Een globale pandemie zet relaties onder druk. De beroemde Belgisch-Amerikaanse psycho- en relatietherapeute Esther Perel (63) werkt hard om ze te redden. Of om ons tenminste te helpen begrijpen waar het exact misliep.

Haar uitverkochte passage in de Antwerpse Stadsschouwburg op 18 oktober bewijst het nog maar eens: Esther Perel is hotter dan ooit. Dat mag geen verrassing heten, want de van oorsprong Antwerpse psychotherapeute houdt zich bezig met twee onderwerpen die zo goed als iedereen aangaan. Liefdesrelaties en relaties op de werkvloer. En die twee vertonen blijkbaar meer gelijkenissen dan je op het eerste gezicht zou denken.

Welke relatieproblemen ziet u tegenwoordig vooral de revue passeren in uw praktijk? 

Perel: “De coronacrisis en de lockdowns hebben ons gedestabiliseerd. We konden niet naar kantoor. We konden niet naar de sportschool. We konden niet afspreken met vrienden. We brachten al onze tijd door met één persoon. Daardoor begrepen we veel beter wat we hebben aan onze partner, maar ook welke eigenschappen we bij hem of haar missen. Plots zagen we waarover we niet kunnen praten. Op welke vlakken we hem of haar niet vertrouwen. Kleine ergernissen werden uitvergroot. Er werd vaker gekibbeld. Het werd duidelijk wie welke taken voor zijn rekening neemt in het huishouden. Wiens job belangrijker is. Als gevolg van onze carrière, van onze activiteiten en van onze familie en vrienden zitten we in een bepaald ritme met onze partner. Dat ritme viel tijdens de coronacrisis plots helemaal weg, waardoor er veel pijnpunten bloot kwamen te liggen.”

Er werden opvallend veel belangrijke knopen doorgehakt. Mensen besloten hun relatie te beëindigen, van job te veranderen, van de stad naar het platteland te verhuizen … Is het niet gevaarlijk om zulke ingrijpende beslissingen te nemen tijdens een wereldwijde crisis? 

“Ik vind dat net normaal en begrijpelijk. Tijdens een crisis neem je de dingen die om je heen gebeuren veel scherper waar. Daardoor ontdek je ook waar je prioriteiten liggen. Een knoop doorhakken tijdens zo’n heftige periode geeft je dan weer het gevoel dat je de touwtjes enigszins in handen hebt. Dat je niet hulpeloos bent, ook al weet je niet wat er te gebeuren staat in de wereld. Er zijn mensen die snel knopen doorhakken en actie ondernemen. Soms zelfs té snel. Aan de andere kant van het spectrum heb je dan weer mensen die de neiging hebben om situaties te overdenken en die een duwtje in de rug kunnen gebruiken om beslissingen te nemen. Wel, ik denk dat die mensen dat duwtje in de rug het voorbije anderhalf jaar zéker hebben gekregen …”

U hebt het vaak over onzichtbare krachten die perspectief kunnen bieden bij relaties. Wat bedoelt u daarmee? 

“Ik bedoel vooral dat iedereen zijn of haar relationele bagage heeft. Je kunt het vergelijken met iemand die begint aan een nieuwe job. Die persoon heeft twee cv’s. Een officiëel cv, met zijn of haar werkgeschiedenis erop, en een inofficieel cv. Dat laatste bestaat uit de ervaringen die de persoon in kwestie opdeed tijdens vorige jobs. Was er sprake van een uitgesproken hiërarchie? Hoe werd er gecommuniceerd? Werd er verwacht dat hij of zij zelfstandig werkte? Het is net zo bij relaties. De dynamiek tussen jou en vorige partners beïnvloedt de manier waarop je in je huidige relatie staat. Ze hebben een invloed op hoe je verbinding maakt met de ander, op hoe je communiceert en op hoe je reageert tijdens conflicten. Had jij tijdens je vorige relaties het gevoel dat jij altijd het initiatief moest nemen? Dat je meer gaf dan nam? Dat er steeds méér van je verwacht werd? Dan legt dat een filter over huidige situaties. Vaak besteden we niet genoeg aandacht aan die onzichtbare krachten, terwijl ze net heel belangrijk zijn. Meer zelfs: ze bepalen voor een groot deel hoe onze relaties verlopen.”

