Kan regering Wilmès op ordentelijke manier met exitplan komen? "Dit wordt beslissende week"

Iedereen in de Wetstraat houdt z’n adem in, na een woelige en chaotische week rond rusthuizen en tuincentra: het toont aan hoe gevoelig een heropening van de economie ligt. Want volgende week moet er een plan liggen, en goede communicatie rond die exit uit de lockdown. “Dit wordt een cruciale week”, zo is binnen de regering te horen.

In het nieuws: Vandaag komt de superkern weer samen.

De details: Het is zaterdag, dus dan zit de kern van de regering (via teleconferentie) samen met de partijvoorzitters.

De agenda van de vergadering is niet overladen. “Elke week wordt dat minder, ze willen vooral vermijden dat daar uren gepalaverd wordt”, zo zegt een voorzitter. Vorige week duurde de superkern ‘maar’ twee en een half uur. De week ervoor was het nog vier uur.
De spanningsboog is er daarbij niet altijd: vaak genoeg komen de kleinere partijen bijzonder lang tussen. “Ach, ze moeten ook hun relevantie aantonen op één of andere manier”, zo zegt een partijvoorzitter. “Oh, ik heb dan tijd om m’n mails wat te beantwoorden“, zo voegt een andere aanwezige toe. Wat wel opviel vorige week: een strakkere leiding door premier Sophie Wilmès (MR), die voor het eerst de langdradige voorzitters aan de teugels hield.
Wat wel verschillende deelnemers is opgevallen, en veel belangrijker is: de wetgevende motor stokt. “Veel werd daar aangekondigd en besproken, en dan duurt het weken voor die echte koninklijke besluiten er zijn. Dus of dit systeem van volmachten nu sneller gaat dan gewoon via het Parlement te gaan? Ik zou het sterk betwijfelen. Maar men had een oplossing nodig om deze wankele constructie op één of andere manier te stutten: die volmachten leken perfect”, zo stelt een deelnemer van de ’tien’, de partijen die de regering steunen.
Dat laatste wordt overigens in regeringskringen door verschillende bronnen bevestigd. “Er is een flessenhals ontstaan, met sommige dossiers kunnen we al weken niet vooruit, je krijgt dat maar niet op de agenda, omdat anderen hun zaak niet op orde hebben. Zeker niet wat betreft de medische kant”, zegt een lid van de regering. Een ander voegt toe: “De discussie over de rapportering van de doden, dat gaat nu al dagenlang, terwijl dat tot niets leidt.”
Wat telkens terugkomt: de slechte relatie tussen de premier en een cruciale speler, de minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld). Die laatste treedt daarbij, volgens collega’s, behoorlijk eigengereid op, en zet zichzelf zo in de buitenbaan. Net als minister van Binnenlandse Zaken Pieter De Crem (CD&V), die hoe langer hoe meer z’n eigen koers lijkt te varen, los van premier of partij. “Op die twee cruciale departementen loopt het mis. En de premier kan of wil niet ingrijpen”, is de harde kritiek.
Hoe dan ook: deze superkern is eerder de stilte voor de storm. Want de regering heeft zichzelf één week gegeven om met een duidelijk exitplan te komen: hoe gaat dit land geleidelijk aan uit lockdown, en vooral, hoe komt de economie weer op gang?

Eerst nog dit: Gisteren was er ook al een Overlegcomité.

