”. En er leefde daar ook een stam die zichzelf de Almamy noemde, wat een verbastering van Al-Imam of Al-Imamu zou zijn. Ze hebben ondertussen 565 indiaanse namen van plaatsen, bergen en rivieren gevonden zo die zouden terug te brengen zijn op Arabische woorden.

Al-Biruni

Het is volgens de meeste geschiedkundigen een hoop zever. Alweer omdat er niks echt tastbaars gevonden is van welke moslimaanwezigheid dan ook in de Nieuwe Wereld. Maar er is wel één moslimconnectie waar iets inzit: de eerste man die – los van de Vikings dus – speculeerde dat Amerika bestond, Abu Raihan al-Biruni. Al-Biruni werd geboren in wat nu Oezbekistan is, in 973. In 1037 berekende hij tot op 15 kilometer nauwkeurig de omtrek van de aarde. En opperde hij dat het moeilijk anders kon dan dat in drievijfde van die omtrek niks van land zou liggen.