Het is niet langer een vraag of we buitenaards leven gaan ontdekken, de vraag is wanneer we dat gaan doen. En de NASA heeft daar vannacht een cijfer op geplakt: binnen 10, hooguit 20 jaar zal er “onbetwistbaar” bewijs geleverd worden dat we niet alleen zijn in het universum. Maar wat gaat er gebeuren met onze samenleving wanneer het zover is? Het antwoord gaat je verbazen.

Bij NASA twijfelen ze niet meer. Op de vraag of we met het leven op onze planeet alleen zijn in het universum is het antwoord tegenwoordig resoluut “nee”. Ellen Stofan, chief scientist bij NASA, wat zowat de belangrijkste positie in die organisatie is, verklaarde gisterenavond in Washington dat “in de volgende tien jaar onze vermoedens bevestigd zullen worden en in de volgende 20 jaar zal er ook definitief bewijs geleverd worden van buitenaards leven. We know where to look, we know how to look, and in most cases we have the technology.

In onze kosmische achtertuin

Jeffery Newmark, interim director of heliophysics bij NASA, stelt het zo: “It’s definitely not an if, it’s a when.” We gaan dat leven bovendien dicht bij huis vinden, en dicht bij huis in kosmische termen dat betekent in ons zonnestelsel. Tijdens de presentatie haalde NASA een aantal recente ontdekkingen aan, zoals deze: we weten ondertussen door analyse van de atmosfeer boven de poolkappen op Mars dat 50 procent van de noordelijke hemisfeer van die planeet ooit bedekt was met oceanen en dat die tot anderhalve kilometer diep waren. Mars had zeker 1,2 miljard jaar lang water.

Ganymede, Europa en Titan

Op Ganymede, een maan van Jupiter, werd onlangs een vloeibare oceaan ontdekt onder de ijskap die dat hemellichaam bedekt. Ook Europa, een andere maan van Jupiter, heeft een ijsoceaan. En van Titan, een maan van Saturnus, weliswaar bedekt met methaanmeren, is ook recent verklaard tot een mogelijke hotspot voor alien life. Ontdekkingen op onze eigen planeet hebben de jongste jaren ook ons idee van wat er nodig is om leven te doen ontstaan flink bijgestuurd. We hebben het ontdekt op plaatsen die we voorheen te warm, te koud, te droog, te diep en te hoog achtten.

Wie meteen ET verwacht, is er wel aan voor de moeite, want op dat vlak is NASA voorzichtig: het denkt aan microben bijvoorbeeld. Want “leven heeft flink veel tijd nodig om te evolueren”. Maar, niemand kan op dit moment echt zeggen wat er zwemt in die oceanen van Ganymede of Europa, laat staan in de methaanmeren van Titan. Als ze bij NASA nu zeggen dat ze “zekerder zijn dat er buitenaards leven zal ontdekt worden dan dat we waren dat we erin zouden slagen een man op de maan te zetten”, dan heeft dat zo z’n implicaties. Naar onze samenleving bijvoorbeeld.

Fans van Star Trek kennen het scenario

Blijkt dat NASA niet de enigen zijn die zich verwachten aan de ontdekking. Filosofen en sociologen zijn de jongste jaren volle bak aan het publiceren over hoe ze denken dat onze maatschappij zal veranderen vanaf het moment dat we bewijs krijgen dat we niet alleen zijn. Het mooiste plaatje is dit: wanneer we beseffen dat het universum niet uitsluitend rond ons draait, en dat de belangrijkste godsdiensten niet echt kloppen qua uitgangspunt, zal er inzicht komen dat ons dichter bij elkaar brengt, waardoor we minder ruzie gaan maken, de gelijkheid zal toenemen, etcetera etcetera. Fans van Star Trek kennen het scenario.

Maar, jammer genoeg …

Jammer genoeg gelooft nu al bijna niemand dat het zo zal gebeuren. De Bijbel, de Koran en een resem andere “heilige teksten” die de basis vormen van het geloof van nog steeds 70 procent bij ons en wereldwijd zelfs 90 procent gaan uit ervan uit dat een godheid iets bijzonders in petto heeft met de mensheid, en aliens passen niet in dat plaatje.

Maar, wat blijkt? Terwijl 55 procent van de atheïsten zegt te geloven in het bestaan van buitenaards leven, doen 32% van de christenen, 44% van de moslims, 37% van de joden en 36% van de hindoes ook al. Studies wijzen uit dat nog geen 10 procent van de mensen die gelovig zijn daarmee zouden stoppen in het geval van de ontdekking van buitenaards leven.

Spinning & denial

Voor een groot deel van de mensen op onze planeet zou de ontdekking sowieso geen schok zijn, maar een bevestiging van wat ze vermoeden. Voor die anderen, wel hun godsdiensten zijn nu al bezig met hoe ze de ontdekking kunnen spinnen en relativeren. Hier is er zo eentje, die de katholieke kerk voor ons in petto heeft: “Wanneer een koppel één kind heeft, en het beslist een tweede kind te nemen, is dat tweede kind dan minder bijzonder? Zo is het ook met God: als hij besliste om leven te maken op een andere planeet, dan impliceert dat niet dat wij minder belangrijk zouden worden in zijn plan.”

