Het hoge woord is eruit: een noodregering. Voor de zoveelste keer komt er een pleidooi in die richting. De twee koninklijke opdrachthouders kunnen inspiratie putten uit een illustere voorganger in 1991, die meteen de ware intentie van dergelijk project onthult.

Wat gebeurt er precies? Joachim Coens (CD&V) pleit voor een ‘coronacoalitie’, een regering die snel in elkaar gedraaid wordt, om een noodsituatie aan te pakken: de pandemie die op komst is door het coronavirus, en vooral de economische schade daardoor.

De details: Totaal van de pot gerukt is dat pleidooi van Coens niet.

• Weliswaar leidde de naam van een dergelijke coalitie tot veel reactie bij collega’s, die off the record toch vragen hadden bij Coens z’n intenties. “Ofwel wil hij zo’n coalitie meteen ‘besmetten’ met een vreselijke naam, een dodelijk virus, om het toch maar te laten mislukken. Ofwel is hij met CD&V toch op een heel vreemde manier een bocht aan het nemen, door de gekst mogelijke naam te verzinnen”, zo stelde een collega-voorzitter.
• Overigens is het niet de eerste keer dat Coens een idee lanceert over de regeringsvorming. Als kandidaat-voorzitter was hij fel voor een ‘expertenregering’, daarna kwam hij met het idee van een ‘afspiegelingsregering’ en nu is er dus die ‘coronacoalitie’.
• “Wie noemt nu een coalitie naar dergelijk virus, dat kan je toch niet menen”, reageert een andere onderhandelaar een beetje verwonderd. Maar tegelijk: “Coens zit wel op een spoor dat Patrick Dewael (Open Vld) en Sabine Laruelle (MR) duidelijk ook bewandelen. Een tijdelijk kabinet, met beperkte opdracht, en een beperkte duur in tijd.”
• Zo’n noodregering, of ‘beperkte regering’, is al een paar keer voorgekomen de laatste decennia in de Belgische politiek. Het zijn die illustere voorgangers waar de onderhandelaars ook al naar gerefereerd hebben, en die als een soort ’template’ kunnen dienen om het land toch maar uit de oneindige situatie van ‘nongoverno’ te halen.
• Een voorbeeld is de regering Verhofstadt III, die na de mislukking van Yves Leterme (CD&V) op Hertoginnedal in 2007 uiteindelijk toch de impasse doorbrak, en CD&V in een kabinet liet komen dat paars verderzette. Uiteindelijk kon Leterme daarna de doorstart maken.
• Maar deze keer kijken de opdrachthouders eerder naar een ander voorbeeld: het was na de electorale shock van ‘Zwarte Zondag’ in 1991 dat Jean-Luc Dehaene (CD&V) aan de slag ging met een soortgelijk ‘noodkabinet’. Dat startte uiteindelijk in 1992: het land stond onder grote druk om de toetredingsvoorwaarden voor de euro te halen, en ging met een “beperkte opdracht”, een “beperkte duur” en een “beperkte samenstelling” aan de slag.
• Het pleidooi van Coens is niet iets compleet nieuw: eerder al pleitte Paul Magnette (PS) expliciet voor zo’n ‘noodregering’. En ook opvallend, bij CD&V was er in december al een soortgelijk idee geopperd door Kris Peeters (CD&V), voormalig boegbeeld van de christendemocraten. Hij verwees toen ook expliciet naar Dehaene in 1992.

Hoe realistisch is zo’n kabinet? Wel, het is in elk geval duidelijk dat een aantal voorwaarden moeten vervuld worden, om met zo’n kabinet te kunnen starten.