Weet u snel of de relatie tussen een koppel zal blijven duren, wanneer ze bij u terechtkomen? Zijn er indicatoren?

“Naar die indicatoren is al veel research gedaan. Bijvoorbeeld door John Gottman (Amerikaans psychologisch onderzoeker en auteur van boeken als ‘De zeven pijlers van een goede relatie’, red.), die samen met zijn collega’s onderzocht of conversaties aan het begin van een relatie kunnen voorspellen of een koppel zal scheiden of niet. Ik denk zelf dat er drie belangrijke factoren meespelen. De eerste is de graad van zelfbewustzijn die elke partner heeft. Hoe goed kennen beide partners zichzelf? Zijn ze zich bewust van die relationele bagage waar ik het net over had? En hoe die relationele bagage een impact heeft op hoe ze met elkaar en met anderen omgaan? De tweede factor is complementariteit. Hoe ziet de rol van elke partner eruit in de relatie? En vullen beide partners elkaar aan? Het is niet erg als twee mensen totaal verschillend zijn, maar ze moeten elkaar wel enigszins aanvullen en versterken. Ten slotte is het ook belangrijk dat je goed kunt communiceren en moeilijke gesprekken kunt en durft te voeren.”

Elkaar aanvullen en moeilijke gesprekken voeren, dat lijken twee problemen waaraan je als koppel kunt werken. Zelfbewust zijn lijkt een minder evident werkpunt. Hoe kun je een meer zelfbewuste partner worden? 

“Wanneer ik mensen begeleid, stel ik hen héél veel vragen over zichzelf. Een aantal voorbeelden: Wanneer raak je overstuur? Hoe bied je je excuses aan? Of is dat iets wat je nooit doet, jezelf excuseren? Vertel me iets over jezelf waarvan je niet wilt dat je moeder het weet. Of je beste vriend. Als je één ding aan je persoonlijkheid zou kunnen veranderen, wat zou dat dan zijn? Beschrijf de laatste keer dat je van gedachte veranderde. Dat is overigens een heel interessante vraag, want het antwoord vertelt je meteen of de persoon in kwestie flexibel is, of eerder rigide. Het komt erop neer het woord zelfbewustzijn niet te gebruiken, maar zoveel mogelijk vragen te stellen die een beeld schetsen van hoe iemand is en zich gedraagt, ook in een relatie. Door de juiste vragen te stellen, gaat een persoon nadenken over zichzelf, zijn gedrag en bepaalde gewoontes en patronen, waardoor er – juist – meer zelfbewustzijn ontstaat.”

In uw podcast ‘How’s Work’ past u de principes van relatietherapie toe op de werkvloer, waar u collega’s en medeoprichters van bedrijven begeleidt. Welke pijnpunten ziet u daar? 

“Wanneer collega’s in een impasse zitten, heeft dat vaak te maken met drie grote thema’s: macht, vertrouwen of integriteit. Macht: wiens prioriteiten doen er het meest toe? Wie neemt de belangrijke beslissingen? Vertrouwen: kan ik op je rekenen? Kan ik bij je terecht met mijn problemen en bezorgdheden? Integriteit: schat je mij naar waarde? Word ik gerespecteerd als persoon? Bij relaties op de werkvloer geldt hetzelfde als bij liefdesrelaties: tijdens de coronacrisis kwamen ze enorm onder druk te staan. Collega’s communiceerden vooral digitaal, waardoor misverstanden ontstonden. Door videomeetings kwam onze baas letterlijk binnen in ons huis. En natuurlijk, zoals ik daarstraks al aanhaalde, geldt ook op de werkvloer: hoe meer onzekerheid in de buitenwereld, hoe meer polarisatie.”

U heeft het in uw boeken en tijdens lezingen ook vaak over de dood van Eros. Wat bedoelt u daar precies mee? 

“Elk individu heeft volgens mij twee belangrijke behoeften. Enerzijds is er de behoefte aan veiligheid, zekerheid, stabiliteit en voorspelbaarheid. Anderzijds is er de behoefte aan vrijheid, exploratie, nieuwsgierigheid … Het voorbije anderhalf jaar werd onze veiligheid zo onder druk gezet dat de balans tussen de twee behoeften compleet verstoord raakte. Door de lockdowns moesten we onze behoefte aan avontuur immers volledig onderdrukken. Eros draait voor mij dus niet alleen om seks. Het maakt er deel van uit, maar Eros is nog veel meer dan dat. Het omvat alles wat te maken heeft met voelen dat je lééft, met vitaliteit, met verandering, met verbeeldingskracht … Om de curve zo vlak mogelijk te houden, moesten we onszelf tijdens de coronacrisis op dat vlak ook enorm afvlakken, en dat bedoel ik dus met de dood van Eros.”’

