We hebben ‘De bril van Martin’ nog maar net achter de kiezen en er staat al iets nieuws aan te komen. Vond je de reportages van Martin Heylen tussen de vluchtelingen van Sijsele al de moeite, dan ga je pas echt opkijken van ‘Terug naar eigen land’. Zes BV’s die naar de bron van de vluchtelingencrisis reizen, en de weg volgen naar hun eigen land, België, zoals zo veel vluchtelingen het hen hebben voorgedaan. En Heylen schuwt de meningsverschillen niet.

Op drie kilometer van IS, zo dicht komt Martin Heylen bij de oorzaak van de crisis. Uitgedost in beschermende kledij en met een helm op zijn hoofd. En hij is er niet alleen, want naast hem zitten N-VA-politica Zuhal Demir, komiek Bert Gabriëls en Veroniek Dewinter, de dochter van Vlaams Belang-boegbeeld Filip Dewinter. Een vreemd gezelschap, maar dat valt niet op wanneer ze iets verderop de bommen van een luchtaanval zien neerkomen. Veilig kan zo’n reis niet zijn, confronterend des te meer.

Duizenden kilometers verderop krijgen Margriet Hermans, Jean-Marie Dedecker en Ish Aït Hamou een kogelvrije vest aangemeten. Ze zijn net aangekomen op de luchthaven van Mogadishu, de hoofdstad van Somalië. Buiten staat een gewapende escorte hen op te wachten. Om maar te zeggen dat Terug naar eigen land niet zomaar een programma met BV’s wordt. Natuurlijk is alles voor de veiligheid gedaan, maar zoiets kan in oorlogsgebied nooit zeker zijn.

Felle discussies

Stuk voor stuk namen ze een risico door deze reis te ondernemen, maar allemaal waren ze te nieuwsgierig. “Het is een kans die je niet zomaar krijgt”, zegt Zuhal Demir. “Je denkt er natuurlijk wel even aan dat je in Mosul bent en er een bom kan ontploffen. Maar ik wou het zien, ik wou weten hoe het allemaal in elkaar steekt.” Voor de pas 21-jarige Veroniek Dewinter was het geen vanzelfsprekende keuze om mee te gaan. “Maar ik ben een jong meisje en ik sta met beide voeten in het leven, dus de vraag was eerder waarom ik het niet zou doen.”

Als dochter van Filip Dewinter moet Veroniek natuurlijk vooral voor de kritische kant van het verhaal zorgen. De makers van het programma hadden niet de bedoeling om de vader des huizes mee te nemen, legt ze uit. “Ze wilden meteen één van de dochters en dan ben ik degene die er toch het meest mee bezig is.” Regelmatig zullen de reisgenoten met elkaar in discussie treden over de problematiek.

Haaks tegenover de visie van iemand zoals Veroniek staat bijvoorbeeld Ish. We weten dat het voormalige jurylid van So You Think You Can Dance zijn emoties al eens de vrije loop laat, en voor hem was het dan ook een harde noot om te kraken. “Ik ga heel veel tijd nodig hebben om alles te verwerken. Ik worstel nog altijd met heel veel dingen, ik kan voor mezelf niet verwoorden wat ik zou willen verwoorden”, zegt Ish. “Ik heb tijd nodig om alles te plaatsen en kritisch om te gaan met wat ik heb gezien.”

In de eerste aflevering ga je Ish een paar keer in botsing zien komen met Jean-Marie De Decker, die van mening is dat we niet iedereen naar Europa kunnen laten komen, hoe erg het er ook uitziet. Ook De Decker moest toegeven dan het nog dramatischer is dan hij op voorhand had verwacht. Meteen zal duidelijk worden dat politici een andere kijk hebben op de problematiek. Zowel De Decker als Demir beseffen dat de crisis niet zal worden opgelost door de mensen naar hier te halen. Ish en Bert Gabriëls, zelf een specialist in Vluchtelingenwerk in Vlaanderen, hebben moeite om zich bij die opinie neer te leggen.

Elke mening wordt getoond

Ook als kijker worden we aangezet om over het probleem na te denken, en plots krijg je begrip voor het feit dat mensen compleet uiteenlopende standpunten hebben. Neen, het is niet erg dat sommigen denken dat vluchtelingen hier niet welkom zijn. En ja, het is mooi dat mensen zoals Ish ze liefst allemaal zouden willen helpen. Maar wat de programma’s van Martin Heylen altijd zo mooi maakt, is dat iedereen de kans krijgt om z’n mening te funderen.

Verwacht niet dat een jong meisje als Veroniek De Winter negatief in beeld zal worden gebracht of zuiver voor de sensatie is gekozen. Net zoals in De bril van Martin gaan we met respect naar haar standpunt luisteren. Een mening die een pak Vlamingen met haar zullen delen. En hoe fel de discussies ook zijn, de deelnemers hebben ook veel begrip voor elkaars standpunt. “Ik snap dat Bert en Ish zeggen dat het arme sukkelaars zijn en we hen willen helpen. Ik wil dat ook, maar dat gaat niet vanuit politiek oogpunt”, zegt Demir.

