Een 62-jarige machtspoliticus in grijs pak, dat is de man die het Europees project uit z’n crisis moet sleuren. Maar Jean-Claude Juncker slaagt daar allerminst in. De crisis rond Catalonië is het zoveelste bewijs dat de Europese Unie in handen is van oude mannen met een korte termijnvisie. In plaats van tussen te komen in een etterend conflict in een van de grote lidstaten, doet Juncker doodleuk of z’n neus bloedt. 

“We don’t comment on comments“, was op de middag nog de stoere verklaring van de woordvoerder van de Europese Commissie. Al dagen rommelt het rond Europa en de Catalaanse crisis. Maar niemand was bereikbaar voor commentaar. Ook niet nadat oud-Commissaris Karel De Gucht (Open Vld) fel had uitgehaald en zich afvroeg waarom de Europese Unie niet reageerde op de zorgwekkende gebeurtenissen in Catalonië.

Toen bij het referendum in Catalonië de Spaanse regering koos voor gewelddadig en hardhandig optreden tegen kiezers, gingen die beelden de wereld rond. Er kwamen veel boze en verontwaardigde reacties, maar vanuit de Europese Unie kwam er nauwelijks weerklank. Vreemd, want normaal is de EU er als de kippen bij om fundamentele mensenrechten te verdedigen, gelijk waar ter wereld.

Maar Mariano Rajoy, de premier en leider van de conservatieve Partido Popular in Spanje, ging nog een stevige stap verder: de voltallige regering van Catalonië werd beroofd van elke politieke macht, en vervolgens in de cel gegooid. Celstraffen tot 30 jaar dreigen, de naar België gevluchte Catalaanse regeringsleden, waaronder Carles Puigdemont, moeten hier opgepakt en uitgeleverd, zo vraagt Spanje.

Opnieuw: oorverdovende stilte bij de Europese instellingen. Geen interventies om erop te wijzen dat politieke leiders in de cel gooien geen oplossing is, dat bij een conflict dialoog de enige oplossing is. Dat laatste is niet vrijblijvend: de Catalanen dringen zelf al maanden aan op een nieuwe gespreksronde met Madrid. Heel het referendum en het uiteindelijk uitroepen van de onafhankelijkheid zijn reacties op het uitblijven van enige reactie van Madrid: Rajoy weigert gewoon elk gesprek.

Wie dus ook oproept tot dialoog, gaat mee in de logica van de Catalanen, zo redeneren Rajoy en co. Voor hen zijn de Catalaanse leiders gewoon buiten de wet gegaan, en moeten ze als criminelen behandeld worden. Case closed.

Juncker reageert dan toch, om helemaal z’n vriend Rajoy gelijk te geven: van bemiddeling geen sprake

Terwijl z’n communicatieverantwoordelijke op de middag dus nog enigszins z’n mond hield, kon de voorzitter van de Commissie zelf, Jean-Claude Juncker, zich niet inhouden gisteren. Naarmate de dag vordert, neigt de voorzitter van de Commissie altijd spontaner en impulsiever te worden, al dan niet geholpen door een glaasje.

Voor de camera’s van de VRT liet Juncker zich dus gaan, en stapte meteen voor de volle 100 procent mee in de logica van Rajoy. “Ik zie niet in hoe de rechtsstaat zou geschonden zijn door de Spaanse autoriteiten. Ik denk eerder dat diegenen die de Spaanse grondwettelijke orde niet respecteren de wet aan het breken zijn”, haalde hij nog eens uit naar de Catalaanse leiders. Dat die voor 30 jaar opgesloten dreigen te worden: geen probleem voor de belangrijkste man van Europa.

Nog opvallender misschien: op geen enkele manier voelt Juncker zich verantwoordelijk voor het zoeken van een oplossing. Hij herhaalt opnieuw het zinnetje dat Rajoy zo graag hoort: “Het gaat om een puur interne Spaanse zaak”. “Wat gebeurt in Catalonië is geen Europese zaak. De oplossing ligt in de interne constitutionele en gerechtelijke orde van Spanje. De Europese Commissie heeft een standpunt ingenomen, dat voorzichtig was en misschien niet alle verwachtingen inloste. Maar de Europese Unie is een unie die gebaseerd is op rechtsregels. En die men moet respecteren.”

De reden achter die onbuigzame houding hoeft niet ver gezocht te worden. Juncker is een pure EVP-man, het conservatieve machtsblok binnen de EU waar ook de Partido Popular deel van uitmaakt. Op geen enkele manier kan en wil hij zich blijkbaar loskoppelen van de logica van z’n Spaanse politieke geestesgenoten.

Juncker: "Ik zie niet in hoe de Spaanse autoriteiten de rechtsstaat schenden" https://t.co/ZOPIua2ToG

— rob heirbaut (@heirbar) November 6, 2017

Een project van stabiliteit en vrede, als het uitkomt tenminste

Zo bewijst Juncker alweer dat hij niet de geschikte man is om Europa een nieuw elan te geven. Na de Brexit en de donkere jaren van een aanslepende Eurocrisis, is het Europees project wanhopig op zoek naar een nieuwe adem. Met de komst van een erg pro-Europese Emmanuel Macron in Frankrijk en de Duitse verkiezingen achter de rug, waarbij Angela Merkel in het zadel bleef, leek het moment aangebroken om nieuw leven in Europa te blazen. Een terugkeer naar de essentie van het Europese project, daarrond draait het: stabiliteit en vrede in Europa garanderen, met het grootst mogelijke respect voor de rechten van elke burger.

Maar de Spaanse crisis toont vooral hoe Europa wil uitblinken in niets doen. Zeker in Oost-Europa, waar democratie een veel jonger en minder stevig begrip is, ondergraaft de Europese houding ten opzichte van Spanje elke geloofwaardigheid in de toekomst om nog te kunnen ingrijpen. Als straks zowel in Hongarije en Polen het optreden van machthebbers tegen de oppositie of de vrije pers nog driester wordt, is het antwoord van pakweg een Victor Orban dan ook niet “dat dit een puur intern Hongaarse zaak is”? En hoe kunnen Juncker en co daar dan nog iets tegen inbrengen?