De meer extremere georganiseerde godsdiensten zullen naar verwachting een andere piste nemen: ontkenning. Ook dat moet ons niet verrassen, want het argument dat de wetenschap dit of dat bewijst, heeft die godsdiensten tot nu ook niet verandert, integendeel. Het volstaat om de wetenschappers af te doen als ketters of ongelovigen.

“Wellicht zelfs geen hoofdnieuws”

Er is nog iets. De aard van het buitenaards leven dat wellicht in eerste instantie ontdekt zal worden, helpt niet echt. “De realiteit is dat gezien het huidige medialandschap de ontdekking van microscopische buitenaardse organismen in ons zonnestelsel wellicht wel de voorpagina van de meeste kranten zou halen, maar niet eens het grote verhaal van die dag zou zijn”, viel onlangs nog te horen op een congres van wetenschappers die op verschillende manieren zoeken naar buitenaards leven.

“De overgrote meerderheid van de mensen zal onverschillig zijn, claimen de meeste die zich met het vraagstuk van de sociale impact van zo’n ontdekking bezighouden, want de kloof tussen microben en iets dat ze als tastbaar ervaren is gewoon te groot. De gevolgen van de ontdekking van een biologisch systeem dat fundamenteel verschilt van het onze zal leiden tot nieuwe inzichten en een enorme technologische vooruitgang. Maar niet meteen. Bovendien zijn mensen door Hollywood & co geconditioneerd om groene mannetjes en ruimteschepen te verwachten.”

De scenario’s

Dat laatste is interessant. Want wat als … En effectief, er is al een soort schaal die de impact voorspelt op onze samenleving op basis van het soort alien dat we gaan vinden. Alles dat we zelf niet zien als een beest (de meeste mensen definiëren een andere levensvorm al iets dat je in de dierentuin kan zien blijkt) zal voornamelijk op onverschilligheid stuiten. Headlines in de media, maar hooguit een dag of een paar dagen. Het zou wel leiden tot een toename van de geldstroom naar ruimteprogramma’s en wetenschappelijk onderzoek.

1. Low non sentient life (insecten of wormen of iets wat daar op lijkt)

De ontdekking van wat dan low non sentient life heet (insecten of wormen of iets wat daar op lijkt) zou al wel een grotere impact hebben. Wanneer dat gebeurt zou er wellicht wel een religieus debat (maar geen crisis) komen. Zo’n ontdekking zou wel leiden tot een hernieuwde focus op ruimtevaartprogramma’s en fameuze investeringen in wetenschappelijk onderzoek.

2. Relatively low intelligent life

Het volgende niveau heet relatively low intelligence. We hebben het dan over wezens die we zouden vergelijken met vissen, zoogdieren en vogels. Dit zou kunnen leiden tot een religieuze crisis, maar, volgens de mensen die daar over nadenken nu, eentje die zal leiden tot bijsturing van dat geloof en zelfs het ontstaan van nieuwe religies, maar niet meteen tot het verdwijnen ervan. Het zou wel leiden tot een ongeziene space rush: de mensheid zal absoluut naar die plaatsen willen waar dat leven ontdekt is. We zijn, after all, onverbeterlijke toeristen.

3. Caveman intelligence

The shit hits the fan vanaf de ontdekking van caveman intelligence. Dit is echt de game changer, want het idee dat er daar iets is dat we zelf ook zijn geweest en nog niet zover van ons afligt dat we er ons niet meer mee kunnen identificeren, zou volgens een hoop denkers kunnen leiden tot een volledige heroriëntering van onze maatschappij. Ze voorspellen dat we in eerste instantie zullen samenkomen als mensheid op onze eigen planeet, maar, ze waarschuwen ook dat er een discussie zal komen over al dan niet contact maken – eentje die onze samenleving potentieel opnieuw in twee kampen dreigt te verdelen.

4. Ze zijn zo slim als wij

Vanaf het volgende niveau, de ontdekking van een buitenaardse levensvorm met vergelijkbare intelligentie aan de onze, lopen de theorieën echt uit elkaar. Het begint nu ook allemaal een beetje op films te lijken die we hebben gezien.

Er is een strekking die het allemaal erg somber inziet, die denkt dat we ons meteen bedreigd zullen voelen. “Our society would take a violent and devastating turn; democracy would collapse, replaced by hardline religious military dictators”, lezen we. Ze claimen dat dat immers de manier is waarop we tot nu altijd reageren op iets wat we bedreigend ervaren: we willen de bedreiging verwijderen. Een andere strekking ziet dan weer een wedloop ontstaan om een intergalactisch broederschap te stichten als het ware. Maar om eerlijk te zijn: er zijn er meer die het slecht zien aflopen.

5. Het echte slecht scenario

Dat sentiment wordt nog groter in het geval van het laatste scenario: namelijk dat we First Contact maken met een soort die superieur is aan ons. Dat kan maar aflopen op twee manieren blijkbaar. Angst zal alles overstemmen op dat moment, en we zullen sowieso het onderspit delven. Als we niet uitgeroeid worden, of als we er toch van zouden overtuigd geraken dat ze goede bedoelingen hebben, en we kunnen leren van hun voorsprong of zelfs hun kennis kunnen delen, zou het wel kunnen leiden tot een “era of unimaginable peace and prosperity”. Maar, stippen de alien-filosofen aan, het ligt niet echt in onze aard om tweede viool te spelen.

Laten we dus maar beginnen met die microben. En dan zien we wel.