Turks-Koerdische roots

Demir heeft zelf roots in de regio die getroffen wordt. Ze heeft ook nog familie in het oosten van Turkije wonen, al is de meerderheid nu wel naar het westen verhuisd. Zij wil liever dat we ons geld in veiligere gebieden investeren om de mensen daar de kans te geven hun leven weer op te bouwen. Maar toch hebben de vluchtelingen maar één doel voor ogen: Europa. “Iedereen die je daar sprak zei dat Merkel hen uitgenodigd heeft en ze op weg naar Duitsland waren. Ik vroeg toen soms of ze een uitnodiging bij zich hadden”, grapt Demir. “Ze kennen het allemaal heel goed. Ze weten wat je in welk land krijgt, ze weten dat beter dan jij en ik. Het was ongelooflijk hoe goed die vluchtelingen geïnformeerd zijn.”

Heylen confronteert haar natuurlijk wel met het feit dat ze zelf een soort American Dream is voor de vluchtelingen in haar regio. De vader van Demir kwam naar ons land, omdat we hier mijnwerkers zochten. Was dat toen niet gebeurd, dan was ze nu misschien zelf één van die vluchtelingen. “Die peshmerga’s (Iraaks-Koerdische strijders, nvdr) vonden het geweldig dat ik Koerdische roots had. Ze wilden zelfs dat ik bleef, maar ik zei dat ik mijn strijd wel in België zal voeren, dat is veiliger”, zegt ze lachend. “Maar ik ben wel fier op wat die mannen doen.”

“Die peshmerga’s zal ik niet vergeten”, zegt ook Veroniek De Winter. “Dat zijn echt moedige mannen. Die waren blij en trots dat ze daar konden staan. Echt een voorbeeld voor vele anderen.” Ze geeft toe dat het programma haar visie wel lichtjes veranderd heeft. “Ik vind nog altijd dat de grenzen moeten worden gesloten, maar er moet geïnvesteerd worden om die mensen te helpen in hun eigen regio, op een menswaardige manier. En omdat ik zelf nog heel jong ben, vind ik ook dat we de jongeren hoop moeten geven op een toekomst. Dat is door dit programma echt wel versterkt.” Horen we daar een politica in wording? “Ik pin mij nog niet vast op een bepaalde sector, maar ik sluit het ook niet uit.”

Martin Heylen kijkt toe

Voor de deelnemers is de reis nog maar een dikke maand achter de rug. De twee groepen komen uiteindelijk samen in Turkije waar de vluchtelingen aan de oversteek naar Europa beginnen. Hier hebben al duizenden mensen het leven gelaten. Al was het op het ogenblik van de opnames natuurlijk iets rustiger omdat het winter is. “Ik zou in hun plaats ook wel weg willen, maar ik zou niet het risico nemen om de Middellandse Zee over te steken”, zegt Demir. “Zeker als ik kinderen heb, zou ik die boot niet pakken. Dan riskeer je je leven.”

Martin Heylen is de hele tijd de stille toeschouwer die ten gepaste tijde de vraag stelt die ook op onze lippen ligt. Voor hem sluit het programma naadloos aan bij het gesmaakte De bril van Martin. “Wij gaan het probleem met deze reis niet oplossen”, zegt hij. “De reis was vooral de bedoeling om te leren.” Het format is afkomstig uit Australië, en die drie afleveringen zijn al op Canvas uitgezonden. “Als het ook maar iets bij kan brengen, dan zijn we goed bezig.”

Ook de anderen hopen vooral dat dit programma iets aan de algemene visie op het probleem kan veranderen. “Ik hoop dat dit kan leiden tot meer conversatie tussen mensen, en dan bedoel ik niet enkel op politiek niveau, maar ook de mensen in de straat”, zegt Ish. “Voor mij persoonlijk hoop ik ook dat we in Vlaanderen zullen inzien dat er een probleem is met hoe we omgaan met verschillen. En ik hoop ook dat wij dat allemaal zien, elke gemeenschap.” Demir wil liefst dat mensen haar politieke standpunt gaan begrijpen. “Ik denk wel dat mensen gaan zeggen dat de situatie in die vluchtelingenkampen heel erg is en dat het ze het gaan snappen als een politica zoals ik zeg dat we daar beter geld in investeren om hen te helpen.”

We schreven het al over De bril van Martin, maar het geldt dubbel en dik voor Terug naar eigen land: dit is televisie die iedereen, met om het even welke mening over de vluchtelingencrisis, verplicht zou moeten zien. Stip volgende week donderdag dus zeker in je agenda aan voor deze boeiende en pakkende reis.

Zuhal Demir

*35 jaar – politica

Wie? Zuhal heeft Turks-Koerdische roots, maar woont al haar hele leven in Vlaanderen. Haar vader kwam in de jaren 70 als migrant naar België om er in de mijnen te werken. Zuhal is advocate en is politiek actief voor de N-VA. Ze is volksvertegenwoordigster voor de partij en sinds 2013 ook voorzitter van het district Antwerpen. Onlangs keerde ze terug naar haar geboortestad Genk.

