De olieprijs schudt heel de geopolitiek doorheen: met crude oil onder de 40 dollar per vat krijg je heel rare situaties. Want terwijl de fracking-industrie in de VS puft en kraakt, zitten landen als Rusland en Venezuela letterlijk op de knieën. En meest opvallend: wat allemaal begon als een heftig prijsconflict met de Shiieten van Iran, lijkt nu voor Saoedi-Arabië te gaan ontploffen in hun gezicht.

Andrew Scott Cooper is niet de eerste de beste, hij bestudeert al jaren de impact van olie op de geopolitiek. Daarbij staat de rol van Saoedi-Arabië centraal volgens hem, dat beschrijft hij onder meer in z’n boek “The Oil Kings: How the United States, Iran and Saudi Arabia Changed the Balance of Power in the Middle East”.

De man komt nu met een straffe stelling: de Saoudi’s hebben doelbewust de prijzen van olie laag gehouden. En vooral: daarmee hebben ze zichzelf in de voet geschoten op een ongeziene manier. Want, het wapen waarmee ze tot nu toe de rest van de wereld in hun greep hielden, brengt de Saoedi’s nu zelf tot de rand van de afgrond. Aan het huidige tempo geeft het IMF het land nog tot 2020, dan zijn de geldkoffers leeg. En zo keert het wapen dat de sjeiks van Saoedi-Arabië zo lang hebben ingezet tegen anderen, zich eindelijk tegen hen, zegt Cooper.

Lange geschiedenis van olie-manipulatie

Eigenlijk heeft dat land de wereldeconomie de laatste halve eeuw gegijzeld gehouden, doordat het zo’n grote oliereserves heeft. Want daardoor kon het telkens kiezen om net een pak extra olie te gaan aanbieden op de wereldmarkt, of net de kraan dicht te draaien en schaarste te creëren.

De eerste keer dat ze dat deden, was de oliecrisis van 1973. Toen de Israëli’s de Yom Kippur-oorlog wonnen, met hulp van het Westen, namen de Arabieren wraak door de kraan dicht te draaien. De prijs schoot omhoog, en zou nooit meer dalen tot de niveau’s van voor de crisis. Het Westen zou leren leven met dure olie, maar op korte termijn leidde dat tot een ongeziene crisis: inflatie, werkloosheid en politieke onrust.

Uiteindelijk pasten Europa en de VS zich aan, maar de relaties tussen het Westen en de Saoudi’s werden onwaarschijnlijk hartelijk. In elk conflict en bij elke geopolitieke discussie werd steeds rekening gehouden met het huis van de Saoud, voortaan de beste vrienden van het Westen.

En volgens Cooper zetten de Saoudi’s hun olie de laatste jaren steeds meer in, in een conflict dat ze keihard spelen: dat van Soennieten tegen Shiieten. De Saoudi’s zijn Wahabieten, een erg strikte strekking binnen de Soennitische leer, ze beschouwen Shiieten als de vijand. Met name Iran moet het ontgelden. Recent nog raakten de Saoudi’s verwikkeld in een heftig gewapend conflict met buurland Jemen, waar ze een militaire interventie deden om lokale Shiitische rebellen te stoppen.

Iran aanpakken: de kraan open

Tegen Iran zelf wordt een heel ander wapen ingezet: olie. De Saoudi’s gebruiken daarbij de gekende techniek van de markt ‘overspoelen’: veel meer oppompen dan nodig, en zo de prijs voor crude naar beneden duwen. Cooper wijst naar Nawaf Obaid, een veiligheidsadviseur van de Saoudi’s die de lage prijzen zag als een expliciete manier om de economie van Iran te “wurgen”. In 2008 gebeurde dat: prijzen gingen een eerste keer de dieperik in. Onder meer prins Turki al-Faisal, voormalig hoofd van de veiligheidsdienst van de Saoudi’s, legde aan de Navo-top uit dat ze doelbewust de markt wilden overspoelen om Iran pijn te doen.

