Facebook en Twitter zijn volwassen communicatiekanalen geworden, die een enorme emancipatorische waarde hebben: is je boodschap krachtig genoeg, dan krijg je steun. Tegelijk straft die massa ook genadeloos af als je fouten maakt. Maar krampachtige analyses als zouden sociale media ‘de moderne schandpaal’ of ‘de open riool’ zijn, bewijzen vooral hoe moeilijk de gevestigde orde omgaat met verlies van het monopolie op massacommunicatie. 

Ooit al gehoord van Gitte Denteneer? Waarschijnlijk niet. Een jonge vrouw die zichzelf omschrijft als “travel. marketair. leuven. pictures say more than words.”. Meer weten wij ook niet. Maar diezelfde dame zette deze week iets heel krachtig in beweging met één tweet.

Daarin meldde ze dat taverne Rubens op de Grote Markt in Leuven 50 eurocent aanrekent om een flesje voor een twee maanden oude baby op te warmen. De onderliggende verontwaardiging duwde het verhaal ver voorbij de 334 volgers die Gitte Denteneer zelf heeft: meer dan 1.500 mensen deelden de boodschap. Uiteindelijk werd het een item in veel kranten en op televisie.

Het is een prachtig voorbeeld van hoe Twitter en Facebook aan individuen, los van rang of stand, impact en macht geeft: puur op basis van hun eigen boodschap. Als die, vaak omwille van een sterke onderlinge emotie, plots viraal gaat, kan je miljoenen bereiken en verandering teweeg brengen.

Weg met het oude monopolie

Facebook en Twitter hebben de spelregels van massacommunicatie voorgoed veranderd. Het oude monopolie, waarbij een paar hoofdredacteurs beslissen wat ‘nieuws’ wordt, wat ‘belangrijk en relevant’ is, en vooral wat in hun ogen de moeite niet is, is compleet aan het afbrokkelen. Omdat mensen niet gewoon meer nieuws lezen of bekijken, maar een beeld, video of artikel ook delen met hun vrienden en kennissen via sociale media. En zo bepalen ze wat een ‘item’ wordt, waar over gepraat wordt, wat uiteindelijk relevant wordt.

Die kracht is verbluffend ondertussen. Mastodonten zoals Google, Amazon en Starbucks, die miljardenwinsten wegsluizen naar belastingparadijzen, wuiven een kritisch krantenartikel relatief makkelijk weg. Maar de hashtag #boycotstarbucks, omwille van al te grove fiscale constructies, had in de US en de UK héél voelbare impact: de aandelen van Starbucks daalden in met 7 procent, die van Costa Coffee gingen 7 procent naar omhoog. Bedrijven dwingen tot corporate social responsability wordt dat met dure woorden genoemd.

€0,50 by op de rekening plaatsen omdat je er het flesje voor je baby van 2 mndn oud opwarmt #fail #caferubens #leuven pic.twitter.com/ZwHAVHCjWV

— Gitte Denteneer (@GitteDenteneer) April 12, 2015

De helende kracht is er evenzeer. Dat deze week #teamevelien in Vlaanderen naar omhoog schoot, was een prachtige hommage aan een jonge vrouw die moedig vocht en uiteindelijk de strijd tegen kanker verloor. Twitter als collectief rouwplatform, inclusief positieve boodschap. Het is iets anders dan een overlijdensbericht in een krant.

Angst is van alle tijden, dom en impulsief gedrag overigens ook

Een interessant randfenomeen bij de mediarevolutie die verder raast is, is de kramp die optreedt bij zij die vroeger aan de knoppen zaten. Dooddoeners als “Twitter is een café, met één lange toog”, of “Facebook is de moderne equivalent van de guillotine” duiken op telkens als een paar enkelingen domme dingen via die kanalen de lucht in jagen. Alsof slechte smaak of impulsiviteit in mensen be- en veroordelen op één of andere manier zou gelinkt zijn aan het medium, de drager van die slechte smaak. Papier is een minstens even goede geleider om de bagger van deze wereld tot bij een groot publiek te brengen, meer dan 100 jaar mediageschiedenis om dat helaas gedetailleerd te kunnen bewijzen.

Angst bij technologische revoluties is van alle tijden. Maar dom en impulsief gedrag is ook van alle tijden. Als een professor aan de VUB het nodig vindt om in een zonder twijfel emotionele bui iets heel verwerpelijk op z’n Facebook te gooien over een verkrachtingszaak, moet hij niet verbaasd zijn dat er heel felle tegenwind komt. De bewuste Facebook-post van professor Elias toonde aan dat de man er heel foute denkbeelden op nahoudt, zowel over verkrachtingszaken als over wat je wel en niet doet op Facebook. De tijd dat dat een gesloten vriendenclubje was, is voorbij.

Hoe wereldvreemd de betrokkene daarbij blijft, bleekt eens te meer uit z’n brief aan de VUB-studenten, waarin hij z’n ontslag zelf duidt: “De wijze waarop ik op social media verguisd ben, is een mooi studieobject. Voor psychologen om te bestuderen hoe iemand zich voelt na met alle zonden van de wereld beladen te zijn, maar vooral voor communicatiewetenschappers. Het wordt zeker een schoolvoorbeeld hoe het gebruik van sociale media verkeerd kan uitdraaien.”

Sta ons toe sterk te betwijfelen of dit echt een interessante case voor communicatiewetenschappers is. “Man in belangrijke functie doet gigantisch misplaatste uitspraak, veroorzaakt schade aan z’n instelling en doet stap opzij”, is een behoorlijk generieke nieuwstitel de laatste eeuw van de massacommunicatie.

Kippevel krijgen op deze warme dag. Ik kende je niet persoonlijk @eveliens , toch heb ik het koud nu RIP #teamevelien pic.twitter.com/UbenUtLpVq

— Stationschef (@StationschefBMO) April 15, 2015

Gewoon een wachtknop in hun hoofd nodig

“Twitter of Facebook hebben een wachtknop nodig“, was te lezen als pamflettaire aanklacht tegen Facebook en Twitter, toen daar na de dood van Steve Stevaert duizenden reacties verschenen, een aantal daarvan ronduit walgelijk. “Sommige mensen hebben gewoon een wachtknop in hun hoofd nodig”, is mijn even sloganeske repliek. En dat geldt evengoed voor wat op Twitter is verschenen, als wat in sommige kranten te lezen viel na het drama.

Maar laat ondertussen de digitale revolutie in de media vooral lekker verder razen, en probeer met al het positieve van Facebook, Twitter of WhatsApp aan de slag te gaan. Want u, de lezer, had nog nooit zoveel macht in de media. Geniet er dus maar van.