Standpunt: “Ik vind dat we boten moeten kunnen terugsturen naar een veilig land.” Zuhal plaatst in het programma kritische bedenkingen bij het idee dat we al die mensen hier moet helpen. Ze pleit ervoor om meer in de regio zelf te investeren, want België zit stilaan vol. Maar dan wel in veilige gebieden.

Bert Gabriëls

*42 jaar – komiek

Wie? Als tv-figuur kennen we Bert Gabriëls natuurlijk als stand up-comedian. Op Canvas was hij te zien in het programma Zonde van de zendtijd. Maar Bert is ook jurist en heeft veel ervaring met de problematiek rond vluchtelingen. Hij werkte voor de Dienst Vreemdelingenzaken in Antwerpen en coördineerde de Cel Regularisaties. Sinds 2004 was hij voogd van een aantal niet-begeleide minderjarige vluchtelingen.

Standpunt: Bert is samen met Ish de persoon die het meest om hulp roept voor de vluchtelingen. Hij moet in het oorspronkelijke groepje met Demir en Veroniek Dewinter voor tegenwind zorgen in Irak. “België zit niet vol. Als ge kunt helpen en ge zegt nee, zijt ge wel ne lul.”

3. Veroniek Dewinter

*21 jaar – student

Wie? De minst bekende deelnemer, maar haar achternaam verklapt natuurlijk meteen dat ze een bekende vader heeft. Voorlopig heeft ze nog geen concrete plannen om in de voetsporen van papa Filip Dewinter te treden. Ze studeerde communicatiemanagement en heeft nog ambities voor een diploma digital media management. Heel even waagde ze zich al in de politiek door op te komen in Wallonië.

Standpunt: het migratiebeleid houdt Veroniek als jong meisje bezig. Haar mening wijkt niet zo veel af van het rechtse standpunt van haar vader. “In mijn visie is het zo snel mogelijk de grenzen sluiten.” Ze verstopt niet dat België in haar ogen een te gastvrij land is en dat de vluchtelingen beter weg blijven. Maar ze beseft wel dat er ginder dan iets moet gebeuren om de jongeren een toekomst te geven.

4. Ish Aït Hamou

*28 jaar – danser, schrijver, tv-gezicht

Wie? Voor hij bij ons op televisie bekend werd, was Ish al een internationaal geprezen choreograaf. Als tv-gezicht leerden we hem kennen in het VTM-programma So You Think You Can Dance. Ish schrijft ook boeken en was daar al erg succesvol in. Onlangs bracht hij een nieuwe novelle uit over de ontmoeting tussen een topchirurg en een Palestijnse vluchteling.

Standpunt: Ish is iemand die zich het leed van anderen bijzonder hard kan aantrekken. Het programma was voor hem dan ook een zware onderneming. “Vluchtelingen zijn mensen, we moeten niet doen alsof we er niks mee te maken hebben”. Hij krijgt vooral tegenwind van Jean-Marie De Decker tijdens zijn reis van Mogadishu naar Turkije. Al merk je snel dat ook De Decker respect heeft voor de visie waarmee Ish voortdurend worstelt.

5. Jean-Marie De Decker

*63 jaar – politicus

Wie? Voor hij zich in de politiek stortte was Jean-Marie De Decker actief als judoka en als judocoach. Hij schreeuwde onze atleten naar de medailles. Einde jaren 90 nam hij dat doorzettingsvermogen mee in een nieuwe carrière. Steevast zou De Decker zijn eigen politieke koers varen. Hij noemt zich niet links of niet rechts, maar averechts.

Standpunt? “We kunnen toch niet, als klein land, het OCMW zijn van Europa.” De Decker ziet heil in het Australische idee om de vluchtelingen op een eiland op te vangen. Hij heeft begrip voor de mening van Ish, maar denkt een stapje verder: “Je moet geen vis geven, je moet ze leren vissen.”

6. Margriet Hermans

*61 jaar – zangeres

Wie? Niemand kan de bulderlach van Margriet Hermans evenaren. Ze zat er al in tal van panels op radio en televisie mee. Maar natuurlijk is ze vooral bekend geworden als zangeres en later ook als presentatrice. In de jaren 90 zette ze net zoals De Decker de stap naar de politiek. Tegenwoordig staat ze terug op het podium.

Standpunt: “Volgens mij zitten we echt vol, maar kunnen we de mensen terug de dood in sturen?” Margriet Hermans zit in het midden tussen de twee meest extreme meningen. Ze begrijpt dat België niet meer kan doen dan we al doen, maar ze vindt het ook niet kunnen dat we die mensen aan hun lot zouden overlaten. Margriet lijkt vooral te observeren in plaats van een expliciete mening te ventileren.

Terug naar eigen land – vanaf donderdag 3 maart om 20u35 op VIER