Laten we het nog even hebben over het ouderschap. Als je kinderen opvoedt, wordt het belang van socialisatie steeds benadrukt. Die socialisatie was het voorbije anderhalf jaar door de coronacrisis amper mogelijk. Welke problemen voorspelt u in de toekomst, als gevolg daarvan? 

“Om te beginnen wil ik benadrukken dat ik niet alléén maar problemen verwacht. Ik denk met andere woorden niet dat de coronacrisis enkel een negatieve impact zal hebben op onze jongere generatie, maar dat het er ook enorm van afhangt wat er thuis allemaal gebeurde met het kind in kwestie. Was er voldoende interactie? Werd het kind gestimuleerd? Was er empathie? Kreeg het kind verantwoordelijkheden aangeleerd? Het zijn allemaal onderdelen van socialisatie, oftewel het proces waarbij iemand, bewust en onbewust, de waarden, normen en andere kenmerken van zijn of haar groep krijgt aangeleerd. We hebben het nog nooit eerder meegemaakt dat een volledige generatie een jaar lang niet of op afstand geschoold werd. En toegegeven: we kregen in het verleden al tal van crisissen te verwerken – denk maar aan de Great Depression in de jaren ‘30 van de vorige eeuw en 9/11 -, maar toch blijft het moeilijk om in te schatten wat de precieze impact van Covid-19 op lange termijn zal zijn.”

Ik heb een zoon en wil de kans zo groot mogelijk maken dat hij later een goed mens zal zijn. Hoe pak ik dat het beste aan?

“Ik heb zelf ook twee zonen, Adam en Noam. Toen ze klein waren zei ik: ‘Ik wil graag dat ze later mannen worden met wie ik zou willen daten.’ Opvoeden is een levenslang project. Het is niet iets wat je één keer doet, of bij gelegenheid. Ik vond het belangrijk om mijn kinderen zo vaak mogelijk bij vriendjes te laten logeren. Of die vriendjes bij ons. Zo kwamen ze in aanraking met verschillende regels, normen en waarden, en leerden ze zich aanpassen aan nieuwe situaties. Daarnaast praatten mijn man Jack en ik ook altijd met hen over onze relaties. Niet per se over onze eigen relatie, maar wel over die met familie, vrienden, collega’s … Kinderen beseffen vaak niet dat volwassenen ook wel eens ruziemaken. Dat we ook vrienden verliezen en moeilijke gesprekken moeten voeren. Daarnaast letten Jack en ik ook heel erg op welke verhalen we voorlazen en welke films we met hen bekeken. Nog een belangrijke: organiseer je een etentje? Laat de kinderen dan bij de volwassenen aan tafel zitten. De vrienden van mijn zonen wilden altijd bij ons aan tafel zitten, omdat ze onze gesprekken zo interessant vonden. Praat met je kinderen over peer pressure en hoe je daar vroeger mee omging. Over momenten waarop je opkwam voor iemand die gepest werd en momenten waarop je iets had moéten zeggen, maar het niet deed. Samengevat: praat over wat er gebeurt in de wereld, over anderen helpen, over hoe relaties verlopen, zowel met familie, vrienden als geliefden. Op een dag, nog niet zo lang geleden, waren Jack en ik met onze zonen aan het praten over waarden die we belangrijk vinden. Toen ik Adam en Noam hoorde vertellen, keek ik naar mijn man en wist ik: we hebben het goed gedaan!”

Wie is Esther Perel?

• 63, psychotherapeute 

• schreef de boeken ‘Erotische Intelligentie’ en ‘Liefde in Verhouding’ 

• presenteert de podcasts ‘Where should we begin?’ en ‘How’s Work?’ 

• haar TED talks werden meer dan 30 miljoen keer bekeken 

• besprak zopas op uitnodiging van Newsweek & BusinessAM in de Antwerpse Stadsschouwburg haar visie op de toekomst van relaties