Dat de gewone man van spanning houdt, is al langer bekend. Televisiekijkend Vlaanderen zit dikwijls aan het beeld gekluisterd om mee naar antwoorden te zoeken, anderen verslinden de verhalen van commissaris Van In of proberen uit te vogelen of de butler nu de kandelaar of het touw gebruikte. Maar wat als fictie werkelijkheid wordt? Wat als de gewone burger echt de macht krijgt om te beslissen over schuld of onschuld? Heeft hij dan wel voldoende kennis, moed, ervaring en objectiviteit om de juiste beslissing te nemen?
De Belgische rechtsstaat veronderstelt van wel. Want de zwaarste misdrijven, misdaden volgens het wetboek, worden immers beslecht met een volksjury. Die heeft de taak om op de aller moeilijkste simpele vraag te antwoorden: Is de verdachte schuldig of niet?
Ancien Regime
Voor we hier verder op ingaan een korte historische schets. De volksjury is een uitvinding die ontstond uit een reactie op het Ancien Regime. De rechters waren in die tijd altijd politiek gekleurd, of soms zelf de staatsleider zelf. Dat creëerde een soort onrechtvaardigheidsgevoel bij de man in de straat en daardoor zocht men een oplossing.
De gewone man, u en ik, konden sindsdien de kans krijgen om mee recht te spreken. Iets wat op het eerste zicht enorm rechtvaardig lijkt. Maar toch is dit systeem volgens sommige specialisten toch niet helemaal waterdicht. Sinds de scheiding der machten is de basis van dit idee toch een beetje passé zeggen ze. Men zou dit kunnen counteren door te zeggen dat burgerlijke invloed altijd moet kunnen, net zoals in het politieke stelsel waardoor we mogen gaan stemmen. Maar later meer hierover.
We herinneren ons allemaal de beruchte parachutemoord. Hier werd Els Clottemans veroordeeld door het hof van Assisen in Tongeren voor 30 jaar cel, voor de moord op Els Van Doren. Het opmerkelijke was dat er niet echt sluitend bewijs was, dat Els Clottemans de moord wel degelijk had gepleegd. Maar het gevoel, gecreëerd door vermoedens, overwon en zo ook sprak de rechter.
Kan humaner?
Voorstanders zijn er alvast van overtuigd: De rechtspraak kan veel humaner. Vandaag de dag moet de rechter in ons systeem de pure letter van de wet van volgen, terwijl de jury er toch wat menselijkheid in kan brengen. Is dat heel objectief? Natuurlijk niet, maar het is een standpunt waar zeker over nagedacht kan worden.
Een ander positief punt, is dat men verplicht wordt de zaak zeer duidelijk kenbaar te maken zodat iedereen er duidelijk aan uit kan. Men moet alles echt uitleggen tot in detail en het droge jargon aan de kant laten. Zo wordt de zaak voor iedereen duidelijk en is iedereen in staat ze relatief makkelijk volgen. Iets wat eigenlijk de norm i.p.v. de uitzondering zou moeten zijn.
Een van de meest aangehaalde punten is het feit dat de burger inspraak moet hebben in het dagelijkse bestuur/leven. In het Belgische politieke systeem ligt dit voor de hand. Relatief korte mandaten en een duidelijk democratisch systeem maken dat de burger wel degelijk een duidelijke zeg heeft in de maatschappij. Maar rechters worden nu niet gekozen door het volk. Daarom lijkt een jury de meest logische weg om het volk echt inspraak te laten hebben in het rechtssysteem.
Beetje controversieel
Maar hoort deze vorm van democratie wel bij de rechtspraak? En waarom dan alleen dan bij de zwaarste misdaden? Dat lijkt me toch een beetje controversieel. Mijn vader heeft ooit het plannetje voor ons kippenhok getekend, maar het grondplan van ons huis heeft hij toch overgelaten aan een architect. Deze vergelijking lijkt een beetje van de pot gerukt maar het gaat principieel over hetzelfde. Alle rechtszaken worden door de lekenrechters behandeld. Behalve de echt ernstige misdaden, als het echt om de knikkers gaat, worden gejureerd door Jan en Piet. Niet door de ervaringsdeskundigen en echte specialisten. Dat lijkt me toch een beetje vreemd.
