De temperaturen op Antarctica bereikten dit weekend recordniveaus, op sommige plaatsen een verbazingwekkende 40°C boven normaal. Tegelijkertijd tekenden de weerstations nabij de Noordpool ook temperaturen van 30°C boven normaal op. De opzienbarende hittegolven aan beide polen van de aarde veroorzaken alarm bij klimaatwetenschappers, die waarschuwen dat dit soort “ongekende” gebeurtenissen een snellere en abrupte ineenstorting van het klimaat kunnen signaleren.
Op de Noordpool werden afgelopen week temperaturen rond het vriespunt gemeten. Aan het eind van de winter en het begin van de lente liggen de temperaturen daar normaal gesproken veel lager, rond -25 graden. Tijdens deze tijd van het jaar zou Antarctica na de zomer snel moeten afkoelen, en het noordpoolgebied zou slechts langzaam uit de winter tevoorschijn moeten komen naarmate de dagen langer worden. Voor beide polen is het ongekend om zo’n verwarming tegelijk te laten zien.
De snelle stijging van de temperaturen aan de polen is een waarschuwing voor verstoring van de klimaatsystemen op aarde. Vorig jaar waarschuwde het Intergouvernementeel Panel voor klimaatverandering in het eerste hoofdstuk van een uitgebreid overzicht van de klimaatwetenschap voor ongekende opwarmingssignalen die zich al voordoen, met als gevolg dat sommige veranderingen – zoals het smelten van de poolstreken – snel onomkeerbaar zouden kunnen worden.
Het gevaar is tweeledig: hittegolven aan de polen zijn een sterk signaal van de schade die de mensheid aan het klimaat aanricht; en het smelten kan ook leiden tot verdere trapsgewijze veranderingen die de afbraak van het klimaat zullen versnellen. Terwijl het poolijs smelt, vooral in het noordpoolgebied, onthult het een donkere zee die meer warmte absorbeert dan reflecterend ijs, waardoor de planeet verder opwarmt. Een groot deel van het Antarctische ijs bedekt het land en het smelten ervan verhoogt de zeespiegel.
De nieuwste ongekende weerpatronen volgen een reeks alarmerende hittegolven in 2021, met name in het noordwesten van de Stille Oceaan, waar eerdere records met meerdere graden werden verbrijzeld toen de temperaturen tot bijna 50°C opliepen.
Delen van Oost-Antarctica hebben de temperaturen gedurende drie dagen 40 Celsius boven normaal zien schommelen. “Dit evenement is volledig ongekend en heeft onze verwachtingen over het Antarctische klimaatsysteem op zijn kop gezet”, volgens poolmeteoroloog Jonathan Wille van de Université Grenoble Alpes. “Antarctische klimatologie is herschreven”, tweette Stefano Di Battista, een onderzoeker die studies heeft gepubliceerd over de Antarctische temperaturen. Hij voegde eraan toe dat dergelijke temperatuurafwijkingen als “onmogelijk” en “ondenkbaar” zouden zijn beschouwd voordat ze zich nu daadwerkelijk voordeden.
Wat als “warm” wordt beschouwd in Oost-Antarctica, is natuurlijk relatief. In plaats van temperaturen van -45, liggen ze nu rond -12 Celsius – maar dat is een enorme hittegolf volgens Antarctische normen. De gemiddelde hoge temperatuur in Vostok – in het midden van de oostelijke ijskap – ligt in maart rond de -53°C. Vrijdag ging de temperatuur naar -17,7°C, de warmste in maart sinds de registratie 65 jaar geleden begon. Het vorige maandrecord was nog steeds 15 graden kouder. In ongeveer 65 recordjaren in Vostok, tussen maart en oktober, werden nooit waarden boven de -30°C waargenomen.
Vostok, een Russisch meteorologisch observatorium, ligt ongeveer 1.300 kilometer van de Zuidpool en op 3.500 meter hoogte. Het staat bekend om de laagste temperatuur die ooit is waargenomen op aarde: -89,2°C op 21 juli 1983. Sommige simulaties en waarnemingen van computermodellen suggereren dat de temperatuur in sommige gebieden van Oost-Antarctica zelfs tot 50 graden Celsius boven normaal kan zijn gestegen. In het Concordia-onderzoeksstation van Oost-Antarctica, geëxploiteerd door Frankrijk en Italië en ongeveer 560 kilometer van Vostok, klom de temperatuur tot -12,2°C, de hoogste temperatuur ooit gemeten in elke maand van het jaar. Bij een nabijgelegen weerstation bereikte de temperatuur -10,2°C.
Aan de Noordpool is het ijs sinds februari al aan het smelten, terwijl dat normaal gesproken pas half maart begint
De temperaturen zijn des te opmerkelijker, aangezien maart het begin van de herfst markeert op Antarctica. In deze tijd van het jaar verliest Antarctica ongeveer 25 minuten zonlicht per dag. De extreem hoge temperaturen op de Noordpool en Antarctica worden veroorzaakt door lagedrukgebieden. Voor de Noordpool geldt dat een lagedrukgebied bij het oosten van Canada en de Verenigde Staten warme lucht uit het zuiden naar het noorden stuwt. En bij Antarctica ligt een serie lagedrukgebieden die warme lucht over een groot deel van het continent laat stromen.
Gevolg van de hoge temperaturen is dat er relatief veel ijs smelt. Aan de Noordpool is het ijs sinds februari al aan het smelten, terwijl dat normaal gesproken pas half maart begint. Sinds de eerste meting in 1979 was er aan het eind van de zomer op het zuidelijk halfrond nog nooit zo weinig zee-ijs op Antarctica. Er is nu minder dan 2 miljoen vierkante kilometer ijs rond het continent. Veel van het ijs zal de komende maanden wel weer aangroeien, nu het op het zuidelijk halfrond herfst en winter wordt.
(ns)