Het gebruik van VPN-diensten is de afgelopen weken sterk gestegen in zowel Rusland als Oekraïne. Op het hoogtepunt was de vraag met 2.692 procent toegenomen in vergelijking met de gemiddelde vraag in de week voor de invasie van Oekraïne. Deze piek was het directe gevolg van het Russische verbod op Instagram vanaf 14 maart.

Elke computer, smartphone of tablet die aangesloten is op het internet krijgt een uniek nummer toegewezen, een IP-adres genaamd. Zo’n nummer is te vergelijken met een telefoonnummer, zodat het mogelijk is om computers met elkaar en het internet te verbinden. Dat nummer is daarnaast ook gekoppeld aan een specifiek bedrijf, meestal de internetprovider. Hierdoor is via het IP-adres te achterhalen in welk land een gebruiker zich bevindt.

Met een VPN-dienst kan een gebruiker zijn IP-adres veranderen, waardoor het lijkt alsof hij zich in een ander land bevindt. Hierdoor worden specifieke nationaal geblokkeerde internetdiensten en sites weer beschikbaar voor gebruikers.

Klanten van dergelijke diensten worden daarnaast anoniem voor hun internetproviders. Hierdoor kunnen actiegroepen, critici en klokkenluiders zich verenigen en een kritisch geluid verspreiden binnen de Russische samenleving, zonder daarbij door het Kremlin te worden vervolgd.

Censuur omzeilen

Sinds de invasie van Rusland in Oekraïne vindt er een ingrijpende censuur plaats. Russen hebben geen toegang meer tot sociale media – waaronder Facebook, Twitter en Instagram – en buitenlandse nieuwssites zijn geblokkeerd. Inwoners van het land krijgen enkel nog eenzijdige berichtgeving van de staatsmedia.

Om deze censuur te omzeilen is er een explosief gestegen vraag naar VPN-diensten. “De snelle toename van (VPN )-downloads betekent dat mensen die in Rusland wonen actief op zoek zijn naar manieren om overheidstoezicht en censuur te vermijden”, aldus een woordvoerder van Surfshark aan Cybernews, een grote VPN-dienst. 

Hij voegde hieraan toe dat het bedrijf sinds het besluit van China om in 2020 hard op te treden tegen demonstranten in Hong Kong, niet meer zo’n opleving van censuur heeft gezien.

Geavanceerde censuur

De maatregelen van Rusland om de toegang tot onpartijdige informatiebronnen te beperken zijn niet nieuw. De Russische technologie om het internet te controleren wordt steeds geavanceerder, zei de Russische journalist Andrei Soldatov tegen de Washington Post. 

De acties van de overheid hebben van Rusland een ommuurde digitale staat gemaakt, vergelijkbaar met China en Iran. Het internet wordt streng gesurveilleerd en buitenlandse websites en meningen gecensureerd. Het Chinese en westerse internet zijn bijvoorbeeld in de loop der jaren compleet van elkaar gescheiden geraakt, met elk zijn eigen diensten en infrastructuur. Hetzelfde lijkt met Rusland te gebeuren. Een eigen internet stelt het Kremlin in staat om afwijkende meningen en informatie effectief de kop in te drukken.

Naast VPN-diensten kunnen Russen ook gebruikmaken van het Tor-netwerk. Het netwerk verbergt, net als bij een VPN, de identiteit van de gebruiker. Met een speciale browser krijgt je toegang tot het netwerk.