Ten tweede dit niet onbelangrijke punt. De assisenzaken bedragen zo een 0,01% van alle rechtszaken. Dit omdat het enkel bij misdaden geldt (moord, zware zedendelicten, doodslag, politieke misdrijven, …). Hierdoor springt de media dan ook dikwijls op de kar van deze zaken. Deze sensatie is nu eenmaal wat de burger wil. Dit heeft als voordeel dat de mensen goed geïnformeerd zijn, maar heeft vooral als groot nadeel dat de mens meteen een mening krijgt. Dit kan zo gebeuren wanneer 1 verdachte steeds terugkomt waardoor men met oogkleppen begint te kijken en al zeker is van zijn stuk alvorens zijn/haar proces begonnen is. Hier is nog heel weinig sprake van objectiviteit.
Dit geldt niet enkel voor de media. Ook de advocatuur en zelfs het openbaar ministerie weten dat de jury o zo beslissend is. De focus die normaal ligt om het bewijsmateriaal zo goed mogelijk aan te brengen en te verdedigen is verlegd naar het zo goed mogelijk “manipuleren” van de jury. Het klinkt wat kort door de bocht en het zijn misschien harde woorden, maar daar komt het op neer. Men kan makkelijk op de gevoelens van mensen inspelen.
Die twee elementen wou men counteren door de motiveringsplicht in te voeren waardoor de keuze wel degelijk en goed gemotiveerd moet zijn; Maar zal dat zo veel verschil maken? Ik heb alleszins mijn twijfels.
Zware verantwoordelijkheid
Verder vraag ik me af of we de man in de straat mogen/kunnen opzadelen met zo een zware verantwoordelijk. Kan je zoveel vragen van de gewone Belg om over het leven te beslissen van iemand door simpel ja of nee te zeggen? Dat is heel simplistisch voorgesteld, maar dat is het eigenlijk wel. Ik denk dat de psychologische impact misschien te veel onderschat wordt. Dat draag je je hele leven mee.
Bovendien kent de gewone man de procedure en de werking van het hele rechtssysteem niet. Ik meen niet dat ik het gezond verstand van de mens niet vertrouw, zeer zeker niet. Maar wie kan vlot de definitie van uitlokking, onweerstaanbare dwang, medeplichtigheid door onthouding of wat dan ook uit zijn mouw schudden?
Ook al moet moet de jury enkel op de schuldvraag antwoorden, toch is dat belangrijk voor een zuivere werking. Men kent dat nu eenmaal niet. Dat is ook geen schande. Ik ben zelf ook niet vertrouwd met al deze terminologie. Er is een goede reden dat enkel de top, na jarenlange studies, begeleiding en juiste ervaring hierover zou kunnen oordelen. Ze zijn beter geplaatst. Je wordt liever door de chirurg geopereerd dan door bakker Freddy met een EHBO-cursus. Ook al wordt het hem tot in de puntjes uitgelegd.
Niet echt weerspiegeling van maatschappij
Ten slotte is de jury niet echt een weerspiegeling van de maatschappij. Dit is niet echt cruciaal in het pleidooi of je nu voor of tegen bent. Maar dat was oorspronkelijk natuurlijk wel het doel. Je bent namelijk een hele poos niet in staat om te gaan werken omdat je gaat jureren tegen een kleine vergoeding. Dat wil zeggen dat weinig zelfstandigen, dokters, leraars, werkende mensen in het algemeen het met veel plezier zullen doen. Bovendien kan zo een proces maanden aanslepen. Niet dat ik daarmee doel dat een huisarts beter kan jureren als een huisvrouw, verre van. Ik denk gewoon dat het zijn idee helemaal voorbij gestreefd is. Hiermee zou men zich voorzichtig kunnen afvragen of men wel met 100% volle overtuiging en goesting in de jury zit.
Kortom, we kunnen concluderen dat het ooit zeer puike idee van de volksjury zeker gepast was in zijn tijd. Maar er iets te veel gaten zitten in dit systeem waardoor het toch niet helemaal waterdicht is. Minister van justitie Koen Geens is inmiddels al begonnen met een afbouw van dit systeem. Een stap in de goede richting. Ik kan enkel pleiten dat dit in de toekomst tot een volledige afschaffing. Ik denk dat het in het huidige politieke klimaat ook niet lang zal duren om dit helemaal te bereiken.