Wat voorafging: In Nederland won de uiterst rechtse PVV van Geert Wilders de verkiezingen. Ook de nieuwe centrumrechtse partij van Omtzigt, het NSC, scoorde goed. Gesprekken zijn nu gaande over een nieuwe regering.

In het nieuws: Pieter Omtzigt laat zich fotograferen met een nota: “geen PVV/NSC/BBB-ka…”

• Met winst voor de PVV is nu de vraag wie met de partij samen wil regeren. Omtzigt had ervoor opengestaan, maar had wel gevraagd aan Wilders om een paar extremere partijstandpunten terug te nemen.
• De liberale VVD van partijleider Dilan Yesilgöz had eerder al gezegd niet in een regering te willen stappen door de tegenvallende verkiezingsuitslag, maar gedoogsteun te geven.
• Zo lijkt een minderheidskabinet van PVV, NSC en de BoerBurgerBeweging (BBB) de meest logische optie. Omtzigt zegt daar nu nee tegen, zo blijkt uit een document dat hij onder zijn arm droeg na gesprekken met verkenner Ronald Plasterk. Omtzigt lijkt geen kabinet te willen samen met enkel PVV en BBB.
• Binnen het NSC klinkt namelijk de vrees dat een regering met enkel PVV, NSC en BBB ervoor zou zorgen dat Wilders zijn hardere verkiezingsprogramma toch kan doorzetten. De PVV zou dan altijd in de meerderheid zijn in de ministerraad.
• Op de nota van Omtzigt is ook duidelijk het woord ‘ondergrens’ te lezen. Een harde nee, lijkt het.

Bewuste zet van Omtzigt?

De reactie: Omtzigt erkent de fout en wil blijven spreken.

• Op X erkent Omtzigt dat het niet verstandig was om de nota in het zicht te houden: “Deze aantekeningen had ik voorafgaand aan het gesprek met de verkenner opgeschreven. Dat ze zo zichtbaar waren was niet de bedoeling.”
• En ook: “Ze zijn trouwens gewoon in lijn met de inzet van de brief die ik vorige week namens Nieuw Sociaal Contract aan de verkenner overhandigd heb. (harde grens; zin over minderheidskabinet) De aantekeningen hebben ondertussen wel een bestemming elders gekregen.”
• Die laatste zin is ironisch: in 2021 lekte een nota van toenmalig D66-verkenner Kajsa Ollongren waarop te lezen was dat Omtzigt een ‘functie elders’ zou krijgen, weg van de regering. Dat zette Omtzigt aan tot afscheuring met zijn partij CDA en de oprichting van het NSC.
• Omtzigt gaf wel aan te willen blijven praten met partijleiders Wilders, Yesilgöz en Van der Plas van de BBB. Maar van echte onderhandelingen is nog geen sprake, zei hij.
• De vraag rijst wel of dit echt een onvoorzichtigheid is, of dat Omtzigt iets wilde forceren en bewust de nota zichtbaar toonde. Hij zou hiermee de VVD onder lichte druk kunnen zetten om toch in een regering te stappen.

Uitgezoomd: De liberalen verliezen terrein.

• VVD-leider Yesilgöz zegt ook klaar te zijn voor gesprekken, “eventueel in duo’s”. Die formule is een idee van verkenner Plasterk.
• Hoewel Yesilgöz de afgelopen dagen benadrukte enkel gedoogsteun te willen geven aan een regering-Wilders, bleef ze maandag vager dan gewoonlijk: “Wij zijn bereid om op de inhoud een centrumrechts kabinet mogelijk te maken”.
• Veel kan te maken hebben met een nieuwe peiling van Maurice de Hond van afgelopen zaterdag. Daaruit bleek dat de VVD nog eens 8 zetels achteruit zou gaan als er op dat moment verkiezingen zouden worden gehouden.
  • Kiezers nemen het Yesilgöz duidelijk niet in dank af dat ze al zo snel de deur sloot voor regeringsdeelname met Wilders.

Om te volgen: een lastige puzzel?

• Wilders wil er ondertussen “alles aan doen” om een doorbraak te forceren. Ook Van der Plas wil vooruit, mét Wilders.
  • Die tweede heeft aan Plasterk verzocht “er bij de VVD en NSC op te hameren dat de verkiezingsuitslag gerespecteerd wordt”.
• Nederland staat voor een lastige puzzel. Als de VVD uiteindelijk mee regeert met Wilders kan er een meerderheidskabinet gevormd worden met de vier partijen.
• Als zowel Yesilgöz als Omtzigt voet bij stuk houdt, dan is er voor Wilders haast geen enkele regeringsvorm werkbaar.
• De vraag is dus nog maar hoeveel punten van zijn verkiezingsprogramma Wilders uiteindelijk in een regeerakkoord krijgt, als hij gedwongen wordt zoveel water bij de wijn te doen.