• De benaming: ‘Vivaldi’, net als ‘paars-groen’ zijn ondertussen bezoedelde termen, die niet goed meer klinken. Of ‘coronacoalitie’ dan wel de geprefereerde term is? Zelfs bij de CD&V-achterban was er gemor over die naam. Coens zelf moet er binnenskamers ook smakelijk mee lachen, hem was het vooral te doen over het feit dat op de ‘urgentie‘ van de zaak moet gewezen worden, niet zozeer om de coalitie naar een virus te noemen. Een ‘noodkabinet’ helpt dan wel, als term.
• De opdracht: Coens drukte het goed uit, wat zo’n noodkabinet dan wel zou moeten doen: “De begroting op orde zetten, de competitiviteit op peil houden en de uitdagingen in de gezondheidszorg, plus de economische gevolgen van het coronavirus aanpakken”. Doe er misschien nog de brexitgevolgen bij en het ‘noodprogramma’ voor de noodregering is geschreven.
• De choreografie: een ‘beperkte opdracht’ en ‘beperkte samenstelling’ zouden eveneens kunnen helpen om duidelijk te maken dat het niet ‘business as usual‘ is. Wat CD&V, maar ook Open Vld absoluut moeten vermijden is het beeld dat ze nu plots wél met de PS in zee stappen, zonder N-VA, nadat ze maandenlang voor een andere coalitie hebben gepleit. Een ‘kleine regering‘, met bijvoorbeeld geen staatssecretarissen en voor een pak partijen maar één minister, zou kunnen helpen. Ook ‘beperkt in tijd’ kan dan.
• De samenstelling: Hier komen we op het cruciale punt van de opdracht van Dewael en Laruelle. Of zoals Eugène Ionesco het ooit perfect omschreef: “L’enfer c’est la répétition“. Het is telkens opnieuw hetzelfde verhaal natuurlijk: wie gaat met wie in zee, hetzij in een noodregering, hetzij in een ‘echte regering’? “Je kan daar op plakken wat je wil van naam, maar als je zo’n noodregering kan maken, kan je evengoed all the way gaan”, zo stelt een onderhandelaar.

Hoe liggen de posities dan? Het lijkt niet alsof er onder Dewael en Laruelle al veel is opgeschoven.

• De N-VA zit nog steeds aan tafel, en gaat zich daar laten ‘buitendragen’, maar zeker niet zelf opstappen.
• De PS is niets veranderd in haar houding: niet met N-VA. En zeker geen nieuwe pogingen om het nog eens te proberen.
• De MR blijft ‘openstaan voor alles’, en leunt rustig achteruit.
• Ecolo wil nog steeds onder geen beding met de N-VA, en hoopt dat er nu eindelijk een paars-groene constructie uit de bus komt.
• CD&V heeft geen pleidooi gehouden voor een coalitie zonder N-VA, daarin was Coens wel duidelijk.
  • Ergens hoopt CD&V nog dat een ‘coalitie 77’ (of eerder coalitie 76, zonder Jean-Marie Dedecker) ook mogelijk is: een noodkabinet van ‘verantwoordelijke partijen’.
  • En vooral: als het met de PS moet, liggen de krijtlijnen ook vast. Het valt moeilijk in te beelden dat CD&V en ook MR of Open Vld nog veel verder willen gaan dan de socio-economische en budgettaire contouren van de nota-Geens. Daarin was sprake van een dikke 3 miljard extra voor de pensioenen en liefst 5 miljard voor de hervorming van de arbeidsmarkt. Maar tegelijk werd het tekort wel teruggedrongen tot 1 procent van het bnp. Dat voorstel was voor de PS reden om van tafel te vertrekken.
• Open Vld zit in een onstabiele fase, omdat er voorzittersverkiezingen zijn.
  • De vleugel rond Egbert Lachaert (Open Vld) is niet bereid om nu een paars-groen project te gaan slikken, “Vivaldi is niet mijn keuze“, zo stelde de kandidaat-voorzitter duidelijk in het debat op LN24.
  • Bart Tommelein (Open Vld) is een meer gematigde kandidaat sociaal-economisch, maar ook voor hem zou het toch moeilijk zijn om plots vlak voor z’n mogelijk voorzitterschap een nieuwe coalitie te zien gevormd worden.
• Sp.a was nooit wild enthousiast over Vivaldi, en blijft rustig op de lijn dat in een regering stappen helemaal niet hoeft voor hen.
• Groen is wel vragende partij via fractieleider Kristof Calvo om nu eindelijk een regering te vormen, met de groenen aan boord.
• Het cdH blijft met 5 zetels een minipartij, maar kan als pasmunt in een aantal constructies wel functioneren.

