Wetenschappers zeggen dat grotschilderingen in Spanje, waarvan wordt gedacht dat ze door onze voorouders zijn gemaakt, eigenlijk door Neanderthalers werden gecreëerd. En de de implicaties daarvan zijn enorm. Die Neanderthaler-tekeningen zijn immers het eerste bewijs ooit gevonden van een andere soort die cultureel zelfbewustzijn vertoont. Het betekent niet alleen dat onze soort homo sapiens nu het laatste kenmerk heeft verloren waarvan we dachten dat het onze soort uniek maakte. Een idee dat de basis is van bijvoorbeeld alle moderne godsdiensten. Het betekent ook dat, toen ze de Neanderthalers uitroeiden, de mensheid z’n eerste genocide pleegde.

Niet de moderne mens, maar wel de Neanderthaler zorgde voor de eerste grottekeningen uit de geschiedenis. Daaruit moet worden afgeleid dat de Neanderthaler wellicht gelijkaardige artistieke inzichten had als de hedendaagse kunstenaars. Dat is de conclusie van een onderzoek van wetenschappers aan de University of Southampton en het Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology op basis van archeologische vondsten in drie Spaanse grottencomplexen.

De tekeningen dateren van 64.000 jaren geleden. Pas twintigduizend jaar later zouden de eerste moderne mensen in Europa aankomen.

Modernste meettechnieken

“Uit de studie moet worden afgeleid dat de paleolithische grottenkunst gecreëerd is door de Neanderthaler, een verwant van de Homo sapiens en op dat ogenblik de enige mensensoort die Europa bevolkte,” aldus onderzoeksleider Chris Standish, archeoloog aan de University of Southampton.

De onderzoekers vonden in de Spaanse grottencomplexen van La Pasiega, Maltravieso en Ardales tekeningen van dieren, punten en geometrische figuren. Dankzij de inzet van de modernste technieken kon volgens Standish worden vastgesteld dat het werk meer dan 64.000 jaar oud was.

Tot op dit ogenblik werd de grottenkunst uitsluitend met de moderne mens geassocieerd. “Mogelijke verwijzingen naar een origine uit de periode van de Neanderthalers werden door onvolkomen meettechnieken gehinderd,” aldus professor Standish. “Bij de ouderdomsbepaling wordt meestal gebruik gemaakt van koolstofdatering, maar dat kan valse resultaten opleveren.”

“Met de nieuwe methode wordt gekeken naar de aanwezigheid van uranium en thorium die zich in de loop der tijden bovenop de schilderingen hebben gevormd. Daardoor kan een minimumleeftijd van het werk worden bepaald, aangezien alle materiaal onder deze afzettingen al eerder aanwezig moet zijn geweest.”

Geen cultuurloos volk

Professor Standish heeft het over een bijzonder belangwekkende ontdekking. “De schilderingen tonen aan de de Neanderthalers veel meer gesofisticeerd waren dan algemeen wordt aangenomen,” zegt de wetenschapper. “De vondsten vertegenwoordigen de oudste grottenschilderingen ter wereld en werden gecreëerd minstens twintigduizend jaar vooraleer de eerste moderne groepen mensen vanuit Afrika in Europa zijn aangekomen. De schilderingen moeten dus het werk zijn geweest van de Neanderthalers, die dan ook onder meer in staat moeten zijn geweest om pigmenten te mengen.”

“Na de ontdekking van hun eerste fossielen in de negentiende eeuw, werden de Neanderthalers geportretteerd als een bruut volk zonder enige vorm van cultuur,” zeggen de onderzoekers. “Men ging ervan uit dat de Neanderthaler niet in staat was tot kunstuitingen en symbolisch gedrag. Deze overtuiging blijft zelfs tot vandaag overleven.”

Er wordt ook op gewezen dat de drie grottencomplexen zevenhonderd kilometer van elkaar verwijderd liggen, zodat onmogelijk van een eenmalige en toevallige kunstuiting kan worden gesproken.

“De opkomst van symbolische materiële cultuur betekent een cruciale opstap in de evolutie van de mensheid,” zeggen de archeologen. “Deze uitingen vormen één van de pijlers van de menselijke samenleving.”

Er waren eerder al aanwijzingen dat Neanderthalers ongeveer veertigduizend jaar geleden gebruik maakten van lichaamsversieringen. Die vaststellingen werden echter steeds toegeschreven aan de invloed van de moderne mens die op dat ogenblik in Europa aankwam.

“Nu is echter gebleken dat Neanderthalers op betekenisvolle locaties betekenisvolle symbolen creëerden,” stellen de onderzoekers. “Hun kunst was geen toeval.”

Implicaties zijn enorm

Het zou foutief zijn om te stellen dat de Neanderthalers kunst hebben uitgevonden. Er is immers al kunst gevonden, gemaakt in Afrika door homo sapiens, die 100.000 jaar oud is: ze kerfden toen al dingen in stenen.

Maar die Neanderthaler-tekeningen zijn het eerste bewijs ooit gevonden van een andere soort die cultureel zelfbewustzijn vertoont.

De betekenis van de nieuwe datering voor Europa’s oudste grotkunst is niet dat het Neanderthalers tot uitvinders van de kunst maakt. Het is veel meer dan dat. De geschilderde handen – om nog maar te zwijgen van bizons, paarden en mammoeten – in Europese grotten zijn immers altijd gezien als het moment waarop de moderne menselijke geest werd geboren: het eerste bewijs van niet alleen van de intelligentie van homo sapiens, maar ook van ons vermogen om ons dingen te verbeelden en te dromen, te reflecteren, kortom van ons bewustzijn. En dat was iets dat ons verschillend van alle andere levende wezens maakte. En bijzonder. Die redenering is de basisgedachte van elke moderne godsdienst.

Nu blijkt dat we niet zo bijzonder zijn. Bovendien: onze soort heeft deze denkende, creërende, artistieke Neanderthalers bij regel zonder pardon verdreven, afgeslacht en compleet uitgemoord. Er waren uitzonderingen, we weten door de gemiddeld 2% Neanderthaler-DNA in ons dat er ook occasioneel sex plaatsvond. Maar, in het licht van deze nieuwe ontdekking en de aard van het beestje (#metoo anno 2018), doet dat ook wel vragen rijzen over hoeveel wederzijdse toestemming daar in het spel was.

Er is dat, en er is deze wrange gedachte: uiteindelijk is de mensheid nu misschien nog wel wel degelijk bijzonder, maar dan dankzij iets anders: onze drang en expertise in het uitmoorden van andere soorten. Dat is immers sinds deze ontdekking het enige wat ons nog anders maakt dan alle andere levende wezens.