De Nationale Veiligheidsraad van woensdag leverde een rel in eerste rang op, met de zorgsector. Immers, die raad, met nochtans zowel de Vlaamse minister-president Jan Jambon (N-VA) én Waalse minister-president Elio Di Rupo (PS) aanwezig, besliste dat voortaan het bezoek aan mensen in woonzorgcentra toegestaan was.
Alleen, dat was niet doorgesproken met de sector, op niveau van de deelstaten. Die kwamen zo heftig onder vuur: woonzorgcentra zijn hun bevoegdheid. Hoewel Vlaams minister Wouter Beke (CD&V) eerst probeerde te sussen, trok hij later op de avond de beslissing van de Nationale Veiligheidsraad al in twijfel.
In de Wetstraat staan velen met verbazing te kijken naar het optreden van Margot Cloet, de baas van Zorgnet-Icuro, de koepel van de woonzorgcentra van de christelijke zuil. Als ex-kabinetschef van de voorganger van Beke, Jo Vandeurzen (CD&V), heeft ze nochtans toch veel ervaring met de politiek en bovendien diepe wortels in de christendemocratie. Maar constant ligt ze op ramkoers met CD&V, en meer bepaald met Beke. “Laat ons zeggen dat deze mevrouw niet altijd haar ‘cool’ bewaart”, zo duidt een hoofdrolspeler.
Maar de wrevel zat niet enkel aan Vlaamse kant. In de Franstalige pers verschenen evengoed frontale aanvallen op de maatregel, en zo kwam dus ook Wilmès onder vuur. In de Kamer, donderdag tijdens het vragenuurtje, hield de PS zich op geen enkele manier in, ook al zat Di Rupo wel de dag ervoor aan tafel om mee de beslissing te nemen.
Op een inderhaast bijeengeroepen Overlegcomité, via videocall, riep Wilmès gisteren Jambon en Di Rupo weer bij zich. Daar werd beslist om eigenlijk hetzelfde te beslissen als woensdag. Alleen verschilde de communicatie wel: plots verscheen nadrukkelijk het woordje ‘overleg’.
“Er werd ook opnieuw bevestigd dat men, via de gewesten en gemeenschappen, een voorafgaand overleg met de sector wil organiseren om een regeling uit te werken waarbij bewoners van de voorzieningen bezoek kunnen ontvangen door een familielid dat al vijftien dagen vrij is van symptomen, en dit onder de vereiste voorwaarden ter bescherming van de gezondheid”, zo leest het persbericht achteraf.
Toch laat de hele episode sporen na. “Dit kan niet op een slechter moment komen. De premier is hard aangepakt, wat niet helemaal fair was. Maar het heeft er wel ingehakt: ze zal nu nog voorzichtiger zijn dan ze al was, alles nog meer wikken en wegen. Maar dat is wel net het laatste wat we nodig hadden: er moet nu echt lef getoond worden, om knopen door te hakken.”
Wat daarbij steeds terugkomt: de gewoonte die erin geslopen is tijdens deze crisis om telkens maar op ‘experten’ terug te plooien, en hen de ‘lead‘ te laten nemen. “Collectieve intelligentie”, noemt de premier die techniek, maar die leidt hoe langer hoe meer tot frustratie bij de politiek. Want wie maakt eigenlijk nog het beleid?
“Het is niet door constant op tv te zitten, en maar allerlei verklaringen af te leggen, dat die heren het ons leven makkelijker maken”, zo klinkt fijntjes in de Wetstraat.

De essentie: Rond de heropstart van de economie staan de zenuwen strak gespannen.

Vrijdag komt de Nationale Veiligheidsraad bijeen, en moeten knopen doorgehakt. “De communicatie moet dan echt wel zuiver verlopen. Dat vergt een goede voorbereiding. Tegen woensdag moet eigenlijk alles klaar zijn om een duidelijke boodschap te kunnen zetten.”
Los van een aantal consultancybureaus zoals McKinsey, die de regering adviseren bij een aantal deelaspecten, is er de GEES, de ‘Groep van Experts belast met de Exitstrategie’. Die moet de plannen opstellen om de heropstart mogelijk te maken.
“Dat moeten geen draaiboeken van honderden pagina’s zijn, dat heeft toch geen zin. Er moeten wel algemene regels komen, met alle mogelijke hulpmiddelen, en dan moet er per sector gekeken worden. Maar het belangrijkste is dat we dan vertrokken zijn, een pak zullen we en cours de route nog moeten oplossen”, zo is binnen de regering te horen.
Over de samenstelling van GEES klinkt wel wat frustratie. Oorspronkelijk was de bedoeling ongeveer de helft economische specialisten versus de helft medische specialisten te zetten. Maar de facto nemen de medici toch de bovenhand. Dat is niet verwonderlijk, dit blok zit in GEES:
- Erika Vlieghe van het UZ Antwerpen is diensthoofd infectieziektes.
- Emmanuel André, is klinisch microbioloog aan de KU Leuven.
- Niel Hens is biostatisticus aan de universiteiten van Antwerpen en Hasselt.
- Marius Gilbert is hoofdonderzoeker van het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk onderzoek.
- Marc Van Ranst is viroloog aan de KU Leuven.
Daartegenover staat een verdeeld groepje:
- Inge Bernaerts is een juriste met Europese ervaring.
- Celine Nieuwenhuys is algemeen secretaris van de Federatie van Sociale Diensten.
  Enkel onderstaande drie hebben een echt ‘economisch profiel’, maar zitten toch niet altijd op dezelfde lijn:
- Mathias Dewatripont is professor economie aan de ULB.
- Pierre Wunsch is gouverneur van de Nationale Bank.
- Johnny Thijs is ex-CEO van Bpost, bestuurder bij Electrabel en Recticel.
Zeker Thijs neemt initiatief om de heropstart zo breed mogelijk te krijgen, en de economische schade te beperken, zo is in regeringskringen te horen. “Maar we gaan die samenstelling nu echt niet meer wijzigen.”
De vraag is in elk geval hoe ver de premier zal durven gaan en of de twee ‘sidekicks’, Jambon en Di Rupo, een rol van betekenis gaan spelen deze keer.
In Le Soir is Wilmès vandaag alvast erg voorzichtig: “Het zal gradueel gaan, etappe per etappe, petit à petit. We komen vrijdag met een plan, dat gekoppeld zal zijn aan allerlei voorwaarden. Daarbij moeten we ook voorzien, dat als het opnieuw slechter zou gaan, we kunnen terugschakelen. Dat is niet het objectief, en het voegt moeilijkheden toe, maar we moeten de eerlijkheid hebben het nu te zeggen.”

