Mammografieën horen borstkanker vroeg op te sporen en levens te redden. Het is al vaker in twijfel getrokken en een Canadese studie bij 90.000 vrouwen tussen 40 en 59 jaar kwam nog eens tot die conclusie. Uit dat onderzoek bleek namelijk dat vrouwen die jaarlijks een mammografie ondergingen even vaak stierven aan borstkanker als de vrouwen die geen onderzoek ondergingen. Met andere woorden: de mammografie redt geen levens (meer). En dat is niet het enige nadeel aan het onderzoek.

1. Vroege opsporing vergroot overlevingskansen niet altijd

Een mammografie kan borsttumoren opsporen die (nog) niet voelbaar zijn. Het idee was dat de overlevingskansen zouden verhogen omdat de kanker in een vroeg stadium werd behandeld. Dat blijkt niet altijd zo te zijn: een kleine tumor behandelen betekent niet noodzakelijk dat de vrouw in kwestie niet sterft aan borstkanker, bijvoorbeeld om dat deze al is uitgezaaid maar nog niet is opgespoord. Een Spaans onderzoek vond dat de mortaliteit daalde na een jaarlijkse screening met zo’n 25 à 27 procent. Met andere woorden: ondanks de jaarlijkse screening wordt maar een kwart van de sterfgevallen vermeden. Een tweejaarlijkse screening was bijna even effectief. 

In concrete cijfers: van 10.000 vrouwen van 50 jaar of ouder, sterven er 260 aan borstkanker in de volgende 20 jaar. Als ze allemaal routinematig worden onderzocht, kunnen 37 van deze sterfgevallen worden vermeden. Met andere woorden: een sterfgeval wordt vermeden per 270 regelmatige screeningen over 20 jaar.  Bij 10.000 vrouwen tussen 40 en 50 jaar sterven er 37 aan borstkanker in de volgende tien jaar. Als ze allemaal regelmatig gescreend worden, kunnen vier sterfgevallen worden vermdeden.  

Geëxtrapoleerd naar de Belgische cijfers, gesteld dat de sterftecijfers gelijkaardig zijn aan de Amerikaanse, betekent dat dat 57.575 vrouwen van 50 jaar of ouder in de volgende 20 jaar zullen sterven, 8.193 van deze sterfgevallen kunnen worden vermeden met een routinescreening. Bij de vrouwen tussen 40 en 50 jaar zullen er 2922 sterven aan borstkanker de komende 10 jaar, 315 sterfgevallen kunnen worden vermeden.

België is een echt borstkankerland: vorig jaar werden per 100.000 vrouwen 188 tumoren ontdekt, 10.337 diagnoses in totaal. 2.523 vrouwen overleden aan borstkanker. Een leeftijdsverdeling werd niet vermeld.

2. Kans op vals gevoel van veiligheid

Het is niet omdat de mammografie niets vindt, dat er geen borstkanker is. Dat gebeurt vaker dan je denkt: ongeveer 20 procent van de borstkankergevallen wordt niet opgespoord. Een negatieve mammografie (waarbij niks wordt gevonden) geeft dus een vals gevoel van veiligheid.

Belangrijkste reden dat de borstkanker niet wordt opgespoord: hoge borstdensiteit, een borst met veel vet- of klierweefsel. Vooral het klierweefsel lijkt qua opbouw sterk op dat van tumoren, waardoor deze ongedetecteerd blijven. Dit komt vaker voor bij jonge vrouwen omdat hun borsten meestal steviger zijn dan die van oudere vrouwen.

3. Kans op vals alarm

Het omgekeerde komt ook voor: dat een mammografie ‘abnormaal’ wordt bestempeld terwijl er geen kanker aanwezig is of de tumoren nooit zouden uitgroeien tot een gevaar. Vals alarm dus. De cijfers over de overdiganose lopen uiteen: van ‘slechts drie procent‘, tien procent, 1 op 5 en zelfs 1 op 3. Dat kan deels verklaard worden door nationale verschillen, door de onderzoeksgroep (selectie van bepaalde leeftijdscategorieën) en zelfs methodes. 

Deze ‘vals positieve screenings’ leiden tot een reeks andere onderzoeken, zoals ‘diagnoserende mammografieën’ (ipv een screening), een echografie of een biopsie. Dit komt vaker voor bij jonge vrouwen, vrouwen met een familiegeschiedenis van borstkanker, vrouwen die al borstbiopsieën hebben laten uitvoeren en vrouwen die oestrogenen slikken (om nadelen van de menopauze te verlichten).