Tussen de regels: De uitdagingen voor de effecten van het coronavirus zijn wel degelijk reëel, zoals wel al eerder oplijstten in deze nieuwsbrief.

• Opvallend is dat de huidige restregering ook niet stilzit. Zo is minister van Financiën Alexander De Croo (Open Vld) bezig met twee ‘noodmaatregelen‘ om de crisis het hoofd te bieden.
• Bedrijven in moeilijkheden zouden de mogelijkheid krijgen om hun personeel in het stelsel van tijdelijke werkloosheid te zetten. Zeker voor de toerismesector en de luchtvaart is dat nu al een bijna noodzakelijke optie: de klap daar is bijzonder hevig.
• Daarnaast stelt De Croo voor om een uitstel van betaling van belastingen, zoals btw-heffingen of sociale bijdragen, te voorzien. Dat zou broodnodige cash kunnen vrijhouden voor de bedrijven.
• Meteen dreigt de begroting op die manier wel nog veel meer onder druk te komen.
• Zo komt men uiteraard bij hetzelfde eindpunt: de huidige restregering zal toch vroeg of laat een begroting moeten opmaken, en liefst die gestemd krijgen door het parlement. Alle wegen lijken dus te leiden naar die ‘noodregering’.

De essentie: Maandenlang leek het alsof er nauwelijks tot geen externe druk was op de Belgische regeringsvorming. Maar nu, met de komst van de coronastorm, zowel medisch als vooral economisch, is die externe stok om te slaan er wel degelijk. Gaat dat de formatie in een stroomversnelling duwen?

Om rekening mee te houden? Er zit weer beweging in het wetsvoorstel rond abortus.

• In de Kamer ligt sinds november een voorstel klaar van de liberalen, socialisten, groenen en communisten om abortus te verlengen tot 18 weken na de bevruchting. Nu is maar tot 12 weken na de bevruchting abortus toegestaan.
• CD&V en ook N-VA hebben het daar bijzonder moeilijk mee. Ze vertraagden de zaak, door aan de Raad van State advies te vragen. Dat is een standaardprocedure bij elk nieuw wetsvoorstel, dat dergelijk advies gevraagd kan worden.
• Dat advies is er nu: voor de Raad van State is er geen bezwaar en kan het parlement de termijn verlengen. Daarmee komt de procedure weer op gang. Er is wel een kleine opmerking over de strafbepaling voor wie “fysiek of op enigerlei andere wijze” probeert een vrouw de vrije toegang tot abortus te verhinderen.
• Dat betekent meteen dat het moment dichter komt dat die paars-groen-communistische meerderheid in de Kamer ook effectief de wet kan gaan stemmen.
• Dat zou grote gevolgen hebben: CD&V heeft al heel duidelijk laten verstaan dat als socialisten, liberalen en groenen met hen in zee willen gaan voor een coalitie, de ethische dossiers een regeringskwestie moeten worden.
• Nu snelsnel nog de abortuswet versoepelen, zou niets minder dan een regelrechte oorlogsverklaring zijn.

Om te blijven volgen: Iemand heeft een dure belofte gedaan. Op Vandaag, het praatprogramma van Eén, kwam Conner Rousseau, de sp.a-voorzitter, beloven dat hij geen alcohol meer drinkt zolang er geen regering is. Hij wil naar eigen zeggen “een volledige focus”. Dat kan een lange droogte worden, zo vrezen we voor de jonge socialist. En ook meteen de technische vraag: wat als er nieuwe verkiezingen komen, telt dat dan ook, want dan is er ook nog steeds geen sprake van een regering?