In een interview dat plaatsvond voor de aanslagen in Parijs waarschuwde de Nederlandse antiterreurexpert Peter Knoope al voor dat het feit dat we niet willen accepteren dat “het merendeel van de wereldbevolking antiwesters is”. En dat onze westerse samenleving, door haar modernistische kijk op het leven en haar democratische visie op te dringen, een voedingsbodem blijft creëren voor fundamentalistisch geweld.
Zijn woorden lijken in eerste instantie koren op de molen van zij die de islam tout court verantwoordelijk achten voor de huidige golf van terreur en vrezen voor onze westerse waarden. Maar Knoope waarschuwt ook: “zolang we er bommen op blijven gooien en met geweld op het fenomeen antwoorden, zullen we het vraagstuk niet oplossen.” En oplossen moeten we het ooit, want de cijfers van hoe de wereldbevolking evolueert zijn wat ze zijn.
Van François Hollande over Barack Obama, de Britse premier Cameron en vandaag ook onze eigen premier Michel: allemaal hebben ze sinds de aanslagen in Parijs aangevoerd dat “onze democratische levensstijl in het Westen bedreigd is”. Peter Knoope, tot vorig jaar directeur van het ICCT, het Internationaal Centrum voor Contra-Terrorisme, waar hij nu associate fellow is zei daar in een interview met Vrij Nederland het volgende over: “We denken nog altijd dat we moeten democratiseren, en dat onze seculiere vooruitgangsgedachten enige relevantie hebben in een wereld waarin het merendeel van de mensen antiwesters is. Dat verontrust me.”
In het interview, dat verscheen op 25 oktober, schetst Knoope een beeld van de niet-westerling die zich vooral ergert aan het te weinig stilstaan bij zijn eigen geschiedenis, de nieuwe vorm van kolonisatie door het voortdurend opdringen van democratische staatsvormen en de vernedering door het Westen.
“Ze begrijpen het wel”
“Wij dringen ons denken over geschiedenis op aan de rest van de wereld. En dat gaat helemaal fout. We hebben geen idee van wat zich aan het ontwikkelen is. De woede, de ontevredenheid, de antiwesterse sentimenten”, volgens Knoope. “Onder dat kleine groepje mensen dat gemobiliseerd is door IS en daadwerkelijk de stap naar barbaars geweld wil zetten, zit een zee van mensen die goed begrijpen waarom die mensen dat doen. Het is belangrijk dat we ons goed realiseren dat mensen die bij IS zitten ons echt als de vijand beschouwen. Wij deugen niet, dat is hun serieuze overtuiging. Ze zijn ervan overtuigd dat westerlingen moslims proberen te marginaliseren, te vernederen en te kleineren en dat we hen geen rechtvaardige, geen rechtmatige positie in de wereld gunnen. Er zijn natuurlijk massa’s mensen die met dat afschuwelijke, brute geweld van de terreurgroepen enorm veel moeite hebben, maar ze begrijpen het wel.”
Volgens Knoope heeft het te lang geduurd voor de vraag naar de motivatie van terroristen mocht worden gesteld. “Het was politiek incorrect die vraag te stellen, het maakte je zelfs verdacht na 9/11. Mensen vinden dat je dan begrip opeist voor de daders.”
Militaire dynamiek
Nog volgens Knoope zit een groot deel van het probleem ook bij de militaire dynamiek en agenda in het Westen, die “te ingewikkeld is om bij te sturen. Terwijl we wéten dat leiders afzetten strategisch niet zo verstandig is. Een terroristische organisatie is als een piramide. Als je de top eraf haalt, wordt hij vervangen door agressievere mensen. Het is strategisch verstandiger om het draagvlak weg te nemen, de bodem eruit te slaan. Maar voor militairen is het een ingewikkelde boodschap dat hun machinerie niet voor de volle honderd procent leidt tot het resultaat dat ze ermee hopen te bereiken.”
Kortsluiting
Die bodem inslaan, hoe doe je dat, vroeg journaliste Anna Luyten hem. “Een beter inzicht in wat geschiedenis voor een ander betekent, is een begin volgens Knoope. “Onze westerse samenleving, met haar modernistische kijk op het leven, is behept met een geloof in de toekomst. De hele moderniseringsgedachte gaat over de maakbaarheid van de toekomst: de wereld wordt beter, de wereld zal veranderen, onze economie zal groeien. Een groep van meer dan vijf miljard mensen wijst die moderniseringsgedachte af. Zij zeggen: Wat jullie ons komen vertellen over de toekomst, is niet onze toekomst maar jullie toekomst. Door die kortsluiting gaan jongeren een alternatief zoeken volgens hem, zoals bijvoorbeeld Islamitische Staat.”