In de herfst van 2014 gebeurde dat een tweede keer. Toen hoopten de Saoudi’s bovendien om een dubbelslag te slaan. Want de olieprijzen stonden al behoorlijk laag. En dat had alles te maken met de opkomst van de fracking-techniek in de VS. Door water in kalklagen te pompen onder hoge druk begon men massaal schaliegas en schalieolie te ontginnen in de Verenigde Staten, wat tot een echt olieboom leidde. Plots ging de VS van netto-importeur naar exporteur van olie.

Rusland krijgt het zwaar

Maar schalieolie oppompen is maar rendabel aan zo’n 70 dollar per vat minimum, was de stelling van de meeste analisten. Bij een lagere prijs zou die schalie-industrie een stevige klap krijgen. Mooi meegenomen dus, maar vooral Iran moest op de knieën voor de Saoudi’s. Een ander slachtoffer van hun aanpak bleken Rusland. De Russen zitten, net als Teheran, aan de kant van Assad in Syrië, lijnrecht tegen de Saoudi’s dus.

Lage olieprijzen waren de Russen al eerder fataal gebleken. In 1985 draaiden de Saoudi’s al een keer drastisch de kraan open, en de Sovjetunie kraakt in al haar voegen. De oorlog die het voerde tegen de Taliban (toen gesteund door de VS) in Afhanistan werd ondraaglijk, en uiteindelijk stortte heel het Sovjet-rijk ineen.

Vandaag haalt Vladimir Putin de helft van z’n staatsinkomsten uit olie. Bij prijzen tot 30 dollar per vat hoeft niemand er een tekening bij te maken: de Russische economie staat onder zware druk. De koopkracht is fel gedaald, werkloosheid stijgt, en Putin z’n geld raakt op. Het met de spierballen rollen in Oost-Oekraïne en Syrië is de perfecte afleiding om wat met de Russische vlag te kunnen zwaaien. Maar de vraag is hoe lang dat houdbaar is voor de Russen.

Andere olielanden kraken één voor één. Venezuela zit op de knieën. Nigeria worstelt met Boko Haram en bezinebevoorrading. Azerbedjan en Kazakhstan moeten binnenkort noodfondsen bij het IMF vragen. In de golfregio worstelen zowat alle landen met grote budgettaire tekorten.

97,9 miljard dollar tekort op de begroting

Maar ook de Saoudi’s ontsnappen deze keer niet. Volgens Cooper hadden ze nooit gedacht dat de prijs onder de 60 dollar per vat zou zakken. En ze hadden ook nooit gedacht dat de Russen, maar ook Venezuela en Qatar een deal om de productie terug verminderen van de hand zouden wijzen.

Ondertussen presenteerde Saoudi-Arabië een rampzalig budget voor 2015. Het liet een verlies van 97,9 miljard dollar noteren. Meteen waarschuwde het IMF dat als ze de uitgaven niet onder controle krijgen en ze zo verder doen, tegen 2020 het spelletje uit is en bankroet dreigt. Plots moeten de Saoudi’s nu zelf miljarden dollars gaan lenen bij anderen. De Saoudi’s moeten plots besparen, moeten de belasting verhogen en stoppen met de royale subsidies en steun die het koninkrijk uitdeelt.

Plus, ze zijn nog steeds bezig met een militair conflict op twee fronten: in Jemen en Syrië. Hoe valt zoiets vol te houden, ook voor de interne cohesie van het land, vragen critici zich af.

Iran is ondertussen, na een deal met Obama, verlost van zware economische sancties. En zo komt er dus plots nog een extra speler op de oliemarkt. Teheran is in elk geval niet van plan om haar iets aan te trekken van de Saoudi’s en hun budgettaire problemen: zij willen marktaandeel, tegen elke prijs.

Er pakken zich dus donkere wolken samen boven olieproducenten zoals Nigeria, Azerbedjan, Kazakhstan en zelfs Rusland. Maar diegene die we echt in de gaten moeten houden, is Saoudi-Arabië.