The big picture: Iedereen denkt al na over een toekomst na Wilmès II.

De komende week belooft dus money time voor het federale kabinet, dat na een woelige week rond de rusthuizen een succes nodig heeft.
Tegelijk probeert de Vlaamse regering, met Jan Jambon, ook een beetje krampachtig erdoor te komen: gisteren nog lanceerde de minister-president opnieuw een ‘presidentieel’ filmpje, waarin hij het land oproept “vol te houden”. Het is een communicatieve leemte die Jambon probeert te vullen, die de premier laat.
“Ik ben nederig genoeg om te beseffen dat het niet is omdat ik op televisie kom, dat er plots 11,5 miljoen Belgen de oren spitsen”, zo stelt de premier in De Standaard vandaag.
Op de vaststelling van de krant dat ze toch de indruk geeft haar job graag te doen, antwoordt ze: “Ik zou het niet zo zeggen. Ik zou het zeker niet zo zeggen. Deze situatie, die wens je niemand toe. Niet om in deze situatie premier te zijn, dat bedoel ik niet. Ik bedoel deze hele situatie waar we nu allemaal in zitten. Dat wens je niemand toe.”
Feit is dat haar voorzitter Georges-Louis Bouchez (MR) koste wat kost de Zestien wilde houden. Maar was dat wel zo’n voordeel? “Daar zit je dan als premier, zonder meerderheid, zonder stemmen ook. Iedereen in de Wetstraat draagt de kracht van zijn of haar ‘getal’ achter zich: maar dat heeft ze allemaal niet. Ze was de boekhouder in de vorige regering, die knikte op alles wat Charles Michel (MR) besliste”, zo duidt een voorzitter.
“Nu zelfbeklag? Dat is onzin. Als je nu in de Zestien zit, kan je daar echt iets van maken, moet je alleen maar de kansen grijpen. Nu snakt het land net naar een leider”, zo duidt een andere hoge bron.
Hoe dan ook, wat iedereen ondertussen wel beseft: het loopt af in juni met deze regering. Niet alleen N-VA, die het gisteren openlijk stelde met Peter De Roover in De Afspraak, denkt er zo over: ook de socialisten zijn niet van plan om het systeem met de volmachten te verlengen en vertrouwen te blijven geven. Ook CD&V, maar een koele minnaar van heel de constructie, wil een andere formule.
Wat er dan op tafel komt? Niemand die het weet. Alleen dat een constructie met tien “toch een paar partijen te veel telt”. “Midden mei zal dat weer helemaal op gang komen, het circus rond wie er in gaat en wie niet”, zo is de voorspelling in de Wetstraat.

Interessant om te lezen: Hoe Denemarken z’n scholen heropstart.