Het advies van Knoope is dan ook om meer te proberen de andere kant van het verhaal te begrijpen. Te begrijpen waarom een grote groep mensen zich zo afzet tegen het Westen en daar de dialoog over aan te gaan. “IS heeft een aantrekkingskracht in China, Indonesië, Pakistan, Afghanistan en in de Centraal-Aziatische republieken, tot en met Rusland, het Midden-Oosten en Noord- en West-Afrika. Noem maar op. Wat is daar de onderliggende stroom? Wat bindt die mensen in het gezamenlijk idee ‘we hebben iets om tegen te strijden’? Zolang we dat niet snappen, zolang we er bommen op blijven gooien en met geweld op het fenomeen antwoorden, zullen we het vraagstuk niet oplossen.”
Radicalere jongeren
In het interview geeft Knoope ook een uitleg voor een ander fenomeen, namelijk dat van waarom de jongere generatie moslims radicaler lijken te zijn, of vatbaarder voor radicalisme. “Generationele solidariteit speelt een veel belangrijker rol dan wij ons realiseren. De boosheid van mensen over wat hun ouders is aangedaan, is vele malen groter dan wat de boosheid die de ouders zelf voelen over wat hen is overkomen. Die woede reist over generaties heen. Wat je bent, is voor een groot deel ingegeven door de solidariteit met je ouders. Daar moet men niet aan raken, want dan worden mensen fundamenteel in hun kernwaarden geraakt. Dat kan explosief materiaal zijn.”
En: “Wij denken dat – na de bevrijdingsbewegingen en de onafhankelijkheidsstrijd – het kolonialisme al enkele decennia oud en helemaal ten einde is. Wij hebben het achter ons gelaten, maar de mensen die het is overkomen niet. In hun collectieve bewustzijn en geschiedenis maakt het een belangrijk onderdeel uit van hun identiteit.”
China: zelfde probleem in essentie?
Dat we denken dat onze moderne, seculiere, wetenschappelijke toekomstvisie, waaraan volgens het moderne gedachtegoed uiteindelijk de hele wereldbevolking zich zal moeten onderwerpen volgens onze visie, een probleem gaat vormen, is iets wat Martin Jacques al aanhaalde in zijn boek When China Rules the World: The End of the Western World and the Birth of a New Global Order. Dat gaat niet over moslims, maar over hoe China de volgende jaren en decennia zal evolueren. Jacques argumenteert in dat boek dat de jongste 200 jaar we hebben geleefd in een door het Westen gedomineerde wereld, maar dat daar een eind aan komt. Volgens hem zijn we verblind door de hang naar materialisme dat de opgang van het nieuwe China kenmerkt.
Want fundamenteel denken de Chinezen, één vijfde van de wereldbevolking ook anders over dingen als democratie en over de rol en vrijheden van het individu in een maatschappij. “China’s rise signals the end of the global dominance of the west and the emergence of a world which it will come to shape in a host of different ways and which will become increasingly disconcerting and unfamiliar to those who live in the west”, argumenteert Jacques. “Het Westen denkt dat rijkdom, globalisering en politieke integratie van China een aardige reus gaan maken. Dat is een illusie. De realiteit is dat het aan het eind van de rit China niet meer zal worden als het Westen, maar het Westen meer zal worden als China.”
Cijfers
Of je het eens bent met Knoope en Jacques of niet, er zijn ook cijfers die één en ander in perspectief zetten. Terwijl de bevolking van Europa, inclusief Rusland, plus die op het Amerikaanse continent nu nog 35 % van de totale wereldbevolking uitmaakt, zal dat tegen 2050 al maar 20 % meer zijn. Momenteel zijn er in die wereld 2,2 miljard christenen en 1,6 miljard moslims. Maar het aantal moslims groeit meer dan dubbel zo snel dan het aantal christenen. Vanaf 2070 zullen er meer moslims dan christenen zijn.
31 procent van de huidige wereldbevolking (6,9 miljard) is christen, 23 procent is moslim. Tegen 2050 zal de wereldbevolking 9,3 miljard. Het aantal moslims zal dan met 73 procent zijn gestegen, tegenover 35 procent meer christenen. We zouden dan met 2,8 miljard moslims en 2,9 miljard christenen zitten. Vanaf 2050 zou de bevolking trager moeten aangroeien, waardoor het zal duren tot 2070 voor de moslims de christenen echt voorbij gaan steken.
Bekeren
Let wel: de cijfers houden alleen rekenen met pure bevolkingsaangroei, en bijvoorbeeld bekering door andere factoren dan geboorte zitten er niet in. Die vallen moeilijk in te calculeren omdat ze notoir schommelen, maar de huidige tendens ziet daar wel dat er flink meer mensen zich bekeren tot de islam dan tot het christendom.
Tegelijkertijd neemt het aandeel mensen dat niet-religieus is, steeds meer af. En terwijl in totaal dus 31 % van de wereldbevolking nu christen is en 23 % moslim, ligt die verhouding nu al een stuk anders bij de wereldbevolking die jonger dan 15 jaar is: 25 % is moslim daarvan, en 27 % is christen.
Het volledige interview met Knoope kan je hier lezen.