De Amazone bestaat al minstens 55 miljoen jaar als een dicht en vochtig regenwoud dat wemelt van het leven. Maar uit een nieuwe studie blijkt dat meer dan 75 procent van het ecosysteem sinds het begin van de jaren 2000 z’n veerkracht heeft verloren als gevolg van klimaatverandering. Staat het Amazoneregenwoud op instorten?

Met een oppervlakte van 5,5 miljoen vierkante kilometer is het Amazoneregenwoud het grootste in zijn soort en de thuisbasis van ongeveer een op de tien van alle bekende soorten op onze planeet. Tot op heden zijn minstens 40.000 planten, 2.200 vissen, 1.200 vogels, 400 zoogdieren, 400 amfibieën en 375 reptielen wetenschappelijk geclassificeerd in de regio, om nog maar te zwijgen van bijna 2,5 miljoen insectensoorten.

De veerkracht van een ecosysteem – het vermogen om gebruikelijke natuurlijke processen in stand te houden, zoals de hergroei van vegetatie na droogte – is een notoir moeilijk concept voor wetenschappers om te meten. In de nieuwe studie analyseerden de auteurs satellietbeelden van afgelegen regenwoudgebieden in de Amazone van 1991 tot 2016. Met behulp van een techniek genaamd Vegetation Optical Depth (VOD) konden ze vaststellen dat de bosbiomassa (het totale gewicht van organismen in een bepaald gebied) meer tijd nodig heeft om herstellen.

De implicaties van een kantelpunt

Dit suggereert dat langere droge seizoenen en drogere omstandigheden als gevolg van klimaatverandering het vermogen van het regenwoud om te herstellen van opeenvolgende droogteperiodes ondermijnen. De auteurs merken bijvoorbeeld op dat droogtegevoelige boomsoorten veel langzamer worden vervangen door droogteresistente boomsoorten. Dit zou kunnen betekenen dat de Amazone een kantelpunt nadert dat, als het wordt gepasseerd, zou leiden tot de ineenstorting van het regenwoud en dat we in de plaats evolueren naar een droog grasland of savanne.

Het nieuwe artikel presenteert verder bewijs dat de vegetatie van de Amazone aan het veranderen is. Deze veranderingen kunnen erop wijzen dat het regenwoud aan veerkracht verliest of misschien dat de seizoenen steeds droger worden met frequentere droogtes.

Het zou sneller kunnen gaan dan je denkt

Maar aan de hand van deze resultaten kan niet worden bepaald wanneer een cruciale transitie zou kunnen plaatsvinden of al aan de gang is. De vraag of de Amazone een omslagpunt bereikt dat het in een andere staat zou kunnen veranderen, blijft onbeantwoord.

De nieuwe studie bestudeerde de impact van klimaatverandering op het regenwoud in de vorm van langere en drogere droogtes. Maar wetenschappers weten dat de aanleg van wegen en de uitbreiding van landbouwgrond ook ernstige bronnen van stress zijn. Als de kritische drempel waarboven de Amazone dreigt in te storten nog niet is overschreden, kunnen de gecombineerde effecten hiervan betekenen dat die eerder optreedt dan je zou verwachten dan wanneer je naar één stressfactor afzonderlijk kijkt. Als de overgang eenmaal is begonnen, duurt het misschien nog maar een paar decennia voordat de Amazone een nieuwe staat bereikt.

(ns)