Een deze week uitgelekt document blijkt dat China en de Salomonseilanden op het punt staan een veiligheidsovereenkomst te ondertekenen die de deur zou kunnen openen voor Chinese troepen en marine-oorlogsschepen op een plek die van enorm strategisch belang is in de Stille Oceaan en de Chinezen militair spreekwoordelijk op de stoep van Australië zet. Ook de Amerikanen zijn niet blij: de uitgelekte overeenkomst kan de Chinese marine helpen bij het blokkeren van scheepvaartroutes die bijvoorbeeld ook al een cruciale rol speelden in de Tweede Wereldoorlog.
De Salomonseilanden zijn een eilandengroep in het westelijk deel van de Grote of Stille Oceaan ten oosten van Nieuw-Guinea die sinds 1978 een onafhankelijke staat vormen. De eilandengroep bestaat uit zes grote eilanden in twee rijen (Choiseul, Santa Isabel, Malaita, New Georgia, Guadalcanal en Makira) en bijna duizend kleine eilandjes. Een zevende eiland, Bougainville behoort geografisch gezien ook tot de Salomonseilanden, maar is politiek gezien een deel van Papoea-Nieuw-Guinea.
De eilanden zijn als Commonwealth Realm lid van het (Britse) Gemenebest van Naties. De oppervlakte van de eilanden samen bedraagt 28.896 km² en er wonen 685.000 mensen. De hoofdstad Honiara ligt op het eiland Guadalcanal en telt ongeveer 40.000 inwoners.
Op de Salomonseilanden worden ruim 70 talen gesproken. De nationale taal is de Melanesische variant van het Engels (pidgin). De bevolking leeft vooral van landbouw, visserij en bosbouw. Benzine en veel andere producten moeten worden geïmporteerd. De eilanden zijn rijk aan minerale bronnen zoals lood, zink, nikkel en goud.
In de Tweede Wereldoorlog, tijdens de Slag om de Salomonseilanden, is er hevig gevochten op en rond de eilanden, waarbij aan beide zijden vele schepen en vliegtuigen verloren zijn gegaan. In juli 1942 landden de Japanners op het eiland Guadalcanal, waarna een bittere strijd van zes maanden met de VS volgde. Meer dan 24.000 soldaten kwamen om en de Japanners moesten zich noordwaarts terugtrekken.
De overeenkomst is zeer problematisch voor de Verenigde Staten en hun bondgenoten
De overeenkomst tussen China en de Salomonseilanden, die tot nu toe geheim werd gehouden, werd donderdagavond online gedeeld door tegenstanders van de deal en geverifieerd als legitiem door de Australische regering. De deal zorgt voor flink wat ophef in de hele Stille Oceaan, waar de bezorgdheid over de bedoelingen van China al jaren toeneemt.
De overeenkomst is zeer problematisch voor de Verenigde Staten en hun bondgenoten. De vestiging van een Chinese basis op de Salomonseilanden zou de veiligheid van Australië en Nieuw-Zeeland aanzienlijk verslechteren.
Het is niet duidelijk welke partij de overeenkomst heeft geïnitieerd, maar als de overeenkomst wordt ondertekend, zou de deal premier Manasseh Sogavare van de Salomonseilanden de mogelijkheid geven om een beroep te doen op China voor bescherming van zijn eigen regering, terwijl China een operatiebasis krijgt tussen de Verenigde Staten en Australië die zou kunnen worden gebruikt om het scheepvaartverkeer over de Stille Zuidzee te blokkeren.
Vijf maanden geleden vielen demonstranten die niet tevreden waren met de geheime invloed van Peking de woning van de premier aan, en ze staken bedrijven in de Chinese wijk van de hoofdstad in brand, waarbij drie mensen om het leven kwamen. Nu is het worstcasescenario een ineenstorting van de democratie voor of tijdens de verkiezingen van volgend jaar, met meer onrust en de dreiging dat China intrekt om de status-quo te handhaven.
China kan gewapende politie, militairen en strijdkrachten naar de Salomonseilanden sturen “om te helpen”
In het uitgelekte document staat dat “De Salomonseilanden, naar eigen behoefte, China kunnen verzoeken politie, gewapende politie, militairen en andere wetshandhavers en strijdkrachten naar de Salomonseilanden te sturen om te helpen bij het handhaven van de sociale orde en het beschermen van het leven en eigendom van mensen.”
Het stelt China in staat om “bijstand te bieden bij andere taken” en vereist geheimhouding, waarbij wordt opgemerkt: “Geen van beide partijen zal de samenwerkingsinformatie aan een derde partij bekendmaken.”
Matthew Wale, de leider van de oppositiepartij in het parlement van de Salomonseilanden, zei dat hij vreest dat de “zeer algemene, overkoepelende, vage” overeenkomst voor alles zou kunnen worden gebruikt. “De crux is dat het allemaal om politiek overleven van de premier gaat. Het heeft niets te maken met de nationale veiligheid van de Salomonseilanden.”
Voor Peking zou de deal zijn eigen potentiële beloning kunnen bieden. “China mag, naar eigen behoefte en met instemming van de Salomonseilanden, scheepsbezoeken afleggen aan, logistieke bevoorrading uitvoeren op en een tussenstop maken en overstappen op de Salomonseilanden”, staat in het ontwerp. Er staat ook dat de eilanden “alle noodzakelijke faciliteiten” zullen bieden.
Teken aan de wand: Salomonseilanden verbraken al diplomatieke relaties met Taiwan
Australië, dat van oudsher de belangrijkste veiligheidspartner van de eilanden is – en op verzoek van de regering ook politieagenten stuurde om de onrust in november te onderdrukken – verliest al jaren aan invloed op de Salomonseilanden. Het heeft een geschiedenis van neerbuigendheid voor de eilanden, het bagatelliseren van de zorgen over klimaatverandering (de stijgende zeespiegel) en beschrijft de Salomonseilanden als zijn eigen “achtertuin”.
Premier Sogavare heeft er geen geheim van gemaakt dat hij China dichterbij wil brengen. In 2019, kort na zijn verkiezing, kondigde hij aan dat het eiland zijn 36-jarige diplomatieke relatie met Taiwan, het zelfbesturende eiland dat China claimt als zijn eigen eiland, zou beëindigen om officiële banden met Peking aan te knopen. Hij voerde aan dat Peking de infrastructuur en steun zou leveren die het land nodig had.
De regering van Sogavare tekende snel overeenkomsten die Chinese bedrijven het recht gaven om wegen en bruggen te bouwen en een van de goudmijnen van het land te heropenen. Een Chinees bedrijf probeerde zelfs het hele eiland Tulagi te leasen. Die deal werd uiteindelijk als illegaal beschouwd. Inwoners van Tulagi en Malaita, een eilandprovincie waar lokale leiders sterk gekant zijn tegen China, hebben gezegd dat er voortdurend steekpenningen worden betaald door gevolmachtigden van Peking (ze hebben het over “zakken contant smeergeld”) aan senior leiders van de eilandengroep, vaak gedaan tijdens volledig betaalde reizen naar China.
De gewelddadige protesten in november op de Salomonseilanden weerspiegelden die frustraties. Ze braken uit op het eiland Guadalcanal, in de hoofdstad Honiara, waar Amerikaanse troepen vanaf 1942 een brute strijd voerden tegen de Japanners. De botsingen werden aangewakkerd door woede over beschuldigingen van door China aangewakkerde corruptie. Plus een vermeende ongelijke verdeling van middelen ondanks het feit dat het de grootste bevolking van het land heeft.
Veel eilanden in Stille Oceaan, waaronder Kiribati en Fiji, hebben afgelopen vijf jaar sterke toename gezien van Chinese diplomaten
Wale, de oppositieleider, zei dat hij de premier heeft aangemoedigd om met Malaita te onderhandelen, maar met weinig succes. “Het politieke discours over deze zaken bestaat niet”, zei hij, eraan toevoegend dat de voorgestelde overeenkomst met China de relatie nog vluchtiger zou maken.
Amerikaanse functionarissen maken zich ook steeds meer zorgen. In interviews van de afgelopen jaren hebben ze de Salomonseilanden vaak genoemd als een voorbeeld van China’s tactiek in de Stille Oceaan, waarbij besluitvormers worden gecultiveerd om de deur te openen voor Chinese bedrijven, migratie en toegang tot strategische bronnen en locaties – hoogstwaarschijnlijk, geloven de Amerikanen, voor civiel en militair gebruik, op zee en voor satellietcommunicatie.
Veel eilanden in de Stille Oceaan, waaronder Kiribati en Fiji, hebben de afgelopen vijf jaar een sterke toename gezien van Chinese diplomaten, bouwovereenkomsten en Chinese migratie. Geschillen en spanningen zijn toegenomen over de rol van Peking in een regio die vaak wordt genegeerd of wordt gezien als niet meer dan stippen op de kaart voor grote mogendheden om mee te spelen.
Vorige maand, tijdens een bezoek aan Fiji dat sterk gericht was op de concurrentie met China, kondigde staatssecretaris Antony J. Blinken aan dat de Verenigde Staten binnenkort een ambassade zouden openen op de Salomonseilanden, nadat ze er in de jaren negentig een hadden gesloten.
(kg)