Een vals positief resultaat resulteert in extra onderzoeken, extra stress en extra angsten, en in extreme gevallen onnodige behandelingen en borstamputatie, die zelfs de dood tot gevolg kunnen hebben. 

4. Overdiagnose

Niet alle tumoren en kankers die een mammografie opspoort, groeien uit tot een probleem. Er worden door de mammografie met andere woorden wat kankers ‘opgespoord’, die nooit zouden zijn doorgebroken en die nooit een vrouwenleven in gevaar hadden gebracht. Volgens de Canadese studie gaat dat maar liefst om 22 procent. Probleem: je weet niet op voorhand welke uitgroeien tot kwaadaardige kankers en welke niet.

5. Overbehandeling

Een logisch geval van overdiagnose: overbehandeling. De gevonden kankers en tumoren worden behandeld ‘want je weet maar nooit’. Deze behandelingen stellen vrouwen bloot aan onnodige effecten, zoals chemo, straling en ook angsten en stress. 

6. Blootstelling aan straling

De mammografie op zich vergt maar kleine dosissen straling, maar een herhaaldelijke blootstelling kan een factor zijn die kanker veroorzaakt.

7. Het is kostelijk

Net als elk onderzoek, heeft ook de mammografie een zware maatschappelijke kost. De vraag rijst, zeker in tijden van besparing op de gezondheidszorg, of het niet met minder ook kan. 

8. Het is niet voldoende

Een mammografie alléén is niet voldoende in de opsporing van kanker, ook een klinisch borstonderzoek (liefst door een dokter) is nodig. 

9. Ze zijn pijnlijk

Het is geen reden om ze niet te ondergaan, maar het blijft een enorm nadeel voor vrouwen. En het is wel een belangrijke reden dat risicovrouwen het onderzoek uitstellen.

Bronnen: cancer.gov, breastcancer.org, mammography.ecsf.edu en Mashable

Wat zijn de aanbevelingen op dit  moment?

In België is de aanbeveling al dat de screening maar om de twee jaar gebeurt, in plaats van jaarlijks. Ze is gratis voor vrouwen tussen 50 en 69 jaar. Slechts de helft van de vrouwen gaat hierop in. Veertigers laten zich ook te vaak overbodig testen. 

Wegen de voordelen dan niet op tegen de nadelen?

De Canadese studie haalt in onderuit dat er een voordeel IS omdat de sterftekans dezelfde is en dus niemand wordt gered. Dat zou zijn omdat de behandelingstechnieken verbeterd zijn: “Het positieve effect van een screening was duidelijk toen de behandelingen minder modern waren. Als je een kanker kan behandelen in elk stadium, zoals wij, dan is een vroege opsporing overbodig.” Dat klinkt hard maar de cijfers tonen wel dat het klopt. 

De Wereldgezondheidsorganisatie, net als de meeste regeringen, gaan er voorlopig wel nog van uit dat de voordelen van de screening opwegen tegen de nadelen; met andere woorden dat er wel nog altijd sterfgevallen worden vermeden. 

Sommigen vinden elk vermeden sterfgeval de moeite waard, wat het ook kost; anderen pleiten voor een rationalisering. Sommige studies tonen aan dat er dubbel zoveel vrouwen worden gered door screening dan er geschaad worden. Andere studies tonen exact het omgekeerde.

De wetenschappers in de studie pleiten ervoor mammografieën enkel in te zetten als een knobbel of misvorming wordt ontdekt: “Dan is dit een handige tool.”

Wat kan je zelf doen om borstkanker te vermijden? 

Borstkanker is maar in 5 tot 8 procent van de gevallen te wijten aan genetische factoren, de andere worden dus veroorzaakt door (een combinatie van) externe factoren. Enkele wijzigingen in je levensstijl kunnen je kans op borstkanker verminderen:

– Niet te lang de pil slikken (effect is tien jaar na het slikken verdwenen)

– Zwanger worden en borstvoeding geven (liefst voor je 30ste)

– Weinig alcohol consumeren

– Voldoende bewegen: sport maar ook huishoudelijke taken hebben een impact

– Opgelet met Hormone Replacement Therapy (om de effecten van menopauze af te zwakken) (effect is verdwenen 5 jaar na de behandeling)

– Overgewicht wegwerken

– Niet roken

– Bepaalde jobs vermijden

In totaal zou 1 op 3 kankers kunnen worden vermeden door een aanpassing van de levensstijl.