Denemarken was deze week het eerste land dat opnieuw z’n scholen opende: kleuterklasjes en de lagere scholen openden weer de deuren. Zowel in The New York Times als de Financial Times staan interessante reportages.
Scholen moeten grotendeels zelf beslissen hoe ze één grote voorwaarde invullen: leerlingen moeten op 2 meter van elkaar blijven. Klassen zijn de facto daardoor in 2 gehakt, met één leerkracht per 10 à 11 kinderen.
De kinderen worden zo veel mogelijk buiten gehouden in openlucht, ook voor de lessen, en moeten ook apart spelen per klas, om de verspreiding van het virus tegen te houden.
Er was wel behoorlijk wat protest: ‘Onze leerlingen zijn geen proefkonijnen voor Covid-19’, was een Facebookpagina die meteen tienduizenden likes kreeg. Maar de regering zette wel door: de scholen hebben een bezettingsgraad van 90 procent.
Duitsland volgt in mei, Noorwegen opent maandag al de crèches, de lagere school een week later. In Zweden ging de lagere school nooit dicht.
Vraag is hoe het in Vlaanderen zal lopen: Minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) heeft al duidelijk laten voelen dat hij, en niet de specialisten, zullen beslissen. Daarbij gaf hij vandaag in Het Nieuwsblad ook aan dat het schooljaar mogelijk verlengd kan worden in de zomer.
Daarop reageerde de socialistische vakbond ACOD al meteen kribbig: “Wat ons betreft, valt er aan de vakantiedagen niet te morrelen. Hoe zou iemand zich voelen als zijn vakantiedagen zomaar worden afgenomen?”, zo stelde Nancy Libert op Radio 1. Dat vooral de zwakke leerlingen slachtoffer zijn van wekenlang geen onderwijs krijgen, speelt blijkbaar minder mee dan het argument van ‘vakantiedagen’.

The big game: De relaties tussen Europa en China worden “herdacht” in Londen en Parijs.

Twee van de belangrijkste Europese landen geven een duidelijke boodschap aan Beijing: schoten voor de boeg vanuit de UK en Frankrijk.
De Britse interim-premier Dominic Raab, die de zieke Boris Johnson tijdelijk vervangt, stelde op een persbriefing “dat er geen twijfel over bestaat dat het niet ‘business as usual‘ zal worden met China, eens de pandemie voorbij is.”
“Er zullen ‘hard questions‘ gesteld moeten worden over hoe het coronavirus plots opdook, en waarom de verspreiding niet werd tegengegaan. Dit zal een zeer, zeer diepgaand onderzoek moeten zijn om lessen te leren. Hier kunnen we niet om heen. En het zal gedreven moeten worden door wetenschap.”
Parallel daarbij: een harde Franse opstelling. De Franse president Emmanuel Macron stelde daar “dat het naïef was te denken dat China beter omgaat met de crisis dan Europa“. “Er is daar veel gebeurd waar wij niets van weten“, zo stelde de president.
Frankrijk heeft een dodentol van meer dan 18.000, terwijl China in totaal nu nog altijd slechts 4.632 doden rapporteert. Een plotse stijging, toen vrijdag het cijfer voor Wuhan wat werd aangepast door de Chinese staatstelevisie.
Parijs riep deze week de Chinese ambassadeur op het matje, nadat op de website van de Chinese ambassade in Parijs een artikel was verschenen dat stelde dat westerse landen hun ouderen hadden laten sterven in rusthuizen.
De Franse regering reageerde woest, de Chinezen deden de zaak af als een “misverstand“. De Franse president onderstreepte nog dat hij niet van plan is fundamentele vrijheden te gaan afnemen van Europese burgers, omdat er nu een pandemie is. “We kunnen dat niet accepteren. We gaan ons fundamentele DNA niet verloochenen, omdat er nu een gezondheidscrisis is.”
Afwachten of de Europese Unie een houding inneemt. Het leiderschap van de Unie, in de handen van Ursula von der Leyen en Charles Michel, is grotendeels afwezig in deze crisis, zo stellen critici.
België heeft ondertussen al diplomatieke contacten gehad met China, via het staatshoofd. Die gingen helemaal niet in kritische richting, integendeel. Vragen over de ‘politieke dekking‘ van die contacten blijven.
Niemand van de Belgische regering heeft zich al publiekelijk uitgesproken over de verantwoordelijkheid van China, rond het eerlijk delen van informatie in de grootste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog.