Er heerst wantrouwen over de bedoelingen van Vladimir Poetin: de grote vrees is dat een Russische diplomatieke opening een list is om tijd te winnen om versterkingen te verzamelen voor een tweede fase van de aanval. Poetin praat zeker niet als een man van vrede. Deze week noemde hij Russen die tegen de invasie waren nog “verraders” en “uitschot”, terwijl hij de oorlog probeerde af te schilderen als niets minder dan een strijd om het voortbestaan ​​van Rusland.

Maar met het Oekraïense verzet dat de verwachtingen overtreft in het aangezicht van een superieure Russische macht – en met westerse sancties die de Russische economie doodknijpen – is er misschien toch een kans dat het Kremlin gaat vissen op een troostprijs. De Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergei Lavrov sprak deze week van “hoop op het bereiken van een compromis”. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky zei in een videotoespraak dat de Russen “realistischer” zijn geworden aan de onderhandelingstafel. Maar hoe zou een deal er kunnen uitzien?

Voor Rusland is het aandringen op de neutraliteit van Oekraïne waarschijnlijk de belangrijkste eis. De oorlog is geworteld in de wens van Oekraïne om zich bij het Westen aan te sluiten. Het streeft naar welvaart en zelfbeschikking door lidmaatschappen van de NAVO en de Europese Unie. Een bloeiende democratie aan de Russische grens die verbonden is met het Westen – vooral een democratie met net zoveel Russisch-taligen als Oekraïne – zou als een verleidelijk model kunnen dienen voor het Russische volk, waardoor de autocratische greep van Poetin in gevaar zou komen.

In het openbaar beweert Poetin echter dat de vlucht van Kiev naar het Westen een bedreiging vormt voor de veiligheid van Moskou, ook al hebben Washington en zijn bondgenoten het Oekraïense lidmaatschap van die clubs op een laag pitje gezet.

Wat de Russen absoluut willen

Voor Oekraïne zou elke belofte van neutraliteit waarschijnlijk gepaard moeten gaan met een belofte, erkend door Rusland, dat westerse mogendheden het land te hulp zouden komen als Kiev opnieuw zou worden bedreigd. Dit is misschien wel het moeilijkste punt voor Moskou, aangezien het neerkomt op het streven naar tactische acceptatie van de geallieerde machten, zo niet de NAVO zelf, die betrokken zijn bij de toekomstige verdediging van Oekraïne. Een manier om dit voor de Russen aangenamer te maken, zou een clausule kunnen zijn die de soorten wapens beperkt die binnen de grens van Oekraïne worden bewaard.

De oorlog in Oekraïne begon echt bijna tien jaar geleden, toen Oekraïne, na een openbare opstand die een zittende president verdreef, een associatieovereenkomst met de Europese Unie tekende en een leningsovereenkomst met Rusland verwierp. Een woedend Kremlin reageerde door het Krim-schiereiland binnen te vallen en te annexeren, terwijl het soldaten sponsorde en stuurde om Loehansk en Donetsk in de oostelijke Donbas-regio van Oekraïne over te nemen.

Als opmaat voor de invasie erkende Poetins invasiefunctionaris de onafhankelijkheid van die twee separatistische provincies. Als voorwaarde voor vrede kan Rusland de erkenning van Kiev en de internationale gemeenschap eisen van zijn annexatie van de Krim, evenals de feitelijke Russische controle over Oost-Donbas.

De Krim definitief opgeven

Maar dat zijn wel dingen die de Oekraïners hebben beloofd nooit te zullen doen. Toch is er volgens diplomaten een mogelijkheid voor Oekraïne om in te stemmen met die belangrijke punten en de soevereiniteit te behouden.

Ten eerste zou het akkoord moeten gaan met zelfopgelegde neutraliteit – officieel zijn NAVO-droom opgeven, die is vastgelegd in zijn grondwet. Zelensky heeft al gesuggereerd dat hij bereid is om dit te doen, en heeft deze week publiekelijk toegegeven dat NAVO-lidmaatschap niet op de agenda staat. De Russen zullen dit schriftelijk willen en zouden een grondwetswijziging kunnen vereisen om de NAVO-ambities van Kiev te raken.

In het ergste geval moet Oekraïne misschien ook de Krim erkennen als onderdeel van Rusland evenals de onafhankelijkheid van Loehansk en Donetsk. Daarbij zou het ook moeten tolereren dat Russische “vredeshandhavers” in de Donbas blijven, in tegenstelling tot Kiev’s aandringen dat Rusland elke soldaat van zijn grenzen moet terugtrekken.

Ondanks zijn uitgesproken oppositie, zien sommige waarnemers Oekraïne als potentieel bereid om een ​​deal over de Krim en het oosten te verfijnen, zolang het maar een bredere terugtrekking van de Russische troepen en internationale veiligheidsgaranties betekent.

Een bonus waar Oekraïne op zou kunnen aandringen, is de deur voor de NAVO te sluiten in ruil voor een open deur naar EU

Zo’n deal is misschien moeilijk te verdragen voor het Oekraïense volk. Maar Zelensky – die in Oekraïne en daarbuiten als een held wordt gezien – heeft ondertussen wel de status verworven om een ​​onverteerbaar akkoord te verkopen. Als de Russen bereid zouden zijn het bestaansrecht van Oekraïne te erkennen en westerse veiligheidsgaranties toe te staan, zou hij een nieuwe optie kunnen nemen op de toekomst van zijn land.

Een belangrijke bonus waar Oekraïne op zou kunnen aandringen, is de deur voor de NAVO te sluiten in ruil voor een open deur naar lidmaatschap van de Europese Unie. De hoofdonderhandelaar van Moskou, Vladimir Medinsky, zei dat Moskou deze week Oostenrijk en Zweden aanhaalde als voorbeelden voor Oekraïne. Beide neutrale landen buiten de NAVO die welvarend lid zijn van de Europese Unie. Maar het blijft onduidelijk of Poetin serieus zou overwegen om een ​​bloeiende democratie voor de deur van Rusland te laten bestaan.

De Financial Times berichtte woensdag over een deal van 15 punten die grotendeels werd bemiddeld door de Israëlische premier Naftali Bennett. Het bevatte bepalingen dat Oekraïne geen lid zou worden van de NAVO en geen buitenlandse troepen op zijn grondgebied zou toelaten, maar wel zijn strijdkrachten zou kunnen behouden. De Oekraïners hebben het document echter gebagatelliseerd als “een ontwerp dat Russische eisen vertegenwoordigt”. Amerikaanse functionarissen zeggen dat ze geen aanwijzingen hebben gezien dat Poetin serieus van plan is van koers te veranderen.

Hoe een deal eruit kan zien als Rusland nederlaag effectief moet accepteren

Het worstcasescenario van Rusland is er een waarin Poetin de nederlaag effectief moet accepteren. Dit zou kunnen leiden tot een deal waarin wordt overeengekomen dat Rusland alle troepen uit Oekraïne terugtrekt, inclusief die in Donbas. De Krim zou deel blijven uitmaken van Rusland, maar zou gedemilitariseerd worden. Oekraïne zou toestemming krijgen voor EU-lidmaatschap, maar zou niet toetreden tot de NAVO – wat zelfs in een nederlaag Poetin waarschijnlijk als een rode lijn zal zien.

In ruil daarvoor zou het Westen alle sancties tegen Rusland opheffen en instemmen met veiligheidsbesprekingen met Moskou over de toekomst van veiligheid en defensie in Europa. Veel waarnemers zijn echter van mening dat het onwaarschijnlijk is dat Poetin dit zal toegeven, aangezien het zijn status thuis zou beïnvloeden. Wat betekent tenslotte een sterke man als hij niet meer sterk is? Poetin heeft een extreme lijn uitgezet: oproepen tot regimewisseling en volhouden dat Kiev wordt gerund door nazi’s, ondanks het feit dat Zelensky joods is en familie van hem is gestorven in de Holocaust.

Maar wie goed kijkt, kan misschien toch subtiele tekens van een verschuiving zien van Poetins standpunten. Zo heeft hij afgelopen dagen met name heeft afgezien van het opnieuw bevestigen van eisen voor een Oekraïense regimewisseling. En hij heeft al een week lang niet meer de term “denazificatie” gebruikt.

Het vooruitzicht van een vredesakkoord is echter gebaseerd op het begrip van Poetin dat hij zich vergist heeft met Oekraïne. En hoewel Lavrov een opening heeft voorgesteld, heeft Poetin dat niet heeft gedaan. Het komt erop neer dat Poetin nog steeds denkt dat dit een invasie is die hij op de een of andere manier kan winnen op het slagveld. Als hij ooit het punt kan bereiken waarop hij begrijpt dat dat niet mogelijk is, dan beginnen de onderhandelingen pas echt.

(lb)